Làm thế nào để xác định ranh giới giữa giúp đỡ người khác và để họ lợi dụng mình?

Trong hành trình sống đức tin, mỗi Cơ Đốc nhân đều ý thức được mạng lệnh yêu thương và phục vụ lẫn nhau. Tuy nhiên, một câu hỏi thực tiễn và đầy thách thức thường nảy sinh: Làm thế nào để chúng ta có thể sống theo gương Chúa Giê-xu trong việc giúp đỡ người khác mà không trở thành nạn nhân của sự lợi dụng? Câu hỏi này chạm đến sự căng thẳng giữa ân điển và sự khôn ngoan, giữa lòng thương xót và sự kỷ luật. Bài nghiên cứu này sẽ khảo sát Kinh Thánh một cách chuyên sâu để tìm ra những nguyên tắc đời đời, giúp chúng ta xác định và thiết lập những ranh giới lành mạnh, vừa phản chiếu tình yêu của Đấng Christ, vừa bảo vệ sự bình an và năng lực phục vụ lâu dài của chính mình.

Trước khi tìm hiểu về ranh giới, chúng ta phải hiểu rõ mệnh lệnh của Kinh Thánh. Trọng tâm của Cơ Đốc giáo là tình yêu thương (Greek: agapē). Chúa Giê-xu phán: “Ta ban cho các ngươi một điều răn mới, nghĩa là các ngươi phải yêu nhau; như ta đã yêu các ngươi thể nào, thì các ngươi cũng hãy yêu nhau thể ấy.” (Giăng 13:34). Sự yêu thương này được bày tỏ qua hành động. Ga-la-ti 6:2 truyền lệnh: “Hãy mang gánh nặng cho nhau, như vậy anh em sẽ làm trọn luật pháp của Đấng Christ.” Từ Hy Lạp cho “gánh nặng” ở đây là baros, chỉ những nan đề, khó khăn, đau buồn nặng nề mà một người khó có thể gánh vác một mình.

Tuy nhiên, ngay trong cùng một chương, sứ đồ Phao-lô đưa ra một nguyên tắc cân bằng quan trọng: “Vì mỗi người sẽ mang gánh nặng riêng của mình.” (Ga-la-ti 6:5). Từ “gánh nặng” ở câu 5 là phortion, thường chỉ trách nhiệm cá nhân, bổn phận thường ngày mà mỗi người phải tự đảm đương. Đây là sự phân biệt then chốt: Chúng ta được kêu gọi chia sẻ baros (gánh nặng khủng hoảng) của anh em, nhưng không phải gánh lấy phortion (trách nhiệm thường nhật) thay cho họ. Sự lợi dụng thường xảy ra khi một người liên tục đòi hỏi người khác gánh vác phortion của họ, từ chối trách nhiệm cá nhân.

Quan điểm này được củng cố mạnh mẽ trong 2 Tê-sa-lô-ni-ca 3:10: “Vả, lúc chúng tôi ở cùng anh em, chúng tôi đã rao bảo cho anh em rằng: nếu ai không chịu làm việc, thì đừng cho ăn nữa.” Câu này không nói về người tàn tật hay không có khả năng lao động, mà về những người “không chịu làm việc” (Greek: ouk thelei ergazesthai – không muốn/không chịu làm việc). Sự giúp đỡ vô điều kiện với người có khả năng nhưng từ chối trách nhiệm sẽ củng cố hành vi sai trái và tước đi cơ hội trưởng thành của họ. Đây là một ranh giới rõ ràng dựa trên nguyên tắc công bằng và kỷ luật.

Chúa Giê-xu phán: “Nầy, ta sai các ngươi đi như chiên giữa bầy muông sói. Vậy, hãy khôn khắn như con rắn, đơn sơ như chim bò câu.” (Ma-thi-ơ 10:16). Sự “khôn khắn” (Greek: phronimos – khôn ngoan, thận trọng, hiểu biết) là điều kiện tiên quyết để phục vụ trong một thế giới phức tạp. Sách Châm Ngôn, kho tàng của sự khôn ngoan thực tiễn, cung cấp nhiều chỉ dẫn:

• Châm Ngôn 22:3: “Người khôn ngoan thấy đều tai vạ, và ẩn mình; nhưng kẻ ngu muội cứ đi luôn, và mắc phải vạ.” Người khôn ngoan nhìn thấy hậu quả của việc không đặt ranh giới (sự kiệt sức, oán giận, dung túng tội lỗi) và biết cách bảo vệ mình.
• Châm Ngôn 14:15: “Kẻ ngu muội tin hết mọi lời; nhưng người khôn khéo xem xét các bước mình.” Chúng ta được kêu gọi để có lòng nhân từ, nhưng không ngây thơ. Cần “xem xét” (Hebrew: bin – phân biệt, hiểu thấu) hoàn cảnh, động cơ và khuôn mẫu hành vi.
• Châm Ngôn 25:17: “Hãy hạn chế chơn ngươi trong nhà kẻ lân cận mình, e người chán ngươi, và ghét ngươi chăng.” Ngay cả những điều tốt đẹp, nếu quá mức và thiếu ranh giới, cũng có thể trở nên phản tác dụng và phá hỏng mối quan hệ.

Sự lợi dụng thường có những dấu hiệu: (1) Một chiều – bạn luôn là người cho, họ luôn là người nhận, không có sự đền đáp hay biết ơn thật lòng. (2) Vi phạm ranh giới liên tục – họ không tôn trọng thời gian, tài chính, hay cảm xúc của bạn. (3) Tội lỗi được dung dưỡng – sự giúp đỡ của bạn vô tình cho phép họ tiếp tục trong sự lười biếng, nghiện ngập, hay quản lý tài chính tồi. (4) Gây ra sự mệt mỏi, oán giận, hoặc cảm giác bị “móc túi” về cảm xúc lẫn thể chất trong bạn.

Chúa Giê-xu là hiện thân của tình yêu thương, nhưng Ngài không bao giờ bị lợi dụng theo nghĩa Ngài bị kiểm soát hay mất đi mục đích của mình. Ngài thể hiện sự cân bằng tuyệt vời:

1. Ngài Phục Vụ Nhưng Không Mất Đi Chủ Đích: Khi đám đông tìm Ngài để được no nê bánh và cá sau phép lạ hóa bánh, Chúa Giê-xu từ chối đáp ứng nhu cầu vật chất để họ tiếp tục theo Ngài. Ngài biết động cơ thật của họ (Giăng 6:26-27). Ngài không để sự phục vụ nhu cầu tức thời làm lệch hướng sứ mạng thuộc linh tối thượng.

2. Ngài Đặt Ra Các Điều Kiện và Kêu Gọi Sự Cam Kết: Lời mời gọi theo Chúa luôn đi kèm với sự từ bỏ và vác thập tự giá (Lu-ca 9:23). Với người gọi Ngài là “Thầy nhân lành”, Ngài đưa họ về với các điều răn của Đức Chúa Trời (Mác 10:17-18). Tình yêu của Ngài không phải là tình cảm rẻ tiền, mà đòi hỏi một sự đáp ứng nghiêm túc.

3. Ngài Biết Khi Nào Cần Rút Lui: Khi sự chống đối và âm mưu hãm hại lên đến đỉnh điểm, Chúa Giê-xu đã “rút lui” (Ma-thi-ơ 12:15), “đi qua giữa họ mà đi” (Lu-ca 4:30). Ngài không phơi bày mình một cách liều lĩnh trước sự thù nghịch vô ích. Điều này cho thấy sự khôn ngoan trong việc bảo vệ sứ mạng và bản thân.

Dựa trên các nguyên tắc Kinh Thánh, đây là những bước thực hành để thiết lập ranh giới lành mạnh:

1. Cầu Nguyện và Tìm Kiếm Sự Khôn Ngoen Từ Đức Thánh Linh: Trước khi hành động, hãy cầu xin sự khôn ngoan (Gia-cơ 1:5). Hỏi Chúa: “Sự giúp đỡ của con trong tình huống này có thật sự phục vụ ý muốn Ngài và ích lợi lâu dài cho người ấy không?”

2. Phân Biệt Giữa “Nhu Cầu” và “Ham Muốn”: Hãy thành thật đánh giá. Bạn đang đáp ứng một nhu cầu chính đáng (thiếu ăn, chỗ ở trong khủng hoảng) hay một ham muốn ích kỷ (giúp thanh toán hóa đơn cho người luôn tiêu xài hoang phí)? Hãy nhớ đến baros và phortion.

3. Học Cách Nói “Không” Trong Tình Yêu Thương: Ê-phê-sô 4:15 dạy chúng ta nói ra lẽ chân thật trong tình yêu thương. Bạn có thể nói: “Tôi yêu quý bạn và muốn điều tốt nhất cho bạn. Tuy nhiên, việc tiếp tục cho bạn vay tiền khi bạn chưa thay đổi cách quản lý chi tiêu có lẽ không thật sự giúp ích. Tôi sẵn sàng cùng bạn tìm một lớp học quản lý tài chính.” Lời nói “không” như vậy hướng đến sự trưởng thành, chứ không phải từ chối sự thương xót.

4. Đưa Ra Sự Giúp Đỡ Có Điều Kiện và Hướng Đến Sự Tự Lập: Thay vì chỉ cho cá, hãy dạy câu cá. Sự giúp đỡ tốt nhất thường là tạo cơ hội, cung cấp nguồn lực, hoặc đồng hành, thay vì làm thay. Ví dụ: giúp họ viết CV, đưa họ đến một trung tâm tư vấn chuyên nghiệp, hoặc hỗ trợ một phần với kỳ vọng họ sẽ đóng góp phần còn lại.

5. Bảo Vệ Sức Khỏe Thuộc Linh và Cảm Xúc Của Chính Mình: Đây không phải là ích kỷ, mà là quản lý trách nhiệm. Bạn không thể đổ từ một cốc rỗng. Hãy nhớ điều răn quan trọng: “Hãy yêu kẻ lân cận như mình.” (Mác 12:31). Bạn phải biết yêu và chăm sóc chính mình lành mạnh thì mới có thể yêu người lân cận cách bền vững được.

6. Tìm Kiếm Sự Khuyên Bảo Từ Hội Thánh: Đừng đơn độc gánh vác quyết định khó khăn. Hãy chia sẻ với những người trưởng thành trong đức tin, các mục sư, hoặc nhóm nhỏ để nhận được sự cầu thay và lời khuyên khôn ngoan (Châm Ngôn 11:14).

Thiết lập ranh giới lành mạnh không phải là sự thất bại của tình yêu Cơ Đốc, mà chính là sự thể hiện của tình yêu chân thật và khôn ngoan. Nó yêu thương đủ để chia sẻ gánh nặng (baros) trong cơn hoạn nạn, nhưng cũng yêu thương đủ để không cướp đi trách nhiệm cá nhân (phortion) và cơ hội trưởng thành của người khác. Nó bắt chước Chúa Giê-xu, Đấng đã yêu thương thế gian đến nỗi hi sinh mạng sống, nhưng không bao giờ để bản thân bị dẫn dắt bởi sự ích kỷ hay đòi hỏi vô lý của con người.

Hãy bước đi trong sự khôn ngoan mà Chúa ban, can đảm yêu thương một cách thực tiễn và thánh khiết. Khi chúng ta học được sự cân bằng này, chúng ta không chỉ bảo vệ được sự bình an và năng lực phục vụ lâu dài của mình, mà còn thật sự giúp người khác bước vào sự tự lập, trưởng thành và trở nên giống như hình ảnh của Đấng Christ hơn.