Tính tích cực độc hại là gì?

Trong một thế giới đầy biến động, áp lực và đau khổ, con người thường tìm kiếm những liều thuốc tinh thần nhanh chóng. Một trong những hiện tượng phổ biến ngày nay, thậm chí len lỏi vào cả Hội Thánh, là "tính tích cực độc hại" (toxic positivity). Đây là tư tưởng ép buộc bản thân hoặc người khác phải duy trì thái độ tích cực, lạc quan một cách cực đoan, trong khi phủ nhận, đàn áp hoặc xem thường bất kỳ cảm xúc nào được cho là "tiêu cực" như buồn bã, tức giận, thất vọng, sợ hãi hay đau đớn. Bài viết này sẽ nghiên cứu chuyên sâu hiện tượng này dưới lăng kính Kinh Thánh, phân biệt nó với niềm hy vọng chân thật trong Chúa Cứu Thế Giê-xu, và tìm ra con đường chữa lành cùng sự đồng cảm theo gương Đấng Christ.

Tính tích cực độc hại không phải là việc có cái nhìn lạc quan lành mạnh, mà là một dạng áp đặt và giả tạo. Nó thường xuất hiện qua những câu nói như: "Đừng nghĩ tiêu cực!", "Hãy vui lên!", "Mọi chuyện xảy ra đều có lý do", "Ít ra bạn còn có...", hay "Đừng than vãn, hãy biết ơn đi!". Mặc dù những lời này có ý tốt, nhưng khi được dùng để bịt miệng nỗi đau và phủ nhận thực tế cảm xúc, chúng trở nên độc hại. Nó tạo ra một "mặt nạ thuộc linh" – áp lực phải luôn vui vẻ, mạnh mẽ và đầy đức tin, trong khi bên trong là một tâm hồn tan vỡ.

Trong bối cảnh Cơ Đốc, điều này càng nguy hiểm khi nó được khoác lên lớp vỏ "đức tin". Một tín hữu đang đau khổ có thể bị trách móc một cách tế nhị rằng họ "thiếu đức tin", "không nhìn vào Chúa", hoặc "cho phép ma quỷ tấn công". Điều này hoàn toàn đi ngược lại sự dạy dỗ toàn diện của Kinh Thánh về bản chất con người và sự nhân từ của Đức Chúa Trời.

Kinh Thánh, đặc biệt là Thi thiên và các sách tiên tri, là một kho tàng ghi lại trọn vẹn mọi cung bậc cảm xúc của con người trước mặt Đức Chúa Trời. Đức Chúa Trời không đòi hỏi dân sự Ngài phải giả vờ.

• Thi Thiên – Tiếng Kêu Từ Đáy Lòng: Gần một phần ba Thi Thiên là ca thương (lament). Đa-vít, một người "theo lòng Đức Chúa Trời", thường xuyên bày tỏ nỗi sợ hãi, cô đơn, tuyệt vọng và chất vấn Chúa. "Hỡi Đức Giê-hô-va, Ngài sẽ quên tôi cho đến chừng nào? Là mãi mãi ư? Ngài sẽ ẩn mặt Ngài khỏi tôi cho đến chừng nào?" (Thi thiên 13:1). Ông không bị trừng phạt vì những lời này; thay vào đó, ông được xưng công bình vì sự chân thật trong mối quan hệ với Chúa.
• Chúa Giê-xu Christ – Người Đàn Ông Thống Khổ: Chúa Giê-xu, là Đức Chúa Trời trọn vẹn và là người trọn vẹn, đã không che giấu cảm xúc. Trước cái chết, Ngài "bắt đầu buồn rầu và sầu não" (Ma-thi-ơ 26:37). Trong vườn Ghết-sê-ma-nê, Ngài thưa với Cha: "Linh hồn ta buồn bực cho đến chết" (câu 38). Ngài đã khóc trước mộ La-xa-rơ (Giăng 11:35) và than khóc thành Giê-ru-sa-lem (Lu-ca 19:41). Chúa Giê-xu mô hình hóa việc đối diện với nỗi đau một cách can đảm và chân thật, chứ không phải phủ nhận nó.
• Sách Gióp – Phản Đối Lại Lời Khuyên "Tích Cực" Giả Tạo: Câu chuyện Gióp là một bài học kinh điển phản bác tính tích cực độc hại. Ba người bạn của Gióp (Ê-li-pha, Binh-đát và Sô-pha) đại diện cho lối suy nghĩ "đổ lỗi cho nạn nhân" và tư tưởng "tích cực" rập khuôn. Họ khăng khăng rằng Gióp phạm tội nên mới bị khổ (một dạng "mọi chuyện xảy ra đều có lý do" sai lầm). Cuối cùng, chính Đức Chúa Trời quở trách họ: "Cơn giận của ta nổi phừng cùng ngươi và hai bạn hữu ngươi, bởi vì các ngươi không nói về ta cách chân thật như Gióp, tôi tớ ta" (Gióp 42:7). Đức Chúa Trời tôn trọng sự chân thật đau đớn của Gióp hơn là những lý luận "tích cực" giả dối của những người bạn.

Từ nguyên tiếng Hê-bơ-rơ cho từ "hy vọng" (tikvah ח ַב ִתּ) trong Cựu Ước không mang nghĩa lạc quan mơ hồ, mà là "sợi dây", "điều trông đợi". Nó gắn liền với một lời hứa cụ thể và một đối tượng đáng tin cậy (Đức Giê-hô-va), chứ không phải là cảm giác vui vẻ tạm thời. Trong Tân Ước, từ "hy vọng" (elpis ἐλπίς) cũng là một sự trông cậy chắc chắn dựa trên sự sống lại của Chúa Cứu Thế (1 Phi-e-rơ 1:3), chứ không phải là sự phủ nhận hiện thực đau khổ.

Khi thẩm thấu vào Hội Thánh, tính tích cực độc hại gây ra nhiều tổn thương sâu sắc:

1. Cản Trở Sự Thông Công Chân Thật: Hội Thánh phải là nơi "anh em hãy xưng tội cùng nhau" (Gia-cơ 5:16) và "khóc với kẻ khóc" (Rô-ma 12:15). Tính tích cực độc hại khiến mọi người đeo mặt nạ, sợ bị đánh giá, dẫn đến sự cô lập thuộc linh.
2. Bóp Nghẹt Tiếng Kêu Cầu Cứu Giúp: Nó vô tình gây thêm gánh nặng tội lỗi (false guilt) cho người đang đau khổ. Họ nghĩ rằng nỗi buồn của mình là bằng chứng của đức tin yếu kém, khiến họ xa Chúa hơn là chạy đến với Ngài.
3. Bôi Nhọ Nhân Cách Của Đức Chúa Trời: Nó vẽ nên hình ảnh một Đức Chúa Trời chỉ yêu thương chúng ta khi chúng ta "vui vẻ", và Ngài không đủ lớn để đối diện với những cảm xúc phức tạp, giận dữ hay thất vọng của con dân Ngài. Điều này trái ngược với Đức Chúa Trời đón nhận lời chất vấn của Ha-ba-cúc, của Giê-rê-mi, và của chính Chúa Giê-xu trên thập tự giá ("Đức Chúa Trời tôi ơi, sao Ngài lìa bỏ tôi?" - Ma-thi-ơ 27:46).
4. Cản Trở Quá Trình Chữa Lành: Cảm xúc tiêu cực, khi được nhận diện và trình dâng lên Chúa, là bước đầu tiên của sự chữa lành. Đè nén chúng giống như băng bó vết thương hở mà không làm sạch, khiến nó mưng mủ bên trong.

Kinh Thánh không dạy chúng ta phủ nhận nỗi đau, nhưng dạy chúng ta bước đi xuyên qua nỗi đau hướng về Chúa. Mô hình kinh điển được tìm thấy trong nhiều Thi thiên (như Thi 13, 22, 42, 73) là:

1. Than Vãn (Lament): Thành thật bày tỏ nỗi lòng với Chúa. "Hỡi Đức Chúa Trời tôi, tôi kêu cầu ban ngày, nhưng Chúa chẳng đáp; ban đêm cũng vậy, mà chẳng có sự an tịnh" (Thi 22:2).
2. Nhắc Nhở (Remembrance): Nhớ lại những phẩm tính và công việc quá khứ của Đức Chúa Trời. "Còn tôi, tôi nhớ lại các việc làm của Đức Giê-hô-va; phải, tôi nhớ lại các công việc lạ của Chúa ngày xưa" (Thi 77:11).
3. Tuyên Xưng Đức Tin (Declaration of Trust): Dù cảm xúc chưa thay đổi, đức tin quyết định tin cậy vào bản tính không thay đổi của Chúa. "Còn tôi đã tin cậy nơi sự nhân từ Chúa; lòng tôi sẽ nức mừng về sự cứu rỗi của Chúa" (Thi 13:5).
4. Ngợi Khen (Praise): Sự ngợi khen nảy sinh từ lòng biết ơn vì Chúa là ai, chứ không chỉ vì Ngài đã làm gì. "Tôi sẽ hát ngợi khen Đức Giê-hô-va, vì Ngài ban ơn lành cho tôi cách dư dật" (Thi 13:6).

Lộ trình này không phủ nhận nỗi đau, nhưng đặt nó vào trong bối cảnh lớn hơn của chủ quyền, tình yêu và lời hứa của Đức Chúa Trời. Hy vọng Cơ Đốc giáo không phải là "mọi thứ sẽ tốt đẹp", mà là "dù mọi thứ có tồi tệ thế nào, Đức Chúa Trời vẫn ở cùng tôi, và cuối cùng Ngài sẽ khiến mọi sự hiệp lại làm ích cho tôi" (Rô-ma 8:28).

1. Đối Với Cá Nhân:
- Học Cách Lắng Nghe Chính Mình Trước Chúa: Dành thời gian tĩnh nguyện để thật sự cảm nhận và đặt tên cho cảm xúc của mình. Nói với Chúa: "Con đang cảm thấy ________." Không vội vàng chuyển sang câu Kinh Thánh hay lời cầu nguyện "chữa cháy". Hãy để Lời Chúa đối thoại với nỗi đau của bạn, chứ không phải xóa bỏ nó ngay lập tức.
- Tra Xét Kinh Thánh Một Cách Toàn Diện: Đọc và suy ngẫm những phân đoạn về sự thống khổ (Thi thiên, sách Gióp, Ca thương, các thư tín). Thấy rằng đức tin và sự đau đớn có thể cùng tồn tại.
- Cầu Nguyện Bằng Mọi Hình Thức: Sử dụng những Thi thiên than vãn làm lời cầu nguyện của chính mình. Viết thư cho Chúa, vẽ, hoặc thậm chí im lặng than khóc trước mặt Ngài.

2. Đối Với Cộng Đồng Hội Thánh:
- Trở Thành Người Lắng Nghe Biết Đồng Cảm: Khi an ủi ai đó, hãy bắt đầu bằng sự hiện diện và lắng nghe, không phải bằng giải pháp. Thay vì nói "Hãy vui lên", hãy nói: "Tôi rất tiếc vì bạn đang trải qua điều này. Tôi ở đây với bạn." Hãy noi gương Chúa Giê-xu, là Đấng đến và ở cùng chúng ta (Em-ma-nu-ên).
- Tạo Không Gian An Toàn: Trong các nhóm nhỏ, bài giảng hay buổi nhóm, hãy bình thường hóa việc chia sẻ những cuộc đấu tranh thật sự. Cảm ơn người dám chia sẻ sự yếu đuối của họ.
- Dạy Dỗ Cân Bằng Về Đức Tin và Cảm Xúc: Giảng dạy về thần học của sự đau khổ, về các nhân vật Kinh Thánh với cảm xúc phức tạp. Nhấn mạnh rằng đức tin đôi khi là sự bám víu trong bóng tối, chứ không phải lúc nào cũng là cảm giác phấn khích.
- Hướng Về Thập Tự Giá: Sự cứu rỗi của chúng ta không được hoàn thành bởi một lời khuyên tích cực, mà bởi sự chết đau đớn và sự phục sinh vinh hiển của Chúa Giê-xu. Thập tự giá thừa nhận sự kinh khủng của tội lỗi và đau khổ, đồng thời mang lại chiến thắng cuối cùng trên chúng. Đây là nền tảng cho hy vọng chân chính của chúng ta.

Tính tích cực độc hại là một bẫy tinh tư, hứa hẹn sự nhẹ nhõm nhanh chóng nhưng lại đánh cắp đi cơ hội được chữa lành sâu sắc và thật sự. Là Cơ Đốc nhân, chúng ta được kêu gọi không phải để sống với sự lạc quan hời hợt của thế gian, mà với niềm hy vọng vững chắc (elpis bebaios) đặt nơi Đấng Christ – hy vọng có thể chịu đựng được sự thừa nhận về nỗi đau. Hãy can đảm từ bỏ chiếc mặt nạ tích cực, chạy đến với Cha Thiên Thượng trong bộ dạng thật của mình – đau buồn, giận dữ, bối rối – vì chúng ta có một Thầy Tế Lễ Thượng Phẩm có thể cảm thương sự yếu đuối chúng ta (Hê-bơ-rơ 4:15). Trong sự chân thật đó, chúng ta mới thực sự tìm thấy "linh cứu chuộc" (Ê-phê-sô 4:30) và sự bình an vượt quá mọi trí hiểu, gìn giữ lòng và trí chúng ta trong Chúa Cứu Thế Giê-xu (Phi-líp 4:7).