Ha-na-nia là ai trong Kinh Thánh?

Trong hành trình khám phá Kinh Thánh, chúng ta thường gặp những nhân vật cùng tên nhưng với số phận, vai trò và bài học hoàn toàn khác biệt. "Ha-na-nia" (חֲנַנְיָה - Chananyah) là một trong những cái tên như vậy. Tên này trong tiếng Hê-bơ-rơ có nghĩa là "Đức Giê-hô-va đã ban ơn" hoặc "Ân điển của Gia-vê", một cái tên đẹp đẽ hàm chứa lời tuyên xưng đức tin. Tuy nhiên, không phải mọi người mang tên này đều sống xứng đáng với ý nghĩa của nó. Bài nghiên cứu này sẽ đi sâu vào từng nhân vật Ha-na-nia được nhắc đến trong Kinh Thánh, phân tích bối cảnh, hành động và những bài học thuộc linh sâu sắc rút ra từ cuộc đời họ.

Ít nhất có bốn nhân vật quan trọng mang tên Ha-na-nia trong Kinh Thánh Cựu Ước:

1. Ha-na-nia, con trai của A-xua: Một nhà lãnh đạo tham gia vào công cuộc xây sửa tường thành Giê-ru-sa-lem dưới thời tổng đốc Nê-hê-mi (Nê-hê-mi 3:8).
2. Ha-na-nia, người Do Thái từ Ghi-bê-ôn: Một nhân vật xuất hiện trong sách Giê-rê-mi, tự xưng là tiên tri nhưng đã đối đầu với tiên tri thật của Đức Chúa Trời là Giê-rê-mi (Giê-rê-mi 28).
3. Ha-na-nia, cha của Sê-lê-mia và ông nội của Giê-hu-đi: Được nhắc đến trong Giê-rê-mi 36:12.
4. Ha-na-nia, một người trong dòng dõi vua: Con trai của Ê-xê-chia, tổ phụ của Sô-lô-môn (1 Sử ký 3:13, 19).

Trong số này, hai nhân vật đáng chú ý nhất và để lại nhiều bài học nhất là Ha-na-nia con trai A-xua và Ha-na-nia, tiên tri từ Ghi-bê-ôn. Chúng ta sẽ cùng nhau đi sâu vào nghiên cứu từng người.

Nhân vật này xuất hiện trong bối cảnh phục hưng vĩ đại của dân sự Đức Chúa Trời sau thời kỳ lưu đày tại Ba-by-lôn. Tổng đốc Nê-hê-mi được Đức Chúa Trời xúc động, đã xin vua Ạt-ta-xét-xe cho phép trở về Giê-ru-sa-lem để xây lại các tường thành đổ nát, biểu tượng cho sự an ninh, danh dự và sự hiện diện của Đức Chúa Trời.

"Kế người ấy, U-xi-ên, con trai của Hạt-ha-gia, một kẻ trong bọn thợ vàng, tu bổ; còn kế người ấy, Ha-na-nia, con trai của một kẻ hương liệu, tu bổ; họ xây lại Giê-ru-sa-lem cho đến vách rộng." (Nê-hê-mi 3:8 - Kinh Thánh Tin Lành 1925)

Phân tích và giải nghĩa:
Câu Kinh Thánh này nằm trong một danh sách dài những người cùng chung tay góp sức vào công việc chung. Ha-na-nia, con trai A-xua, được mô tả là "con trai của một kẻ hương liệu" (בֶּן־הָרַקָּחִים - ben ha-raqqachim). Từ "hương liệu" (רַקָּח - raqqach) có thể chỉ người pha chế dầu, thuốc thơm, hoặc thậm chí là thầy thuốc. Điều này cho thấy Ha-na-nia có thể xuất thân từ một gia đình có nghề nghiệp chuyên môn cao, không phải là thợ xây chuyên nghiệp. Tuy nhiên, ông đã sẵn sàng rời bỏ công việc chuyên môn của mình để cầm bay, cầm kiếm (Nê-hê-mi 4:17-18) góp phần vào việc xây dựng vách thành.

Ông cùng những người khác "tu bổ" (וַיַּעֲזָבוּ - vaya`azvu), từ gốc Hê-bơ-rơ עָזַב (`azav) có nghĩa là "từ bỏ, bỏ lại, phó thác". Ở đây, nó mang sắc thái "họ giao phó/cống hiến chính mình cho công việc tu bổ". Hành động của Ha-na-nia thể hiện:
1. Tinh thần tự nguyện và hy sinh: Ông không đứng ngoài cuộc, mà nhận lấy phần việc cụ thể.
2. Tính cộng đồng: Ông làm việc trong một chuỗi kết nối ("kế người ấy..."), cho thấy sự hợp tác và liên kết trong Thân Thể Đấng Christ.
3. Đức tin thể hiện bằng hành động: Đức tin không có việc làm là đức tin chết (Gia-cơ 2:17). Niềm tin vào lời hứa phục hưng của Đức Chúa Trời đã thúc giục Ha-na-nia hành động cụ thể.

Đây là nhân vật phức tạp và gây tranh cãi nhất trong số những người mang tên Ha-na-nia. Câu chuyện được ghi lại chi tiết trong Giê-rê-mi 28, diễn ra vào khoảng năm 594 TCN, vào triều đại của Sê-đê-kia, khi dân Giu-đa đã trải qua một đợt lưu đày sang Ba-by-lôn (năm 597 TCN) và đang sống trong cảnh bất an, mong chờ được giải cứu.

"Xảy ra trong năm ấy, lúc Sê-đê-kia, vua Giu-đa, mới lên ngôi, năm thứ tư, tháng năm, Ha-na-nia, con trai A-xua, người tiên tri ở Ghi-bê-ôn, nói cùng tôi trong nhà Đức Giê-hô-va, trước mặt các thầy tế lễ và cả dân sự rằng..." (Giê-rê-mi 28:1)

Ha-na-nia này cũng là "con trai A-xua", nhưng hoàn toàn khác với người ở sách Nê-hê-mi. Ông tự xưng là tiên tri và đưa ra một sứ điệp trái ngược hoàn toàn với sứ điệp đau đớn mà Giê-rê-mi đã công bố.

1. Lời Tuyên Bố Của Ha-na-nia (Sứ Điệp Giả Dối):
Ha-na-nia tuyên bố nhận được lời từ Đức Giê-hô-va rằng Ngài đã bẻ ách của vua Ba-by-lôn. Ông tiên tri rằng trong vòng hai năm, tất cả những vật dụng trong đền thờ đã bị cướp đi cùng các phu tù (kể cả vua Giê-hô-gia-kin) sẽ được trở về (Giê-rê-mi 28:2-4). Đây là một sứ điệp "dễ nghe", đáp ứng đúng mong ước của dân chúng và các lãnh đạo đang muốn nổi loạn chống lại Ba-by-lôn.

2. Phản Ứng Và Lời Đáp Của Giê-rê-mi (Sứ Điệp Chân Thật):
Giê-rê-mi lúc đầu đã phản ứng một cách ôn hòa: "A-men! Nguyền xin Đức Giê-hô-va làm như vậy!" (câu 6). Đây không phải là sự đồng ý, mà là một lời ước mong rằng nếu đây thực sự là lời Đức Chúa Trời thì mong Ngài làm thành. Tuy nhiên, Giê-rê-mi biết rõ luật pháp về tiên tri trong Phục truyền 18:20-22. Ông nhắc nhở rằng các tiên tri thật thời trước đã nói tiên tri về chiến tranh, tai vạ, dịch lệ; còn tiên tri nói về sự bình an thì chỉ khi lời ấy ứng nghiệm mới biết đó là tiên tri thật (câu 7-9).

3. Hành Động Biểu Tượng Và Sự Phán Xét:
Ha-na-nia, để củng cố lời nói của mình, đã giật cái ách bằng gỗ trên cổ Giê-rê-mi và bẻ gãy (câu 10). Hành động này tượng trưng cho việc phá vỡ ách của Ba-by-lôn. Giê-rê-mi sau đó nhận được lời mới từ Đức Giê-hô-va. Ông công bố rằng ách gỗ đã bị thay thế bằng ách sắt (câu 13), và vì Ha-na-nia đã xúi dân nương cậy sự dối trá và dám nhân danh Đức Chúa Trời để nói lời Ngài không hề phán, nên Đức Chúa Trời sẽ cất hắn khỏi đất kẻ sống.

"Vậy, Đức Giê-hô-va phán như vầy: Nầy, ta sẽ duổi ngươi khỏi mặt đất; năm nay ngươi sẽ chết, vì ngươi đã nói ra sự bạn nghịch Đức Giê-hô-va. Vậy, Ha-na-nia, tiên tri ấy, chết trong năm ấy, tháng bảy." (Giê-rê-mi 28:16-17)

Giải nghĩa từ ngữ: Từ "bạn nghịch" trong câu 16 là từ Hê-bơ-rơ סָרָה (sarah), có nghĩa là "sự nổi loạn, sự bội nghịch, sự xoay trở". Ha-na-nia không chỉ nói sai, mà hành động của ông là một sự nổi loạn chống lại chính Đức Chúa Trời và sứ giả của Ngài. Kết cục của ông là một minh chứng nghiêm trọng cho lời cảnh báo trong Phục truyền.

Từ cuộc đời của hai Ha-na-nia, chúng ta rút ra được những bài học vô cùng quý giá cho đức tin và nếp sống thuộc linh.

• Sẵn sàng phục vụ với bất kỳ kỹ năng nào: Dù là con trai một chuyên gia hương liệu, ông vẫn sẵn sàng cầm bay xây tường. Trong Hội Thánh, mỗi chúng ta đều có thể góp phần xây dựng Thân Thể Chúa, không phân biệt nghề nghiệp hay địa vị xã hội. "Mỗi người trong anh em hãy lấy ơn mình đã được mà giúp lẫn nhau, khác nào người quản lý trung tín giữ các thần điển khác nhau của Đức Chúa Trời." (1 Phi-e-rơ 4:10).
• Làm việc trong sự liên kết: Thành công của công việc đến từ sự hợp tác ("kế người ấy..."). Chúng ta cần học cách làm việc nhóm, hỗ trợ và khích lệ nhau trong mục vụ.
• Xây dựng những "bức tường" thuộc linh: Ngày nay, chúng ta được kêu gọi xây dựng đời sống cá nhân và cộng đồng vững vàng trong Chúa. Đó là bức tường đức tin, nhân cách, sự thánh khiết và lời chứng cho Chúa.

• Cẩn trọng với những "sứ điệp dễ nghe": Ha-na-nia rao ra sự bình an giả tạo (Giê-rê-mi 6:14; 8:11). Ngày nay, nhiều giáo lý sai lạc cũng hứa hẹn sự giàu có, thành công, sức khỏe mà không đòi hỏi sự ăn năn, thánh khiết hay vác thập tự giá. Chúng ta cần "thử các linh" (1 Giăng 4:1) dựa trên Lời Chúa là thước đo chân lý duy nhất.
• Phân biệt tiên tri thật và giả: Tiên tri thật luôn tôn cao Chúa Giê-xu Christ (1 Giăng 4:2-3), phù hợp với toàn bộ lẽ thật của Kinh Thánh (Ga-la-ti 1:8), và đưa dân sự đến sự ăn năn, vâng phục và thánh khiết. Tiên tri giả thường tìm cách làm vừa lòng người nghe để được danh vọng, lợi lộc.
• Hậu quả của việc nói thay và xuyên tạc lời Đức Chúa Trời: Cái chết của Ha-na-nia là lời cảnh cáo nghiêm khắc cho bất kỳ ai dám lạm dụng danh Chúa để truyền đạt tư tưởng, ý riêng của mình. Điều này áp dụng cho mọi tín hữu trong việc chia sẻ Lời Chúa, dạy dỗ và làm chứng.
• Thái độ đúng đắn khi đối diện với xung đột thuộc linh: Giê-rê-mi đã không vội vàng tranh cãi. Ông trước hết bày tỏ ước muốn lời đó là thật, rồi đưa ra nguyên tắc Kinh Thánh, cuối cùng im lặng chờ đợi sự chỉ dẫn mới từ Đức Chúa Trời. Đây là mẫu mực cho chúng ta trong việc tranh luận về đạo lý.

Cùng mang một cái tên đẹp "Ân điển của Gia-vê", nhưng hai Ha-na-nia đã chọn hai con đường trái ngược. Một người âm thầm, khiêm nhường góp sức xây dựng lại những gì đổ nát, trung thành với công việc Chúa giao trong sự hiệp một. Người kia lại ồn ào, tự tôn, muốn dùng danh Đức Chúa Trời để rao truyền sứ điệp thuận theo ý dân và dẫn dắt họ đến chỗ diệt vong. Số phận của họ cũng khác biệt: một người được ghi danh trong sách sử của sự phục hưng, người kia chết trong sự phán xét như một gương cảnh tỉnh cho muôn đời.

Câu hỏi đặt ra cho mỗi chúng ta ngày nay là: Chúng ta muốn trở thành Ha-na-nia nào? Chúng ta có đang là những thợ xây âm thầm, trung tín trong Hội Thánh địa phương, góp phần xây dựng Vương Quốc Đức Chúa Trời không? Hay chúng ta đang có nguy cơ trở thành những "tiên tri giả" thời hiện đại, khi chúng ta thích nghe và truyền đi những điều êm tai hơn là lẽ thật toàn vẹn của Phúc Âm, khi chúng ta phục vụ vì danh tiếng cá nhân hơn là vì vinh quang của Đức Chúa Trời duy nhất?

Ước mong mỗi chúng ta, mang danh Cơ Đốc nhân - nghĩa là "người thuộc về Đấng Christ" - sẽ sống xứng đáng với danh cao quý ấy. Hãy noi gương Ha-na-nia thầm lặng, dùng ân tứ và đời sống mình để góp phần xây dựng Hội Thánh Chúa. Đồng thời, hãy cảnh giác với tinh thần của Ha-na-nia ở Ghi-bê-ôn, luôn gắn chặt mình với Lời Chúa, khiêm nhường vâng phục, và chỉ rao truyền điều chính Chúa đã phán qua Kinh Thánh.

Hãy để đời sống chúng ta thực sự là một lời tuyên xưng rằng: "Ân điển (Ha-na-nia) thật sự đến từ Đức Giê-hô-va", và ân điển ấy thúc đẩy chúng ta sống trong sự thật và phục vụ trong tình yêu thương.