Diễm Ca: Tình Yêu Tự Nhiên hay Ẩn Dụ Thiêng Liêng?
Sách Diễm Ca (hay Thơ Phú của Sa-lô-môn) luôn là một trong những sách gây nhiều tranh luận và suy ngẫm nhất trong toàn bộ Kinh Thánh. Với ngôn ngữ trực tiếp, đầy cảm xúc và hình ảnh lãng mạn về tình yêu nam nữ, một câu hỏi then chốt được đặt ra: Đây chỉ đơn thuần là một bài thơ tình ca, hay là một ẩn dụ sâu sắc về tình yêu của Đức Chúa Trời dành cho dân Y-sơ-ra-ên và của Đấng Christ dành cho Hội Thánh Ngài? Bài nghiên cứu này sẽ khảo sát kỹ lưỡng cả hai lối giải thích, dựa trên văn bản gốc Hê-bơ-rơ, truyền thống giải kinh của Hội Thánh, và sự soi dẫn của toàn bộ Kinh Thánh.
Sách Diễm Ca trong tiếng Hê-bơ-rơ là "Shir HaShirim" (שִׁיר הַשִּׁירִים), có nghĩa đen là "Bài Ca của các Bài Ca" – một cấu trúc so sánh bậc nhất, nhấn mạnh đây là bài ca tuyệt vời nhất, siêu việt nhất (như "Thánh của các thánh"). Sách được gán cho vua Sa-lô-môn (khoảng 970-931 TCN), người nổi tiếng về sự khôn ngoan và cũng là tác giả của hơn 1,000 bài ca (1 Các Vua 4:32).
Văn thể của sách là thơ tình đối đáp, với các nhân vật chính: Người nữ (cô gái Su-la-mít, Shulamite), Người nam (vua Sa-lô-môn), và Đoàn nữ theo (các bạn gái của cô gái). Cốt truyện xoay quanh tình yêu nồng nàn, chung thủy giữa hai người, với những lời đối thoại tha thiết, lời ngợi khen vẻ đẹp của nhau, và sự khao khát được ở bên nhau.
"Nguyện người hôn tôi bằng những hôn của miệng người; Vì ái tình chàng ngon hơn rượu." (Diễm Ca 1:2)
Xuyên suốt lịch sử Hội Thánh, có hai trường phái chính trong việc giải nghĩa Diễm Ca:
1. Giải Nghĩa Theo Nghĩa Đen/Tự Nhiên: Đây là bài thơ ca ngợi tình yêu hôn nhân do Đức Chúa Trời thiết lập. Nó mô tả vẻ đẹp của sự kết hợp lãng mạn, thể xác và tình cảm giữa một người nam và một người nữ trong hôn nhân. Cách giải nghĩa này nhấn mạnh sự thánh khiết của tình yêu vợ chồng và sự hiệp một trong hôn nhân, như Sáng Thế Ký 2:24 đã dạy. Nhiều nhà giải kinh hiện đại và một số truyền thống Do Thái giáo nghiêng về hướng này.
2. Giải Nghĩa Theo Ẩn Dụ/Thiêng Liêng: Đây là cách giải nghĩa chiếm ưu thế trong nhiều thế kỷ của Hội Thánh, từ các Giáo phụ, thời Trung Cổ đến Cải Chánh. Theo đó, Diễm Ca là một ẩn dụ phức tạp (allegory) mô tả:
- Tình yêu của Đức Giê-hô-va dành cho dân Y-sơ-ra-ên: Đây là cách giải thích truyền thống của Do Thái giáo, dựa trên nhiều phân đoạn mà các tiên tri dùng hình ảnh hôn nhân để mô tả giao ước giữa Đức Chúa Trời và dân sự Ngài (Ê-sai 54:5; Ô-sê 2:19-20).
- Tình yêu của Đấng Christ (Chàng Rể) dành cho Hội Thánh (Cô Dâu): Đây là cách giải thích phổ biến trong Cơ đốc giáo, được Tân Ước hỗ trợ mạnh mẽ qua hình ảnh Chúa Giê-su là chàng rể và Hội Thánh là cô dâu (Ma-thi-ơ 9:15; Giăng 3:29; Ê-phê-sô 5:25-27, 32; Khải Huyền 19:7-9).
Mặc dù có thể đọc theo nghĩa đen, nhưng có nhiều lý do thần học và văn mạch Kinh Thánh để tin rằng Diễm Ca mang ý nghĩa ẩn dụ sâu sắc:
1. Sự Nhất Quán với Chủ Đề "Hôn Nhân Giao Ước" trong Toàn Bộ Kinh Thánh:
Kinh Thánh liên tục sử dụng hình ảnh hôn nhân để mô tả mối quan hệ giữa Đức Chúa Trời và dân sự Ngài.
- Cựu Ước: Ê-sai 62:5 tuyên bố: "Như người trẻ mới cưới vui thích vợ mình, thì Đức Chúa Trời ngươi cũng sẽ vui thích ngươi như vậy." Sách Ô-sê là một minh chứng sống động khi Đức Giê-hô-va truyền cho tiên tri Ô-sê cưới một người vợ gian dâm để minh họa cho tình yêu thương và sự tha thứ của Ngài dành cho Y-sơ-ra-ên bội nghịch.
- Tân Ước: Sứ đồ Phao-lô trong Ê-phê-sô 5:25-32 đã nói rõ ràng về mầu nhiệm lớn này: "Hỡi người làm chồng, hãy yêu vợ mình, như Đấng Christ đã yêu Hội thánh, phó chính mình vì Hội thánh... Ấy vậy, tôi nói, anh em phải yêu vợ mình như chính thân mình. Kẻ nào yêu vợ mình thì yêu chính mình vậy... Sự mầu nhiệm này là lớn, tôi nói về Đấng Christ và Hội thánh vậy." Đoạn Kinh Thánh này trực tiếp kết nối tình yêu vợ chồng với mối quan hệ giữa Đấng Christ và Hội Thánh, cung cấp một "chìa khóa" để giải nghĩa Diễm Ca.
2. Ngôn Ngữ Siêu Việt và Tính Biểu Tượng:
Ngôn ngữ trong Diễm Ca thường vượt quá mô tả tình yêu tự nhiên thông thường. Lời ngợi khen vẻ đẹptập trung vào sự toàn hảo, thuần khiết và cao quý.
- Người nữ được gọi là "bạn tình ta" (Diễm Ca 2:2, 4:7), từ Hê-bơ-rơ "ra‘yah" (רַעְיָה), thường mang sắc thái thân mật trong mối quan hệ giao ước.
- Cô ấy được mô tả là "hoàn toàn đẹp đẽ, chẳng có một tì vít nào" (Diễm Ca 4:7). Trong bối cảnh ẩn dụ, điều này gợi nhớ đến Hội Thánh được Đấng Christ thánh hóa, "không vết, không nhăn, không chi giống như vậy" (Ê-phê-sô 5:27).
- Hình ảnh "vườn khép kín, mạch nước khóa lại" (Diễm Ca 4:12) biểu tượng cho sự thuộc riêng, thánh khiết và trinh bạch dành riêng cho người phối ngẫu – một hình ảnh mạnh mẽ về sự trung tín của dân sự Đức Chúa Trời hay Hội Thánh dành cho Chúa mình.
"Hỡi bạn tình ta, mình thật trọn vẹn, không có một khuyết điểm chi." (Diễm Ca 4:7)
3. Sự Khao Khát và Tìm Kiếm Lẫn Nhau – Hình Ảnh của Sự Hiệp Một:
Chủ đề "tìm kiếm và gặp được" xuyên suốt sách (Diễm Ca 3:1-4; 5:6-8) có thể được xem như hình ảnh của linh hồn khao khát Đức Chúa Trời (Thi Thiên 42:1; 63:1), hay sự tìm kiếm của Đức Chúa Trời đối với những kẻ thờ phượng Ngài (Giăng 4:23). Khoảnh khắc hiệp một ("người yêu tôi thuộc về tôi, và tôi thuộc về người" – Diễm Ca 2:16; 6:3) phản chiếu sự hiệp một thuộc linh sâu sắc giữa Đấng Christ và chi thể Ngài (Giăng 17:21-23).
Diễm Ca 2:1-2 – Hoa Huệ và Cây Táo:
"Ta là bông huệ của Sa-rôn, Hoa thủy tiên của các trũng. Như bông huệ giữa gai góc, Thể nào bạn tình ta giữa các con gái cũng thể ấy."
- Chàng rể (Đấng Christ) tự ví mình là hoa huệ khiêm nhường của đồng bằng. Ngài là sự khiêm nhu và vẻ đẹp tuyệt đối (Ma-thi-ơ 11:29).
- Cô dâu (Hội Thánh) được Ngài gọi là hoa huệ giữa gai góc. Dù Hội Thánh sống giữa thế gian đầy gai góc tội lỗi và khó khăn, cô ấy vẫn được Ngài xem là tinh sạch, đẹp đẽ và quý giá.
Diễm Ca 8:6-7 – Ấn Tượng và Ngọn Lửa của Đức Giê-hô-va:
"Hãy để tôi như một cái ấn nơi lòng chàng, Như một cái ấn trên cánh tay chàng; Vì ái tình mạnh như sự chết... Nước nhiều không tưới tắt được ái tình, các sông cũng không ngập chìm nó."
- Đây là đỉnh điểm thần học của sách. Tình yêu được mô tả có sức mạnh vĩnh cửu, không thể dập tắt, và quan trọng nhất, là "ngọn lửa của Đức Giê-hô-va" (Shalhevet-Yah, שַׁלְהֶבֶתְיָה). Cụm từ này chỉ xuất hiện một lần trong Kinh Thánh, cho thấy nguồn gốc thần thượng và thiêng liêng của tình yêu đang được nói đến. Tình yêu của Đức Chúa Trời dành cho chúng ta chính là ngọn lửa thiêu đốt, mạnh hơn sự chết, mà không gì có thể dập tắt được (Rô-ma 8:38-39).
Dù hiểu theo nghĩa nào, Diễm Ca cũng đem lại những bài học quý báu:
1. Cho Đời Sống Thuộc Linh Cá Nhân:
- Nuôi dưỡng lòng khao khát Chúa: Như cô dâu khao khát chàng rể, chúng ta được mời gọi khao khát sự hiện diện của Chúa Giê-su (Thi Thiên 42:1). Hãy dành thời gian tĩnh nguyện, trò chuyện thân mật với Ngài.
- Sống trong sự thánh khiết và trung tín: Hình ảnh "vườn khép kín" nhắc nhở chúng ta phải giữ lòng mình, dành riêng đời sống thuộc về Chúa, trung tín với Ngài giữa một thế gian có nhiều cám dỗ.
- An nghỉ trong tình yêu và sự chấp nhận của Chúa: Bạn được Chúa yêu với tình yêu mãnh liệt, nồng cháy, không gì có thể tách rời (Rô-ma 8:39). Hãy an nghỉ và vui hưởng địa vị là người được yêu của Ngài.
2. Cho Đời Sống Hôn Nhân Gia Đình:
- Tôn cao sự thánh khiết của tình yêu vợ chồng: Diễm Ca cho thấy tình yêu lãng mạn, thể xác trong hôn nhân là món quà tốt lành từ Đức Chúa Trời, cần được trân trọng, nuôi dưỡng và bảo vệ.
- Xây dựng sự chung thủy và hiệp một: Lời thề ước "thuộc về nhau" là nền tảng. Tình yêu hôn nhân nên phản chiếu tình yêu kiên định, hy sinh của Đấng Christ.
- Giao tiếp bằng lời yêu thương và sự trân trọng: Cách người nam và người nữ trong Diễm Ca dùng lời lẽ tích cực để ca ngợi nhau là bài học về việc xây dựng và gìn giữ mối quan hệ.
Sách Diễm Ca có lẽ không nên bị giới hạn vào chỉ một cách giải nghĩa duy nhất. Có một sự song hành kỳ diệu: nó vừa là một bài thơ tình ca tuyệt mỹ, ca ngợi và bảo vệ tình yêu hôn nhân thánh khiết theo ý muốn nguyên thủy của Đức Chúa Trời; đồng thời, với sự soi sáng của toàn bộ Kinh Thánh (đặc biệt là Tân Ước), nó tỏa sáng như một ẩn dụ sâu sắc và đẹp đẽ nhất về mối tình giao ước giữa Đấng Christ (Chàng Rể) và Hội Thánh (Cô Dâu).
Tình yêu được mô tả trong Diễm Ca cuối cùng phản chiếu chính tình yêu Agape của Đức Chúa Trời – một tình yêu nồng nàn, thủy chung, khao khát sự hiệp một, và bất khả chiến bại. Nó mời gọi mỗi chúng ta, với tư cách là Hội Thánh, hãy đáp lại tình yêu của Chàng Rể Giê-su bằng lòng khao khát, sự thánh khiết và lòng trung tín trọn vẹn, trong khi chúng ta trông đợi ngày tiệc cưới Chiên Con trọn vẹn (Khải Huyền 19:7).
"Thần Linh và vợ mới cùng nói: Hãy đến! Kẻ nào nghe cũng hãy nói rằng: Hãy đến! Ai khát, khá đến. Kẻ nào muốn, khá nhận lấy nước sự sống cách nhưng không." (Khải Huyền 22:17)