Giao ước là gì?

Trong hành trình đức tin của Cơ Đốc nhân, khái niệm "giao ước" (covenant) là nền tảng, là sợi chỉ đỏ xuyên suốt toàn bộ lịch sử cứu rỗi của Đức Chúa Trời. Để hiểu được chiều sâu của ân điển, sự cứu chuộc và mối quan hệ của chúng ta với Đấng Tạo Hóa, chúng ta cần đi sâu khám phá thần học về giao ước. Bài nghiên cứu này sẽ phân tích ý nghĩa, các loại giao ước chính trong Kinh Thánh và áp dụng thực tiễn cho đời sống tin kính ngày nay.

Khác với khế ước hay hợp đồng (contract) thế tục dựa trên sự ngang bằng giữa hai bên, giao ước (tiếng Hê-bơ-rơ: berîth בְּרִית; tiếng Hy Lạp: diathēkē διαθήκη) trong Kinh Thánh chủ yếu là một lời tuyên bố có tính pháp lý và thiêng liêng, một lời hứa long trọng do Đức Chúa Trời khởi xướng. Berîth mang ý nghĩa "ràng buộc" hay "cắt đứt", liên quan đến nghi thức cắt đôi thú vật (như trong Sáng-thế Ký 15). Diathēkē nhấn mạnh đến ý chí một phía của người lập ước, thường được dịch là "chúc thư" hoặc "lời trối".

Giao ước của Đức Chúa Trời thường bao gồm ba yếu tố chính:

1. Lời hứa từ Đức Chúa Trời (ân điển Ngài ban).
2. Điều kiện hay sự đáp ứng được mong đợi nơi con người (đức tin và sự vâng lời).
3. Dấu hiệu hữu hình để nhắc nhở và xác nhận giao ước đó.

Trọng tâm của mọi giao ước là mối tương giao: "Ta sẽ làm Đức Chúa Trời của các ngươi, và các ngươi sẽ làm dân Ta" (Giê-rê-mi 7:23). Đây là khát vọng tối thượng của Đức Chúa Trời – phục hồi mối quan hệ đã bị tội lỗi phá vỡ.

Lịch sử cứu rỗi được tỏ bày qua một loạt các giao ước, mỗi giao ước mặc khải thêm về bản tính và kế hoạch của Đức Chúa Trời.

1. Giao Ước Công Trình (hay Giao Ước A-đam):
Đây là giao ước đầu tiên, thiết lập mối quan hệ giữa Đấng Tạo Hóa và loài người. Đức Chúa Trời ban cho A-đam quyền cai quản, phước hạnh và một điều răn duy nhất: "Ngươi được tự do ăn hoa quả các thứ cây trong vườn; nhưng về cây biết điều thiện và điều ác thì chớ hề ăn đến; vì một mai ngươi ăn, chắc sẽ chết" (Sáng-thế Ký 2:16-17). Sự vâng lời mang đến sự sống; sự bất tuân dẫn đến sự chết và sự nguyền rủa (Sáng-thế Ký 3). Giao ước này thiết lập nguyên tắc: sự vâng lời đem đến phước hạnh, sự bất tuân đem đến sự phán xét.

2. Giao Ước Nô-ê:
Sau cơn nước lụt đoán phạt thế gian, Đức Chúa Trời lập giao ước với Nô-ê và mọi loài xác thịt. Đây là giao ước phổ quát, vô điều kiện: "Ta lập giao ước cùng các ngươi... cùng mọi loài xác thịt... chẳng còn có nước lụt hủy diệt thế gian nữa" (Sáng-thế Ký 9:11). Dấu hiệu của giao ước này là cái mống trên mây. Giao ước Nô-ê khẳng định sự nhân từ và sự gìn giữ chung của Đức Chúa Trời đối với cả tạo vật, ngay cả khi loài người còn trong tội lỗi (Sáng-thế Ký 8:21).

3. Giao Ước Áp-ra-ham:
Đây là bước ngoặt quan trọng, nơi Đức Chúa Trời bày tỏ kế hoạch cứu rỗi qua một dân tộc được chọn. Giao ước gồm ba lời hứa trọng tâm:

- Một dân tộc lớn: "Ta sẽ làm cho ngươi nên một dân lớn" (Sáng-thế Ký 12:2).
- Một xứ sở: "Ta sẽ ban cho ngươi... xứ nầy" (Sáng-thế Ký 12:7).
- Một phước hạnh phổ quát: "Các chi tộc nơi thế gian sẽ nhờ ngươi mà được phước" (Sáng-thế Ký 12:3).

Dấu hiệu là phép cắt bì (Sáng-thế Ký 17:10-11). Điều kiện đáp lại là đức tin. Kinh Thánh chép: "Áp-ram tin Đức Giê-hô-va, thì Ngài kể sự đó là công bình cho người" (Sáng-thế Ký 15:6). Giao ước này là nền tảng cho lời hứa về Đấng Mê-si, là dòng dõi của Áp-ra-ham sẽ đem phước hạnh đến cho muôn dân (Ga-la-ti 3:16).

4. Giao Ước Môi-se (Giao Ước Luật Pháp):
Tại núi Si-na-i, Đức Chúa Trời lập giao ước với dân Y-sơ-ra-ên, biến họ thành một vương quốc thầy tế lễ (Xuất Ê-díp-tô Ký 19:5-6). Giao ước này được đóng ấn bằng Mười Điều Răn và luật pháp chi tiết. Dấu hiệu là ngày Sa-bát (Xuất Ê-díp-tô Ký 31:16-17). Khác với giao ước Áp-ra-ham nặng về lời hứa, giao ước Môi-se nhấn mạnh sự vâng lời: "Vậy bây giờ, nếu các ngươi vâng lời ta và giữ sự giao ước ta, thì... các ngươi sẽ thành một nước thầy tế lễ" (Xuất Ê-díp-tô Ký 19:5). Mục đích của luật pháp không phải để cứu rỗi (vì không ai giữ trọn được – Rô-ma 3:20), mà để bày tỏ tội lỗi, dẫn dắt con người đến chỗ nhận biết mình cần một Đấng Cứu Chuộc (Ga-la-ti 3:24).

5. Giao Ước Đa-vít:
Đức Chúa Trời hứa với vua Đa-vít: "Khi các ngày ngươi đã mãn... Ta sẽ dấy lên dòng dõi ngươi... và Ta sẽ lập nước người vững bền đời đời... ngôi nước người vững lập đời đời" (2 Sa-mu-ên 7:12-16). Giao ước này tập trung vào vương quyền đời đời thuộc về dòng dõi Đa-vít. Các tiên tri sau này chỉ về một Vua đến từ dòng Đa-vít, sẽ cai trị trong công bình và hòa bình (Ê-sai 9:6-7). Giao ước Đa-vít hướng đến Chúa Giê-xu Christ, "Con trai Đa-vít" (Ma-thi-ơ 1:1), Đấng sẽ cai trị trên ngôi Ngài đời đời.

Các giao ước trong Cựu Ước đều là bóng mờ, dẫn đường đến một Giao Ước tốt hơn, vinh hiển hơn. Các tiên tri đã báo trước về một giao ước mới (Giê-rê-mi 31:31-34, Ê-xê-chi-ên 36:26-27). Chúa Giê-xu Christ, trong đêm Ngài bị nộp, đã tuyên bố long trọng: "Nầy là huyết của sự giao ước mới, đổ ra cho nhiều người được tha tội" (Ma-thi-ơ 26:28).

Thư Hê-bơ-rơ trình bày Chúa Giê-xu chính là Đấng Trung Bảo của Giao Ước Mới tốt hơn, được lập lên trên những lời hứa tốt hơn (Hê-bơ-rơ 8:6). Ngài là Đấng làm trọn luật pháp (giao ước cũ) và mang đến một con đường mới cho sự sống:

- Nền tảng: Không dựa trên sự vâng giữ luật pháp của con người, mà dựa trên sự chết chuộc tội và sự sống lại của Chính Chúa Giê-xu (Hê-bơ-rơ 9:15).
- Điều kiện: Đức tin nơi Chúa Giê-xu Christ, tiếp nhận ân điển của Ngài (Giăng 3:16, Ê-phê-sô 2:8-9).
- Lời hứa: Sự tha tội hoàn toàn (Giê-rê-mi 31:34), Đức Thánh Linh ngự trong lòng để ban năng lực sống đẹp ý Chúa (Ê-xê-chi-ên 36:27), và một cơ nghiệp đời đời (1 Phi-e-rơ 1:3-4).
- Dấu hiệu: Trong Tân Ước, dấu hiệu bề ngoài của giao ước mới là Báp-têm (Công vụ 2:38) và Tiệc Thánh (Lễ Bẻ Bánh) – sự nhắc nhở liên tục về huyết giao ước của Chúa (1 Cô-rinh-tô 11:25).

Chúa Giê-xu là Đầu của giao ước mới, và tất cả những ai thuộc về Ngài, bất kể chủng tộc hay nền tảng, đều trở nên "dòng dõi của Áp-ra-ham, kẻ kế tự theo lời hứa" (Ga-la-ti 3:29) và là "dân thuộc riêng về Đức Chúa Trời" (1 Phi-e-rơ 2:9).

Hiểu về giao ước không chỉ là kiến thức thần học, mà phải biến đổi cách chúng ta sống và tương giao với Đức Chúa Trời.

1. Sống Trong Sự Chắc Chắn Của Ân Điển:
Giao ước mới dạy chúng ta rằng địa vị của chúng ta trước mặt Đức Chúa Trời dựa trên sự hoàn thành công tác của Chúa Giê-xu, chứ không trên thành tích thuộc linh của chính mình. Điều này giải phóng chúng ta khỏi sự nghi ngờ, tội lỗi ám ảnh và nỗ lực tự cứu. Chúng ta có thể an nghỉ trong sự chắc chắn rằng: "Ấy vậy, hiện nay chẳng còn có sự đoán phạt nào cho những kẻ ở trong Đức Chúa Jêsus Christ" (Rô-ma 8:1).

2. Đáp Lại Bằng Đức Tin Và Sự Vâng Phục Của Tình Yêu:
Giao ước mới kêu gọi chúng ta đáp lại ân điển bằng đức tin sống động, thể hiện qua sự vâng lời xuất phát từ lòng biết ơn, không phải từ sự sợ hãi. Như Chúa Giê-xu phán: "Nếu các ngươi yêu mến ta, thì giữ gìn các điều răn ta" (Giăng 14:15). Sự vâng lời trở nên là hoa trái tự nhiên của một tấm lòng được biến đổi bởi tình yêu của Ngài.

3. Trân Trọng Các Dấu Hiệu Giao Ước:
Báp-têm và Tiệc Thánh không phải là nghi lễ trống rỗng. Khi tham dự, chúng ta nhắc nhở chính mình và tuyên bố với thế giới về giao ước mà chúng ta đã bước vào. Tiệc Thánh đặc biệt là thời điểm để "rao sự chết của Chúa cho tới lúc Ngài đến" (1 Cô-rinh-tô 11:26), làm mới lại cam kết và lòng biết ơn của chúng ta về huyết giao ước quý báu.

4. Sống Với Tư Cách Là Một Dân Giao Ước:
Giao ước không chỉ là cá nhân, mà còn là tập thể. Chúng ta được kêu gọi vào một cộng đồng - Hội Thánh, là thân thể của Đấng Christ. Điều này bao hàm trách nhiệm yêu thương, khích lệ, khiển trách và cùng nhau lớn lên trong Chúa (Hê-bơ-rơ 10:24-25). Chúng ta thuộc về nhau trong Đấng Christ.

5. Lan Tỏa Phước Hạnh Của Giao Ước:
Như giao ước Áp-ra-ham hướng đến việc "muôn dân được phước", Cơ Đốc nhân ngày nay được ủy thác chức vụ hòa giải: chúng ta là "kẻ giảng hòa" cho thế gian về tình yêu và ân điển của Đức Chúa Trời qua Đấng Christ (2 Cô-rinh-tô 5:18-20).

Từ vườn Ê-đen cho đến thập tự giá ở Gô-gô-tha, và xa hơn nữa, Đức Chúa Trời là Đấng Trung Tín, luôn chủ động tìm kiếm để lập giao ước với loài người. Các giao ước trong lịch sử cuối cùng hội tụ và được làm trọn vẹn trong Con Một của Ngài, Chúa Giê-xu Christ. Giao ước mới trong huyết Chúa Giê-xu là đỉnh cao của ân điển, mở ra con đường cho bất kỳ ai tin nhận được bước vào mối tương giao sống động và đời đời với Đức Chúa Trời.

Là những người ở trong giao ước mới này, chúng ta được kêu gọi sống mỗi ngày với lòng biết ơn sâu xa, trong sự vâng phục yêu thương, trong mối liên kết với Hội Thánh, và với khát vọng chia sẻ phước hạnh của giao ước này cho một thế giới đang hư mất. Hãy bước đi cách xứng đáng với ơn gọi cao trọng mà chúng ta đã nhận lãnh (Ê-phê-sô 4:1).