Chủ nghĩa luân lý là gì?

Trong một thế giới đầy biến động về các giá trị, thuật ngữ "luân lý" thường được tranh luận, biến tấu, và đôi khi bị hiểu lầm. Đối với Cơ Đốc nhân, câu hỏi then chốt không chỉ dừng lại ở "luân lý là gì?" mà phải là "nền tảng tối hậu cho luân lý của chúng ta đến từ đâu?" Bài viết nghiên cứu chuyên sâu này sẽ khám phá khái niệm về chủ nghĩa luân lý dưới ánh sáng của Kinh Thánh, phân biệt quan điểm thế gian với nền tảng đạo đức thần thượng, và chỉ ra con đường ứng dụng thực tiễn cho đời sống đức tin.

Chủ nghĩa luân lý (Moralism), trong cách hiểu phổ biến, là một hệ thống hoặc khuynh hướng nhấn mạnh vào tầm quan trọng của đạo đức, đức hạnh và việc tuân thủ các quy tắc ứng xử. Tuy nhiên, tồn tại một ranh giới tế nhị nhưng vô cùng hệ trọng giữa:

1. Chủ nghĩa luân lý tự lực (Human-Centric Moralism): Đây là hệ thống đạo đức lấy con người làm trung tâm, nơi các tiêu chuẩn được đặt ra bởi triết lý, văn hóa, hoặc lý trí thuần túy. Nó thường dẫn đến tình trạng "công bình giả hình" – cố gắng trình diện một bề ngoài đạo đức để được xã hội chấp nhận hoặc để tự cảm thấy tốt đẹp về bản thân. Chúa Giê-xu đã quở trách gay gắt lối sống này nơi các thầy thông giáo và người Pha-ri-si: "Khốn cho các ngươi, thầy thông giáo và người Pha-ri-si, là kẻ giả hình! Vì các ngươi giống như mồ mả tô trắng, bề ngoài tốt đẹp, nhưng bề trong thì đầy xương người chết và mọi thứ ô uế" (Ma-thi-ơ 23:27, Kinh Thánh Tin Lành Việt Ngữ 1925).

2. Đạo đức học Kinh Thánh (Biblical Ethics): Khác hẳn về nền tảng, đạo đức Cơ Đốc không bắt đầu từ việc "tôi phải làm gì" mà từ "Đức Chúa Trời là ai". Luân lý của Chúa là sự biểu lộ chính bản tính thánh khiết, yêu thương và công bình của Ngài. Tiêu chuẩn đạo đức tuyệt đối không phải là một bộ quy tắc tách rời, mà chính là bản tính Đức Chúa Trời. Chúa Giê-xu phán: "Hãy nên trọn vẹn như Cha các ngươi ở trên trời là trọn vẹn" (Ma-thi-ơ 5:48). Từ ngữ Hy Lạp cho "trọn vẹn" ở đây là τέλειοι (teleioi), mang nghĩa "đạt đến mục đích, trưởng thành, hoàn thiện". Sự trọn vẹn này mô phỏng sự trọn vẹn của Cha Thiên Thượng.

Kinh Thánh không trình bày một "chủ nghĩa luân lý" độc lập, mà mặc khải một con đường để con người bại hoại có thể được phục hồi mối tương giao với Đấng Thánh Khiết và từ đó, sống một đời sống đẹp ý Ngài.

A. Giao Ước & Luật Pháp: Bản Chất Của Mối Quan Hệ
Mười Điều Răn (Xuất Ê-díp-tô Ký 20) thường bị hiểu lầm như một bộ luật khô khan. Nhưng bối cảnh cho thấy chúng được ban ra sau khi Đức Giê-hô-va giải cứu dân Y-sơ-ra-ên khỏi ách nô lệ (Xuất Ê-díp-tô Ký 19:4). Luật pháp được đặt trong khuôn khổ của giao ước (covenant). Nó là lời đáp ứng của một dân tộc được cứu chuộc đối với Ân Chủ của họ. Từ ngữ Hê-bơ-rơ תּוֹרָה (Torah) thường được dịch là "luật pháp", nhưng hàm ý sâu xa hơn là "sự chỉ dẫn" hoặc "giáo huấn". Luật pháp của Chúa là sự chỉ dẫn yêu thương từ Người Cha cho con cái Ngài để họ biết cách sống trong sự hiện diện của Ngài.

B. Đỉnh Cao Của Sự Dạy Dỗ Luân Lý: Chúa Giê-xu Christ
Chúa Giê-xu không đến để phá bỏ luật pháp, nhưng để làm cho luật pháp được trọn (Ma-thi-ơ 5:17). Trong Bài Giảng Trên Núi (Ma-thi-ơ 5-7), Ngài đào sâu ý nghĩa của luật pháp, từ hành vi bên ngoài đến tấm lòng bên trong. Giết người không chỉ là hành động, mà cơn giận vô cớ trong lòng đã là phạm tội rồi (Ma-thi-ơ 5:21-22). Ngoại tình không chỉ là hành động, mà sự ham muốn trong lòng đã là phạm tội rồi (Ma-thi-ơ 5:27-28). Điều này cho thấy tiêu chuẩn tuyệt đối của Đức Chúa Trời vượt xa mọi nỗ lực luân lý tự lực của con người. Nó dẫn chúng ta đến sự nhận biết rằng mình cần một Đấng Cứu Chuộc.

C. Động Lực & Năng Lực Mới: Ân Điển Và Thánh Linh
Sứ đồ Phao-lô tuyên bố rõ ràng: "Vì chẳng có một người nào bởi việc làm theo luật pháp mà sẽ được xưng công bình trước mặt Ngài, vì luật pháp cho người ta biết tội lỗi" (Rô-ma 3:20). Chức năng chính của luật pháp là như một tấm gương phản chiếu tội lỗi và sự bất toàn của chúng ta (Rô-ma 7:7). Nó là thầy giáo dẫn dắt chúng ta đến với Đấng Christ (Ga-la-ti 3:24).

Động lực cho đời sống đạo đức của Cơ Đốc nhân không phải là sợ hãi hay để được công nhận, mà là lòng biết ơn và tình yêu đáp lại. "Tình yêu thương hay che đở vạn sự... chịu đựng vạn sự" (1 Cô-rinh-tô 13:4-7). Và năng lực để sống đời sống đó đến từ Đức Thánh Linh. "Nhưng trái của Thánh Linh là: lòng yêu thương, sự vui mừng, bình an, nhịn nhục, nhân từ, hiền lành, trung tín, mềm mại, tiết độ" (Ga-la-ti 5:22-23). Đây không phải là "đức hạnh tự rèn luyện" mà là καρπὸς (karpos) - "bông trái" tự nhiên được sinh ra từ một đời sống được kết nối với gốc nho thật là Chúa Giê-xu (Giăng 15:5).

Làm thế nào để tránh rơi vào cái bẫy của "chủ nghĩa luân lý tự lực" và sống một đời sống đạo đức chân thật xuất phát từ đức tin?

1. Khởi Điểm Là Sự Công Bình Được Ban Cho (Imputed Righteousness): Bước đầu tiên và quan trọng nhất là nhận lãnh sự công bình của Đấng Christ bởi đức tin. "Đức Chúa Trời... khiến Đấng vốn chẳng biết tội lỗi trở nên tội lỗi vì chúng ta, hầu cho chúng ta được trở nên sự công bình của Đức Chúa Trời trong Ngài" (2 Cô-rinh-tô 5:21). Chúng ta bước vào cuộc đua đạo đức với tư cách là những người đã được tuyên bố là công bình, không phải để trở nên công bình.

2. Tập Trung Vào Mối Liên Hệ, Không Chỉ Quy Tắc: Thay vì ám ảnh "tôi có được phép làm điều này không?", hãy hỏi: "Điều này có làm vinh hiển Đức Chúa Trời không?" (1 Cô-rinh-tô 10:31) và "Điều này có giúp tôi và người khác gần Chúa hơn không?" Mọi sự đều có phép làm, nhưng không phải mọi sự đều có ích lợi; không phải mọi sự đều làm gương tốt (1 Cô-rinh-tô 10:23).

3. Để Cho Lời Chúa Và Thánh Linh Biến Đổi Tấm Lòng: Sự thay đổi thật bắt đầu từ bên trong. "Hãy phó chính mình anh em cho Đức Chúa Trời... đừng làm nô lệ cho tội lỗi nữa" (Rô-ma 6:13, 6). Điều này đòi hỏi sự nhận biết Lời Chúa mỗi ngày (Thi Thiên 119:11) và sự nhạy bén, vâng phục tiếng nhẹ nhàng của Thánh Linh (Ê-phê-sô 4:30).

4. Sống Trong Cộng Đồng Giao Ước – Hội Thánh: Đời sống đạo đức Cơ Đốc không phải là một cuộc chiến đơn độc. Chúng ta được kêu gọi khích lệ, khiển trách trong tình yêu, và gánh vác gánh nặng cho nhau (Ga-la-ti 6:1-2; Hê-bơ-rơ 10:24-25). Hội Thánh là môi trường để "sự cảm thông của thánh đồ" (trích Bài Tín Điều Các Sứ Đồ) được thực hành.

5. Nhìn Về Phía Trước Với Niềm Hy Vọng: Động lực sau cùng của chúng ta là niềm hy vọng về sự trở lại của Chúa Giê-xu và sự phục hồi trọn vẹn mọi vật. "Ai có sự trông cậy đó trong Ngài, thì tự làm nên thánh sạch, cũng như Ngài là thánh sạch" (1 Giăng 3:3). Luân lý Cơ Đốc mang tính hướng đến tương lai, được thúc đẩy bởi khải tượng về vương quốc trọn vẹn của Đức Chúa Trời.

Chủ nghĩa luân lý thuần túy của thế gian, với nỗ lực tự cứu mình bằng những hành vi đạo đức bề ngoài, là một con đường dẫn đến sự kiêu ngạo hoặc thất vọng. Nhưng đạo đức học Kinh Thánh mở ra một con đường khác: một hành trình được bắt đầu, dẫn dắt và hoàn tất bởi chính Đức Chúa Trời. Nó khởi đi từ ân điển (chúng ta được xưng công bình bởi đức tin nơi Christ), được nuôi dưỡng bởi mối tương giao (với Chúa và Hội Thánh), và sinh ra bông trái (bởi Thánh Linh) cho sự vinh hiển của Đức Chúa Trời.

Lời mời gọi dành cho mỗi chúng ta không phải là "hãy cố gắng hơn nữa", mà là "hãy đến và tin". Khi đặt đức tin nơi Chúa Giê-xu Christ, chúng ta không chỉ nhận được sự tha tội, mà còn nhận lãnh một bản tính mới (2 Phi-e-rơ 1:4) và một Đấng đồng hành là Thánh Linh để bước đi trên con đường của sự sống và sự thánh khiết. Đó mới là nền tảng vững chắc và trọn vẹn cho một đời sống thật sự có đạo đức.