Cuộc Bách Hại Dưới Thời Hoàng Đế Decius
Lịch sử Hội Thánh đầu tiên được viết nên không chỉ bằng những bài giảng đầy quyền năng hay những phép lạ cả thể, mà còn bằng máu và nước mắt của vô số thánh đồ đã trung tín đến cuối cùng giữa cơn bão bách hại. Trong số những cơn bão ấy, cuộc bách hại dưới thời Hoàng đế Gaius Messius Quintus Traianus Decius (trị vì 249-251 SCN) đánh dấu một bước ngoặt quan trọng. Đây không phải là cuộc bách hại cục bộ hay dựa trên sự hiểu lầm, mà là một chiến dịch có hệ thống, toàn đế chế nhằm xóa sổ Cơ Đốc giáo bằng cách ép buộc mọi công dân phải phủ nhận đức tin của mình. Bài viết này sẽ đi sâu vào bối cảnh, diễn biến, hậu quả và những bài học thuộc linh sâu sắc từ sự kiện lịch sử này, được soi sáng qua lăng kính của Lời Chúa.
Sau cái chết của Hoàng đế Alexander Severus (năm 235 SCN), đế chế La Mã rơi vào thời kỳ khủng hoảng kéo dài với nội chiến, xâm lược từ bên ngoài, và bệnh dịch. Khi Decius lên nắm quyền, ông tin rằng sự suy yếu của đế chế là do các thần linh truyền thống của La Mã nổi giận, nguyên nhân chính là sự gia tăng của những người theo "tôn giáo mới" – Cơ Đốc giáo – từ chối thờ phượng các thần và hoàng đế. Khẩu hiệu của Decius là "Restitutor Sacrorum" (Người khôi phục các nghi lễ thánh).
Do đó, động cơ của ông không chỉ là chính trị mà còn là tôn giáo-truyền thống. Ông muốn thống nhất đế quốc dưới một nền tảng tôn giáo chung là việc thờ cúng các vị thần La Mã và tôn thờ hoàng đế như một vị thần (*divus*). Cơ Đốc nhân, với niềm tin độc thần và tuyên xưng "Chúa Giê-xu Christ là Chúa" (*Kyrios Iēsous Christos*), đã trở thành vật cản trực tiếp cho tham vọng này. Họ bị xem như những kẻ vô thần (*atheoi*) vì từ chối các thần La Mã, và là những phần tử phản bội, phá hoại sự thịnh vượng chung của đế chế.
Năm 250, Decius ban hành một sắc lệnh yêu cầu mọi công dân trong đế chế phải thực hiện một hành động cúng tế (*sacrificium*) trước mặt các quan chức địa phương. Họ phải dâng rượu và hương cho hình tượng các thần La Mã và tượng của hoàng đế, sau đó nếm thịt con vật đã được hiến tế. Ai tuân thủ sẽ nhận được một giấy chứng nhận (*libellus*) có chữ ký của nhân chứng và quan chức.
Điểm đặc biệt tàn khốc của cuộc bách hại này nằm ở tính chất toàn diện và hệ thống của nó. Đây không phải là một vụ bắt bớ ngẫu nhiên dựa trên tố cáo, mà là một cuộc "lùng sục" có chủ đích. Mọi người, bất kể địa vị, đều bị buộc phải chứng minh lòng trung thành của mình. Cơ Đốc nhân đứng trước một lựa chọn rõ ràng và khắc nghiệt: Chối Chúa để sống, hay giữ đức tin để chết.
Tình huống này phản ánh sống động lời tiên tri của Chúa Giê-xu: "Vì ta đến để làm cho con trai phân rẽ cùng cha, con gái phân rẽ cùng mẹ, dâu phân rẽ cùng bà gia; và người ta có kẻ thù nghịch, là người nhà mình. Ai yêu cha mẹ hơn ta thì không đáng cho ta; ai yêu con trai hay là con gái hơn ta thì cũng không đáng cho ta" (Ma-thi-ơ 10:35-37). Áp lực từ gia đình, bạn bè, và xã hội để "chỉ cần làm một nghi thức nhỏ cho xong chuyện" là vô cùng lớn.
Trước thử thách chưa từng có này, Hội Thánh đã phản ứng và phân chia thành ba nhóm rõ rệt, để lại những bài học đắt giá:
1. Những Người Tử Đạo (Martyres): Đây là những thánh đồ kiên định, sẵn sàng chấp nhận cái chết đau đớn hơn là chối bỏ Chúa Giê-xu. Trong số đó có những giám mục nổi tiếng như Fabian ở Rô-ma (bị xử trảm ngay từ đầu cuộc bách hại), Babylas ở Antioch và Alexander ở Jerusalem (chết trong tù). Họ đã sống trọn vẹn lời thánh Phao-lô: "Vì đối với tôi, sống là Đấng Christ, và chết là ích lợi" (Phi-líp 1:21). Cái chết của họ trở thành "hạt giống của Hội Thánh", củng cố đức tin cho những người khác.
2. Những Người Chối Đạo (Lapsi - "Kẻ vấp ngã"): Đây là nhóm đông đảo, bao gồm nhiều tín hữu đã nhượng bộ, thực hiện lễ cúng tế để lấy *libellus*. Hành động này trong tiếng Hy Lạp được gọi là *θυσία* (thysia - hiến tế), chính xác là điều mà Cơ Đốc nhân chỉ dành cho Đấng Christ là Chiên Con của Đức Chúa Trời. Sự sa ngã của họ gây ra cơn khủng hoảng lớn trong Hội Thánh về vấn đề: Họ có thể được tha thứ và thu nhận trở lại không?
3. Những Người Trốn Tránh (Confessores - "Người tuyên xưng"): Đây là những người từ chối cúng tế nhưng không bị bắt và tử đạo ngay. Họ trốn tránh, bỏ chạy vào sa mạc hoặc vùng quê, tiếp tục sống đức tin trong bí mật. Một số trong họ sau đó bị bắt, bị tra tấn (*confessores* theo nghĩa những người bị tra tấn vì đức tin) nhưng sống sót, và trở thành biểu tượng của sự kiên trì. Lựa chọn của họ gợi nhớ lời Chúa dạy: "Khi người ta bắt bớ các ngươi trong thành nầy, hãy trốn qua thành khác" (Ma-thi-ơ 10:23).
Cuộc bách hại của Decius chấm dứt đột ngột khi chính ông tử trận trong trận chiến chống lại người Goth vào năm 251. Tuy ngắn ngủi, nó để lại những dấu ấn sâu đậm:
1. Khủng Hoảng và Thanh Tẩy: Hội Thánh lâm vào cuộc khủng hoảng nội bộ sâu sắc về cách đối xử với nhóm *Lapsi*. Một phe cứng rắn, do Novatian lãnh đạo, cho rằng những kẻ chối đạo không bao giờ được tha thứ. Phe khác, với sự dẫn dắt của những lãnh đạo như Cơ-pri-a-nô ở Carthage, tin vào sự ăn năn thật và khả năng được tha thứ sau một thời gian kỷ luật. Sự tranh cãi này thử thách sự hiểu biết của Hội Thánh về ân điển, sự tha thứ, và sự thánh khiết – những chủ đề được phản ánh trong các thư tín (ví dụ: I Giăng 1:9; II Cô-rinh-tô 2:5-11).
2. Củng Cố Cấu Trúc và Thần Học: Để đối phó với khủng hoảng, thẩm quyền của giám mục và vai trò của Hội Thánh trong việc tha tội được nhấn mạnh. Khái niệm về "sự tử đạo thay thế" cũng xuất hiện, khi một số *Confessores* có uy tín đứng ra bảo lãnh cho *Lapsi*. Điều này, dù có mặt tích cực, cũng đặt nền móng cho những quan niệm sai lạc sau này về công đức. Nó nhắc nhở chúng ta rằng sự cứu rỗi và tha thứ duy nhất đến qua Chúa Giê-xu Christ (Công vụ 4:12).
3. Minh Họa cho Sự Bắt Bớ Trong Khải Huyền: Nhiều nhà giải kinh xem thời kỳ này như một sự ứng nghiệm phần nào của những lời tiên tri về sự bắt bớ trong sách Khải Huyền. Lệnh cúng tế toàn đế chế và việc sử dụng "dấu" (*libellus*) là hình bóng của "dấu con thú" trong thời kỳ cuối cùng (Khải Huyền 13:15-17). Sự kiên trì của các thánh đồ dưới thời Decius là một bài học thực tế về "sự nhịn nhục và đức tin của các thánh đồ" (Khải Huyền 13:10b).
Dù không sống dưới ách bách hại thể xác như thế, các tín hữu ngày nay vẫn có thể rút ra những bài học quý báu:
1. Sự Chuẩn Bị Cho Thử Thách: Thử thách của đức tin không phải lúc nào cũng là lưỡi gươm hay ngục tù. Nó có thể là áp lực đồng nghiệp chế giễu, là cám dỗ thỏa hiệp đạo đức trong kinh doanh, hay là sự cô lập từ chính gia đình. Câu chuyện của *Lapsi* cảnh báo chúng ta về sự tự tin thái quá vào sức mình. Chúng ta cần được trang bị hằng ngày bằng Lời Chúa, sự cầu nguyện và mối thông công với Hội Thánh để đứng vững (Ê-phê-sô 6:10-18).
2. Ân Điển và Sự Phục Hồi: Hội Thánh ngày nay cũng đối diện với những anh chị em "vấp ngã". Bài học từ cuộc tranh luận về *Lapsi* dạy chúng ta cần có sự cân bằng giữa lẽ thật và ân điển. Một mặt, phải nghiêm túc với tội lỗi và có kỷ luật (Ga-la-ti 6:1). Mặt khác, trái tim chúng ta phải luôn rộng mở cho sự ăn năn và phục hồi, bắt chước chính Chúa Giê-xu, Đấng đã phục hồi Phi-e-rơ sau khi ông chối Ngài (Giăng 21:15-19).
3. Định Nghĩa Lại "Tử Đạo": Tử đạo (*martys* trong tiếng Hy Lạp) nguyên nghĩa là "nhân chứng". Mỗi ngày, chúng ta đều được kêu gọi làm "nhân chứng" cho Chúa trong môi trường của mình. Sự trung tín trong những điều nhỏ nhặt – lời nói chân thật, đời sống liêm chính, tình yêu thương vô điều kiện – chính là hình thức "tử đạo" trong thời đại này. Nó đòi hỏi sự "chết" đi cái tôi, những ham muốn xác thịt mỗi ngày (Lu-ca 9:23).
4. Niềm Hy Vọng Cánh Chung: Nhìn vào lịch sử bách hại củng cố niềm tin của chúng ta vào lời hứa cuối cùng của Đức Chúa Trời. Những người tử đạo dưới thời Decius giờ đang ở nơi nào? Khải Huyền 6:9-11 cho chúng ta thấy cảnh tượng: linh hồn của những kẻ bị giết vì đạo đang ở dưới chân bàn thờ, được an ủi và mặc áo dài trắng, chờ đợi ngày cuối cùng khi sự công bình được thực thi trọn vẹn. Đó là niềm hy vọng vững chắc cho mọi Cơ Đốc nhân đang chịu khổ vì đức tin.
Cuộc bách hại dưới thời Decius không chỉ là một trang sử bi thương, mà là một tấm gương phản chiếu bản chất của đức tin thật. Nó phơi bày sự yếu đuối của con người nhưng cũng tôn cao quyền năng của Đức Chúa Trời trong sự kiên trì của các thánh đồ. Nó đặt mỗi chúng ta vào vị trí của những người trong cuộc và buộc chúng ta phải tự hỏi: "Tôi thuộc về nhóm nào?"
Lịch sử ấy nhắc nhở chúng ta rằng, Hội Thánh của Đấng Christ luôn là Hội Thánh dưới thập tự giá. Nhưng đồng thời, nó cũng là Hội Thánh của sự phục sinh. Máu của các chứng nhân đã trở thành hạt giống. Sự sa ngã của nhiều người đã trở thành bài học về sự tha thứ. Và qua tất cả, danh Chúa Giê-xu Christ – Đấng duy nhất đáng để chúng ta tôn thờ, dù phải trả giá bằng mạng sống – vẫn tiếp tục được rao ra cho đến ngày nay. Ước mong mỗi chúng ta, trong thời đại của mình, có thể sống với lòng trung tín và can đảm như những người đi trước, luôn hướng về Chúa Cứu Thế, "là Đấng làm cho đức tin được trọn vẹn" (Hê-bơ-rơ 12:2).