Al-Qadr là gì trong Hồi giáo?

Trong thời đại toàn cầu hóa và đối thoại liên tôn, việc hiểu biết về niềm tin của các tôn giáo bạn là điều cần thiết. Một trong những giáo lý nền tảng và thường gây nhiều suy tư trong Hồi giáo là Al-Qadr – thường được dịch là “Định Mệnh”, “Số Phận”, hay “Sự Tiền Định”. Là những Cơ Đốc nhân, chúng ta được mời gọi để “hãy sẵn sàng để trả lời mọi kẻ hỏi lẽ về sự trông cậy trong anh em” (I Phi-e-rơ 3:15). Bài viết này sẽ tìm hiểu khái niệm Al-Qadr từ góc nhìn Hồi giáo, sau đó đối chiếu, so sánh và làm sáng tỏ bằng lẽ thật Kinh Thánh về chủ quyền tuyệt đối của Đức Chúa Trời và trách nhiệm của con người trong kế hoạch cứu rỗi qua Chúa Cứu Thế Giê-xu.

Trong Hồi giáo, Al-Qadr (القدر) là một trụ cột của đức tin (Iman), nằm trong sáu điều tín điều mà một tín đồ Muslim phải tin. Nó đề cập đến niềm tin rằng mọi sự xảy ra – tốt hay xấu – đều đã được Allah định trước, ghi chép trong một Cuốn Sách Vĩnh Cửu (Al-Lawh Al-Mahfuz). Giáo lý này nhấn mạnh sự toàn tri và toàn năng tuyệt đối của Allah. Mọi hành động, lời nói, sự kiện, thậm chí số phận của mỗi linh hồn, đều đã được biết và quyết định từ trước vô cùng.

Quan điểm này thường được tóm tắt trong câu nói “Insha’Allah” (nếu Allah muốn) và “Masha’Allah” (điều Allah đã muốn xảy ra). Nó tạo nên một thế giới quan nơi ý chí tự do của con người (ikhtiyar) tồn tại trong một khuôn khổ đã được định sẵn. Các trường phái thần học Hồi giáo tranh luận sâu sắc về mức độ tương tác giữa tiền định và ý chí tự do, từ quan điểm cực đoan của phái Jabriyah (phủ nhận ý chí tự do) đến quan điểm của phái Mu’tazilah (nhấn mạnh công lý của Allah và do đó đề cao ý chí tự do). Tuy nhiên, quan điểm chính thống (Ash’ari) tìm cách dung hòa: con người có “sự mua lấy” (kasb) hành động, nhưng Allah là Đấng tạo ra chính hành động đó.

Kinh Thánh Cơ Đốc khẳng định mạnh mẽ chủ quyền tuyệt đối của Đức Chúa Trời trên muôn vật. Ngài là Đấng dựng nên muôn vật, và muôn vật được dựng nên “bởi Ngài và vì Ngài” (Cô-lô-se 1:16). Ngài làm mọi sự hiệp theo ý muốn của Ngài (Ê-phê-sô 1:11). Từ ngữ Hy Lạp προορίζω (proorizō – “định trước”, “chỉ định từ trước”) xuất hiện trong Tân Ước để nói về sự lựa chọn của Ngài từ trước sáng thế (Rô-ma 8:29-30, Ê-phê-sô 1:5, 11).

Tuy nhiên, Kinh Thánh không trình bày một định mệnh máy móc hay một sự tiền định cứng nhắc về mọi chi tiết của đời sống theo cách có thể xóa bỏ nhân cách và trách nhiệm của con người. Trái lại, Kinh Thánh trình bày một Đức Chúa Trời có mối quan hệ với tạo vật của Ngài. Ngài ban cho con người ý chí tự do thật sự và kêu gọi họ đáp lại Ngài. “Hãy trở lại cùng ta, thì ta sẽ trở lại cùng các ngươi” (Ma-la-chi 3:7). Lời mời gọi này sẽ vô nghĩa nếu không có khả năng đáp ứng thật sự.

Sự hài hòa giữa chủ quyền của Đức Chúa Trời và trách nhiệm của con người là một mầu nhiệm vượt quá trí óc hữu hạn của chúng ta, nhưng cả hai chân lý này đều được trình bày song song trong Kinh Thánh. Sứ đồ Phao-lô viết: “Ấy vậy, sự cứu chẳng phải bởi các ngươi muốn, cũng chẳng phải bởi các ngươi chạy, bèn là bởi Đức Chúa Trời thương xót... Hỡi kẻ rất yêu dấu của tôi, như vậy, hãy có lòng kính sợ mà làm nên sự cứu chuộc mình, vì ấy chính Đức Chúa Trời cảm động lòng các ngươi vừa muốn vừa làm theo ý tốt Ngài” (Phi-líp 2:12-13). Ở đây, chúng ta thấy mệnh lệnh (“hãy... làm nên”) và ân điển (“Đức Chúa Trời cảm động lòng”) đi đôi với nhau.

Sự khác biệt sâu xa nhất giữa Al-Qadr và giáo lý Cơ Đốc nằm ở bản chất của Đức Chúa Trời và con đường cứu rỗi.

1. Bản Chất Của Đức Chúa Trời: Trong Cơ Đốc giáo, Đức Chúa Trời là Tình Yêu (I Giăng 4:8). Chủ quyền của Ngài được thực thi trong bối cảnh của bản chất yêu thương, thánh khiết và công bình của Ngài. Ngài “chẳng muốn cho một người nào chết mất, song muốn cho mọi người đều ăn năn” (II Phi-e-rơ 3:9). Sự “định trước” của Ngài trong Ê-phê-sô chương 1 luôn gắn liền với mục đích yêu thương: “Ngài đã định trước cho chúng ta được trở nên con nuôi của Ngài bởi Đức Chúa Jêsus Christ, theo ý tốt của Ngài” (Ê-phê-sô 1:5). Điều này khác với một quan niệm về một định mệnh tùy ý, nơi thiện và ác đều được quyết định trực tiếp như nhau bởi ý muốn tối cao.

2. Con Đường Cứu Rỗi – Trung Tâm Là Chúa Cứu Thế Giê-xu: Đây là điểm then chốt. Al-Qadr trong Hồi giáo áp dụng cho mọi khía cạnh của cuộc sống và số phận đời đời, dựa trên sự cân đo giữa việc thiện và ác của mỗi người. Trong Cơ Đốc giáo, sự cứu rỗi không dựa trên sự cân bằng công đức của con người dưới một định mệnh bí ẩn, mà hoàn toàn dựa trên công lao cứu chuộc của Chúa Giê-xu Christ trên thập tự giá và được nhận lãnh bởi đức tin. “Vả, ấy là nhờ ân điển, bởi đức tin, mà anh em được cứu, điều đó không phải đến từ anh em, bèn là sự ban cho của Đức Chúa Trời. Ấy chẳng phải bởi việc làm đâu, hầu cho không ai khoe mình” (Ê-phê-sô 2:8-9).

Chúa Giê-xu chính là sự bày tỏ tối cao về ý muốn và chủ quyền yêu thương của Đức Chúa Trời dành cho nhân loại. “Vì Đức Chúa Trời yêu thương thế gian, đến nỗi đã ban Con một của Ngài, hầu cho hễ ai tin Con ấy không bị hư mất mà được sự sống đời đời” (Giăng 3:16). Chủ quyền của Đức Chúa Trời được bày tỏ qua việc Ngài định trước và cung ứng Đấng Cứu Thế. “Ngài đã bị nộp, theo ý định trước và sự biết trước của Đức Chúa Trời” (Công vụ 2:23). Nhưng trách nhiệm của con người là đáp lại bằng đức tin: “Hãy hối cải, và mỗi người trong các ngươi hãy nhân danh Đức Chúa Jêsus chịu phép báp-têm, để được tha tội mình” (Công vụ 2:38).

Hiểu biết về chủ quyền của Đức Chúa Trời theo Kinh Thánh, khác biệt với quan niệm định mệnh, mang lại cho chúng ta nền tảng vững chắc cho đời sống đức tin:

1. Sự Bình An và Tin Cậy Trong Mọi Hoàn Cảnh: Thay vì lo sợ một “số phận” bí ẩn và không thể thay đổi, chúng ta tin cậy vào Cha Thiên Thượng đầy lòng yêu thương, Đấng nắm giữ tương lai. “Vả, chúng ta biết rằng mọi sự hiệp lại làm ích cho kẻ yêu mến Đức Chúa Trời, tức là cho kẻ được gọi theo ý muốn Ngài đã định” (Rô-ma 8:28). Sự quan phòng của Ngài (πρόνοια, pronoia) là sự chăm sóc tích cực và yêu thương, không phải là một kịch bản được viết sẵn một cách thụ động.

2. Động Lực cho Sự Thánh Khiết và Phục Vụ, Không Phải Thái Độ Thụ Động: Hiểu rằng Đức Chúa Trời đang hành động trong chúng ta để chúng ta vừa muốn vừa làm theo ý tốt Ngài (Phi-líp 2:13) thúc đẩy chúng ta nỗ lực, cầu nguyện và làm việc với tất cả năng lực Ngài ban. Chúng ta là “kẻ cộng tác với Ngài” (I Cô-rinh-tô 3:9). Điều này trái ngược với thái độ “tawakul” thụ động (phó thác cho số phận) nếu bị hiểu sai.

3. Nền Tảng cho Sự Cầu Nguyện Chân Thật: Lời cầu nguyện của Cơ Đốc nhân không phải là việc cố gắng thay đổi ý muốn bất biến của một vị thần xa cách, mà là sự trò chuyện thân mật với Người Cha biết rõ nhu cầu của chúng ta (Ma-thi-ơ 6:8). Qua cầu nguyện, chúng ta tham dự vào việc thực hiện các mục đích của Ngài trên đất. Chúa Giê-xu dạy chúng ta cầu xin “ý Cha được nên, ở đất như trời” (Ma-thi-ơ 6:10).

4. Sự Tự Do và Trách Nhiệm trong Rao Truyền Phúc Âm: Mệnh lệnh đại mạng lệnh (Ma-thi-ơ 28:19-20) được ban cho chúng ta với niềm tin rằng Đức Chúa Trời đang hành động để kêu gọi người ta đến với Ngài, và Ngài sử dụng chúng ta như những sứ giả. Chúng ta rao giảng với trách nhiệm, nhưng kết quả thuộc về chủ quyền của Đức Thánh Linh, Đấng cáo trách và tái sinh lòng người (Giăng 16:8).

5. Sự Đảm Bảo Cứu Rỗi Vững Chắc: Sự cứu rỗi của chúng ta dựa trên giao ước ân điển của Đức Chúa Trời trong Đấng Christ, được đóng ấn bằng Thánh Linh (Ê-phê-sô 1:13-14). Đây không phải là một số phận bấp bênh dựa trên sự cân đo cuối cùng, mà là mối liên hệ sống động với Đấng Christ. “Tôi đã chiến đấu cuộc chiến chính đáng, đã chạy xong sự chạy, đã giữ được đức tin. Hiện nay mão triều thiên của sự công bình đã để dành cho ta; Chúa là quan án công bình, sẽ ban mão ấy cho ta trong ngày đó” (II Ti-mô-thê 4:7-8). Sự đảm bảo này đến từ Đấng Christ, không từ sự tự tin vào bản thân.

Khái niệm Al-Qadr trong Hồi giáo phản ánh khát vọng sâu xa của con người muốn hiểu về quyền tối thượng của Đấng Tạo Hóa. Tuy nhiên, qua sự mặc khải trọn vẹn nơi Chúa Cứu Thế Giê-xu, Kinh Thánh trình bày một chân lý vừa cao trọng vừa an ủi hơn: Chúa quyền tể trị không phải như một Đấng định đoạt số phận cách xa cách và tùy ý, mà như một Người Cha yêu thương, Đấng đã dùng chính Con Một của Ngài để mở ra con đường cứu rỗi chắc chắn cho tất cả những ai tin.

Sự hiểu biết này giải phóng chúng ta khỏi nỗi sợ hãi về một định mệnh mù quáng, và đặt chúng ta vào trong mối quan hệ giao ước yêu thương với Đấng nắm giữ quá khứ, hiện tại và tương lai. Chúng ta có thể bước đi mỗi ngày với lòng tin cậy vững vàng, năng quyền phục vụ, và niềm hy vọng sống động rằng “tôi biết tôi đã tin Đấng nào, và tin chắc rằng Đấng ấy có quyền phép giữ sự tôi đã phó thác cho đến ngày đó” (II Ti-mô-thê 1:12). Thay vì tìm kiếm câu trả lời trong một “số phận” bí ẩn, chúng ta tìm kiếm chính Đức Chúa Trời, Đấng đã bày tỏ ý muốn tốt lành và trọn vẹn của Ngài trong Thân Vị và công việc của Chúa Giê-xu Christ, Con Một của Ngài.

“Ôi! Sâu nhiệm thay là sự giàu có, khôn ngoan và thông biết của Đức Chúa Trời! Sự phán xét của Ngài nào ai thấu được, đường nẻo của Ngài nào ai hiểu được! Vì, ai biết ý tưởng Chúa, ai là kẻ bàn luận của Ngài?... Vì muôn vật đều là từ Ngài, bởi Ngài, và hướng về Ngài. Vinh hiển cho Ngài đời đời, vô cùng! A-men.” (Rô-ma 11:33-36).