Các sách tiên tri trong Kinh Thánh là gì? Neviim là gì?

Trong kho tàng quý báu của Kinh Thánh, các sách tiên tri chiếm một vị trí trung tâm, không chỉ ghi lại lịch sử của dân Y-sơ-ra-ên mà còn mặc khải ý chỉ, tính cách và kế hoạch cứu rỗi vĩ đại của Đức Chúa Trời. Đối với người tin Chúa ngày nay, hiểu biết về các sách này không phải là nghiên cứu cổ ngữ khô khan, mà là bước vào dòng chảy của Lời hằng sống, nơi chúng ta gặp gỡ chính Đức Chúa Trời và thấy được hình bóng của Đấng Mê-si – Chúa Giê-xu Christ – xuyên suốt từng trang sách. Bài nghiên cứu này sẽ đi sâu vào khái niệm "các sách tiên tri" theo cách phân loại của Kinh Thánh Tin Lành và khái niệm "Nevi'im" trong truyền thống Kinh Thánh Hê-bơ-rơ (Cựu Ước).

Để hiểu trọn vẹn về các sách tiên tri, chúng ta cần bắt đầu từ cội nguồn. Kinh Thánh Hê-bơ-rơ, hay Tanakh, được chia thành ba phần chính: Torah (Luật pháp), Nevi'im (Các Tiên tri), và Ketuvim (Các Văn thơ). Nevi'im (נְבִיאִים) là từ số nhiều của "Navi" (נָבִיא), có nghĩa là "tiên tri" hoặc "người phát ngôn". Bộ sách này không chỉ ghi lại lời tiên tri mà còn bao gồm cả lịch sử, được viết từ góc nhìn tiên tri, nhấn mạnh mối quan hệ giao ước giữa Đức Giê-hô-va và dân Ngài.

Nevi'im lại được chia thành hai nhóm nhỏ:

• Nevi'im Rishonim (Các Tiên tri Đầu): Còn gọi là "Các Sách Tiên Tri Trước". Đây thực chất là các sách lịch sử: Giô-suê, Các Quan Xét, Sa-mu-ên (I & II) và Các Vua (I & II). Trong phân loại của Tin Lành, những sách này nằm trong nhóm "Lịch sử". Tuy nhiên, dưới nhãn quan của Do Thái giáo, chúng được xem là "các tiên tri trước" vì được viết bởi hoặc dưới sự soi dẫn của các tiên tri, và chúng ghi lại sự trung tín hay bội nghịch của dân sự đối với giao ước, cùng những sự phán xét và phước hạnh từ Đức Chúa Trời. Các nhân vật như Giô-suê, Sa-mu-ên, Na-than, và Ê-li đều là những tiên tri hành động.
• Nevi'im Aharonim (Các Tiên tri Sau): Còn gọi là "Các Sách Tiên Tri Sau". Đây chính là các sách mà Cơ Đốc giáo quen gọi là "sách tiên tri". Chúng bao gồm ba tiên tri lớn (Ê-sai, Giê-rê-mi, Ê-xê-chi-ên) và mười hai tiên tri nhỏ (Hô-sê đến Ma-la-chi), được gộp chung trong một cuộn sách gọi là "Sách của Mười Hai" (Trei Asar).

Trong Kinh Thánh Tin Lành (Cựu Ước), cách sắp xếp các sách khác với Tanakh. Các sách được phân loại thành: Luật Pháp, Lịch Sử, Thơ Văn và Các Sách Tiên Tri. Nhóm "Tiên Tri" này tương ứng với Nevi'im Aharonim của Do Thái giáo, và được chia nhỏ thành:

• Các Tiên Tri Lớn: Gồm 5 sách: Ê-sai, Giê-rê-mi, Ca thương của Giê-rê-mi (thường được xem là phụ lục của Giê-rê-mi), Ê-xê-chi-ên, và Đa-ni-ên. Chữ "Lớn" ở đây không nói về tầm vóc thuộc linh hay tầm quan trọng của sứ điệp, mà đơn giản chỉ độ dài của sách. Các sách này đồ sộ về mặt văn chương và nội dung.
• Các Tiên Tri Nhỏ: Gồm 12 sách ngắn hơn, từ Ô-sê đến Ma-la-chi. "Nhỏ" chỉ về độ dài, nhưng sứ điệp của họ vô cùng lớn lao và quan trọng. Cả 12 sách này thường được in chung trong một cuốn sách trong ấn bản Kinh Thánh Hê-bơ-rơ.

Các tiên tri này thi hành chức vụ chủ yếu trong ba giai đoạn then chốt của lịch sử Y-sơ-ra-ên:

1. Trước khi lưu đày (khoảng thế kỷ 8-7 TCN): Khi vương quốc phía Bắc (Y-sơ-ra-ên) và phía Nam (Giu-đa) còn tồn tại, đối diện với sự bội đạo và đe dọa xâm lăng từ A-si-ri, Ba-by-lôn. Các tiên tri như Ê-sai, Giê-rê-mi, Ô-sê, A-mốt kêu gọi ăn năn.
2. Trong thời kỳ lưu đày (thế kỷ 6 TCN): Khi dân Giu-đa bị bắt sang Ba-by-lôn. Các tiên tri như Ê-xê-chi-ên và Đa-ni-ên rao truyền sự an ủi, hy vọng và sự tể trị tối cao của Đức Chúa Trời giữa cảnh lưu đày.
3. Sau thời kỳ lưu đày (thế kỷ 5 TCN trở đi): Khi dân sót trở về tái thiết Giê-ru-sa-lem và đền thờ. Các tiên tri như A-ghê, Xa-cha-ri, Ma-la-chi thúc giục dân sự tái cam kết với Đức Chúa Trời.

Chức vụ của một tiên tri (Navi) không phải chủ yếu là dự đoán tương lai, mà là phát ngôn nhân của Đức Chúa Trời. Họ là những sứ giả đứng giữa Đức Chúa Trời và dân sự Ngài. Câu châm ngôn kinh điển mô tả chức vụ này là: "Vì Chúa Giê-hô-va chẳng làm một việc gì mà Ngài chưa tỏ sự kín nhiệm Ngài ra trước cho tôi tớ Ngài, là các Đấng tiên tri" (A-mốt 3:7).

Các thông điệp của họ xoay quanh những chủ đề chính, được lặp đi lặp lại như một bản giao hưởng:

1. Sự Phán Xét vì Tội Lỗi và Sự Bội Giao Ước: Đây là sứ điệp nổi bật và khó nghe nhất. Các tiên tri tố cáo tội thờ hình tượng, sự bất công xã hội, sự kiêu ngạo của giới lãnh đạo và sự giả hình trong sự thờ phượng. Ê-sai kêu lên: "Hãy rửa đi, hãy làm cho sạch! Hãy tránh những việc ác khỏi trước mắt ta... Hãy tìm kiếm sự công bình" (Ê-sai 1:16-17). A-mốt lên án gay gắt: "Vì ba sự phạm pháp của Ga-la-át, thậm chí bốn, ta không xây lại lời định... vì chúng nó đã dùng dằm mà đâm những kẻ nghèo" (A-mốt 1:3, 2:6).

2. Lời Kêu Gọi Ăn Năn và Quay Về: Sự phán xét không bao giờ là mục đích cuối cùng; đó là công cụ để đưa dân sự trở về. Đức Giê-hô-va phán qua Giê-rê-mi: "Hãy quay về, hỡi các con gian tà! Đức Giê-hô-va phán vậy... Hãy cày xới đất mới của các ngươi, và đừng gieo trong gai gốc" (Giê-rê-mi 4:1, 3).

3. Lời Hứa về Sự Phục Hưng và Giao Ước Mới: Sau sự phán xét là lời hứa phục hồi. Đây là mạch hy vọng xuyên suốt. Ê-xê-chi-ên nói về trái tim mới và thần linh mới (Ê-xê-chi-ên 36:26). Giê-rê-mi tiên tri về giao ước mới: "Đức Giê-hô-va phán: Này, những ngày đến, bấy giờ ta sẽ lập một giao ước mới với nhà Y-sơ-ra-ên... Ta sẽ đặt luật pháp ta trong bụng chúng nó và chép vào lòng" (Giê-rê-mi 31:31, 33).

4. Lời Tiên Tri về Đấng Mê-si và Vương Quốc Vĩnh Cửu: Đây là đỉnh cao của sự mặc khải trong các sách tiên tri. Hình ảnh về một Vua đến từ dòng dõi Đa-vít, sẽ thiết lập một vương quốc hòa bình và công chính. Ê-sai 9:5-6 chép: "Vì có một con trẻ sanh cho chúng ta, tức là một con trai ban cho chúng ta... Ngài sẽ được xưng là... Đấng Rất Mạnh, Đức Chúa Trời Quyền năng, Cha Đời Đời, Chúa Bình An". Tiên tri Mi-chê chỉ ra nơi sinh của Ngài là Bết-lê-hem (Mi-chê 5:2).

Đối với Cơ Đốc nhân, các sách tiên tri tìm thấy sự ứng nghiệm trọn vẹn và cuối cùng trong con người và công việc của Chúa Giê-xu Christ. Chính Ngài đã phán: "Ấy đó là điều mà khi ta còn ở với các ngươi, ta bảo các ngươi rằng mọi sự đã chép về ta trong luật pháp Môi-se, các sách tiên tri, cùng các thi thiên phải được ứng nghiệm" (Lu-ca 24:44).

• Ngài là Đấng Mê-si Vua (ứng nghiệm Ê-sai 9, Mi-chê 5).
• Ngài là Đầy Tớ Chịu Khổ (Ê-sai 53 mô tả chính xác sự thương khó và sự chết đền tội của Chúa Giê-xu: "Người đã vì tội lỗi chúng ta mà bị vết... bởi sự sửa phạt người chịu chúng ta được bình an" – Ê-sai 53:5).
• Ngài là Thầy Tế Lễ Thượng Phẩm theo ban Mên-chi-xê-đéc (Thi thiên 110, ứng nghiệm trong Hê-bơ-rơ 7).
• Ngài là Đấng Lập Nên Giao Ước Mới trong huyết Ngài (Giê-rê-mi 31, ứng nghiệm trong Lu-ca 22:20).

Do đó, đọc các sách tiên tri mà không thấy Chúa Giê-xu là bỏ lỡ trọng tâm. Ngài là "lời giải" cho mọi lời tiên tri.

Lời tiên tri không chỉ là chuyện ngày xưa. Chúng mang đến những bài học thiết thực:

1. Cho Cá Nhân:
Lắng Nghe Tiếng Chúa Qua Lời Ngài: Các tiên tri là "tai mắt" của dân sự. Ngày nay, Chúa phán với chúng ta qua Kinh Thánh đã được hoàn thiện. Hãy siêng năng đọc, nghiên cứu để nghe được sự cáo trách, hướng dẫn và an ủi của Chúa.
Sống Với Tấm Lòng Chân Thật Với Chúa: Đức Chúa Trời ghét sự giả hình (Ma-la-chi 1-2). Hãy để sự thờ phượng, công việc và các mối quan hệ của chúng ta xuất phát từ tấm lòng yêu mến Chúa chân thành, không vì hình thức.
Ăn Năn và Quay Về Khi Phạm Tội: Thông điệp "hãy trở lại" vẫn còn giá trị. Sự nhận biết tội lỗi và ăn năn thật là con đường duy nhất nhận được sự tha thứ và phục hồi (1 Giăng 1:9).

2. Cho Hội Thánh:
Giữ Vững Sự Thuần Khiết Trong Giáo Lý và Đời Sống: Hội Thánh phải cảnh giác với sự "thờ hình tượng" mới – đó có thể là chủ nghĩa cá nhân, chủ nghĩa vật chất, hay các giáo lý sai lạc.
Quan Tâm Đến Công Lý và Lòng Thương Xót: Hãy noi gương các tiên tri, Hội Thánh cần lên tiếng và hành động cho người nghèo, kẻ bị áp bức, người cô thế (Mi-chê 6:8).
Sống Với Niềm Hy Vọng và Sự Trông Đợi Chúa Tái Lâm: Các lời tiên tri về ngày cuối cùng (như trong Đa-ni-ên, Xa-cha-ri) nhắc chúng ta sống tỉnh thức, thánh sạch, tích cực truyền giáo trong khi trông đợi sự trở lại của Vua Muôn Vua.

3. Cho Xã Hội: Cơ Đốc nhân được kêu gọi làm muối và ánh sáng. Chúng ta có trách nhiệm cầu nguyện cho các nhà cầm quyền, sống đạo đức công dân, và bằng lời nói, hành động yêu thương để giới thiệu sự công chính và hòa bình của Vương Quốc Đức Chúa Trời.

Các sách tiên tri, hay Nevi'im, không phải là bộ sưu tập những lời tiên tri huyền bí và lỗi thời. Chúng là tiếng nói đầy quyền năng của Đức Chúa Trời hằng sống, phán vào một bối cảnh lịch sử cụ thể nhưng với những nguyên tắc vĩnh cửu về tội lỗi, sự phán xét, ân điển và sự cứu chuộc. Chúng dẫn dắt chúng ta đến chân trời của lịch sử, nơi mọi lời hứa hội tụ trong Chúa Giê-xu Christ – Đấng đã đến, đã chịu chết, đã sống lại và sẽ trở lại.

Hãy đọc, nghiên cứu và yêu mến các sách tiên tri. Hãy để những lời cảnh báo làm chúng ta khiêm nhường, những lời hứa nâng đỡ chúng ta trong cơn thử thách, và hình bóng về Chúa Giê-xu trong mỗi trang sách đốt lên trong lòng chúng ta lòng khao khát gặp Ngài. Như sứ đồ Phi-e-rơ khuyên: "Ấy vậy, anh em hãy biết điều nầy trước hết: rằng chẳng có lời tiên tri nào trong Kinh Thánh lấy ý riêng giải nghĩa được. Vì chẳng hề có lời tiên tri nào là bởi ý một người nào mà ra, nhưng ấy là bởi Đức Thánh Linh cảm động mà người ta đã nói bởi Đức Chúa Trời" (2 Phi-e-rơ 1:20-21). Ước gì Đức Thánh Linh, Đấng đã cảm động các tiên tri, cũng mở mắt chúng ta để thấy sự vinh hiển của Chúa Cứu Thế trong Lời Ngài.