Các Nhà Thần Bí Kitô Giáo
Trong bối cảnh đức tin Cơ Đốc, cụm từ “thần bí” (mysticism) hoặc “nhà thần bí” (mystic) thường gợi lên nhiều hình ảnh khác nhau, từ những tu sĩ chiêm niệm trong các tu viện, những trải nghiệm xuất thần, cho đến những giáo lý bí truyền. Tuy nhiên, từ góc nhìn của Thần học Tin Lành, lấy Kinh Thánh làm nền tảng và thẩm quyền tối cao, chúng ta cần xem xét hiện tượng này một cách thận trọng và phân biệt rõ ràng giữa “sự mầu nhiệm của Đức Chúa Trời” được bày tỏ trong Kinh Thánh và các trường phái thần bí có nguy cơ đi chệch khỏi trung tâm là Đấng Christ và chân lý khách quan của Ngài. Bài viết này sẽ khảo sát khái niệm “nhà thần bí Kitô giáo” dưới ánh sáng của Lời Chúa, tìm kiếm những nguyên mẫu Kinh Thánh về sự tương giao sâu nhiệm với Đức Chúa Trời, đồng thời đưa ra những cảnh báo và ứng dụng thực tiễn cho đời sống tin kính hằng ngày.
Từ “thần bí” trong tiếng Anh (mysticism) bắt nguồn từ tiếng Hy Lạp “musterion” (μυστήριον), trong Tân Ước thường được dịch là “sự mầu nhiệm”. Tuy nhiên, cách dùng của Kinh Thánh hoàn toàn khác với các triết lý thần bí ngoại giáo. Trong các tôn giáo bí truyền, “mysterion” chỉ những giáo lý bí mật chỉ được tiết lộ cho một nhóm người được điểm đạo. Nhưng trong Tân Ước, “sự mầu nhiệm của Đức Chúa Trời” chính là kế hoạch cứu rỗi của Ngài trong Đấng Christ, đã được bày tỏ công khai cho mọi người qua sự giảng dạy của các sứ đồ (Ê-phê-sô 3:4-6, Cô-lô-se 1:26-27). Sứ đồ Phao-lô tuyên bố: “Ấy vậy, hãy coi chúng tôi như kẻ giúp việc của Đấng Christ, kẻ quản lý các sự mầu nhiệm của Đức Chúa Trời” (I Cô-rinh-tô 4:1).
Do đó, một “nhà thần bí Kitô giáo” theo nghĩa Kinh Thánh không phải là người tìm kiếm những chân lý bí mật, bí ẩn ngoài Kinh Thánh, hay những trải nghiệm tâm linh tách rời khỏi Lời Chúa. Thay vào đó, họ là những Cơ Đốc nhân khao khát và thực hành một mối tương giao cá nhân, sâu nhiệm, và thực tiễn với Đức Chúa Trời hằng sống qua Đấng Christ. Đây là sự “biết” Chúa (tiếng Hy Lạp: ginosko; tiếng Hê-bơ-rơ: yada) mang tính cá nhân và thân mật, vượt xa sự hiểu biết tri thức đơn thuần. Chúa Giê-xu đã định nghĩa sự sống đời đời chính là điều này: “Sự sống đời đời là nhìn biết Cha, là Đức Chúa Trời có một và thật, cùng Giê-xu Christ, là Đấng Cha đã sai đến” (Giăng 17:3).
Kinh Thánh Cựu Ước và Tân Ước đều trình bày nhiều gương mẫu của những người có mối tương giao đặc biệt sâu sắc với Đức Chúa Trời.
1. Môi-se – Khuôn Mặt Đối Diện với Đức Chúa Trời: Môi-se được mô tả là người có mối thông công đặc biệt với Đức Giê-hô-va. “Đức Giê-hô-va nói chuyện với Môi-se mặt đối mặt, như một người nói chuyện với bạn mình” (Xuất Ê-díp-tô Ký 33:11). Sự hiện diện của Chúa trên núi Si-na-i (Xuất Ê-díp-tô Ký 19) và việc Môi-se “ở cùng Đức Giê-hô-va trong bốn mươi ngày và bốn mươi đêm” (Xuất Ê-díp-tô Ký 34:28) cho thấy một sự tương giao vừa đáng sợ vừa thân mật. Điểm then chốt là mối tương giao này không tách rời khỏi nhiệm vụ lãnh đạo dân sự và sự vâng theo luật pháp Chúa.
2. Tiên Tri Ê-sai – Sự Gặp Gỡ Thánh Khiết: Trải nghiệm của Ê-sai trong đền thờ (Ê-sai 6:1-8) là một ví dụ mạnh mẽ. Ông thấy Chúa ngự trên ngôi cao, nghe các Sê-ra-phim tung hô sự thánh khiết của Ngài (“Thánh thay, Thánh thay, Thánh thay”), và ý thức sâu sắc về tội lỗi của chính mình và dân tộc. Trải nghiệm “xuất thần” này không dẫn ông đến một cuộc sống tách biệt khỏi thế gian, mà ngược lại, thúc giục ông đáp lại tiếng gọi truyền giáo: “Có tôi đây! Xin hãy sai tôi!”. Mọi sự gặp gỡ chân thật với Đức Chúa Trời đều dẫn đến sự thánh khiết cá nhân và sự phục vụ tích cực.
3. Sứ Đồ Phao-lô – Sự Bày Tỏ Của Đấng Christ: Phao-lô có trải nghiệm được cất lên tầng trời thứ ba (II Cô-rinh-tô 12:1-10). Tuy nhiên, điều đáng chú ý là ông không tập trung vào chi tiết của khải tượng đó. Ông gọi đó là “điều tỏ ra của Chúa” và được ban cho “một cái giằm xóc vào thịt” để ngăn ông kiêu ngạo. Bài học Phao-lô rút ra không phải là đeo đuổi các khải tượng, mà là: “Ân điển Ta đủ cho ngươi rồi, vì sức mạnh của Ta nên trọn vẹn trong sự yếu đuối” (câu 9). Sự mầu nhiệm lớn nhất mà Phao-lô rao giảng không phải là những trải nghiệm cá nhân, mà là “Đấng Christ ở trong anh em, là sự trông cậy về vinh hiển” (Cô-lô-se 1:27).
4. Sứ Đồ Giăng – Sự Mặc Khải và Lời Chứng: Sứ đồ Giăng, tác giả của Phúc Âm Giăng, các thư tín và sách Khải Huyền, là một hình mẫu khác. Trên đảo Bát-mô, ông được ban cho những khải tượng vĩ đại về Đấng Christ, Hội Thánh và thời kỳ cuối cùng (Khải Huyền 1:9-20). Nhưng nền tảng của ông vẫn là Lời Đức Chúa Trời nhập thể – Chúa Giê-xu Christ, mà ông đã từng nghe, từng thấy tận mắt, từng ngắm và tay mình đã rờ (I Giăng 1:1). Khải tượng của Giăng củng cố đức tin và bày tỏ chân lý về sự chiến thắng sau cùng của Đấng Christ, chứ không mời gọi người đọc vào những suy đoán bí ẩn.
Từ các gương mẫu trên, chúng ta có thể rút ra những đặc điểm của một đời sống tương giao sâu nhiệm với Đức Chúa Trời, phù hợp với Kinh Thánh:
1. Được Xây Dựng Trên Nền Tảng Chúa Giê-xu Christ và Thập Tự Giá: Cửa ngõ duy nhất để đến gần Đức Chúa Trời là qua Chúa Giê-xu Christ (Giăng 14:6). Sự “mầu nhiệm” lớn nhất là “Đức Chúa Trời trong xác thịt” (I Ti-mô-thê 3:16) và công trình cứu chuộc trên thập tự giá. Mọi trải nghiệm tâm linh đều phải quy phục và tôn cao thân vị và công tác của Đấng Christ. Không có con đường tắt nào vượt qua thập tự giá.
2. Được Dẫn Dắt và Kiểm Chứng Bởi Lời Chúa (Kinh Thánh): Đức Thánh Linh, Đấng dẫn chúng ta vào mọi lẽ thật (Giăng 16:13), không bao giờ mâu thuẫn với chính Lời Ngài đã linh cảm. Kinh Thánh là “thanh gươm của Thánh Linh” (Ê-phê-sô 6:17) và là tiêu chuẩn để “thử cho biết các thần” (I Giăng 4:1). Bất kỳ “tiếng nói”, khải tượng hay cảm nhận nào đi ngược lại với sự dạy dỗ rõ ràng của Kinh Thánh đều phải bị loại bỏ.
3. Sản Sinh Ra Bông Trái Thánh Linh và Đời Sống Thánh Khiết: Mối tương giao thật với Đức Chúa Trời, Đấng Thánh Khiết, tất yếu dẫn đến sự nên thánh. “Vì Đức Chúa Trời chúng ta là đám lửa hay thiêu đốt” (Hê-bơ-rơ 12:29). Trải nghiệm tâm linh chân chính sẽ mang lại “bông trái của Thánh Linh, ấy là lòng yêu thương, sự vui mừng, bình an, nhịn nhục, nhân từ, hiền lành, trung tín, mềm mại, tiết độ” (Ga-la-ti 5:22-23), chứ không phải sự kiêu ngạo, lập dị hay tách biệt khỏi Hội Thánh.
4. Nuôi Dưỡng Bởi Sự Cầu Nguyện và Suy Gẫm: Cầu nguyện là hơi thở của linh hồn. Các tín hữu được kêu gọi “hãy cầu nguyện luôn” (I Tê-sa-lô-ni-ca 5:17) và “suy gẫm ngày và đêm” Lời Chúa (Thi Thiên 1:2). Đây là phương thức thực tiễn để giữ mối tương giao sống động. Sự thinh lặng và chiêm nghiệm trước mặt Chúa (Thi Thiên 46:10) là điều quý giá, nhưng phải luôn được cân bằng với sự học hỏi Lời Chúa cách có hệ thống.
Lịch sử Hội Thánh cho thấy nhiều phong trào thần bí đã rơi vào các cạm bẫy sau, mà chúng ta cần cảnh giác:
- Chủ Nghĩa Chủ Quan Cực Đoan: Đặt trải nghiệm cá nhân, “tiếng nói riêng” hay cảm xúc lên trên thẩm quyền khách quan của Kinh Thánh. Châm ngôn 14:12 cảnh báo: “Có một con đường coi dường chánh đáng cho loài người; nhưng cuối cùng nó thành ra nẻo sự chết.”
- Thuyết Ngộ Đạo (Gnosticism): Tin vào một “sự hiểu biết bí mật” (gnosis) chỉ dành cho giới tinh hoa, coi thường vật chất và xác thịt, dẫn đến việc phủ nhận nhân tính thật của Đấng Christ (I Giăng 4:2-3) hoặc coi thường thân thể. Kinh Thánh dạy rằng Đức Chúa Trời sáng tạo vật chất là tốt lành và sẽ cứu chuộc cả thân thể chúng ta (Rô-ma 8:23).
- Sự Tách Biệt Khỏi Hội Thánh: Nhiều nhà thần bí có khuynh hướng coi mình là “tinh anh” và xa lánh cộng đồng đức tin bình thường. Điều này trái ngược với mạng lệnh “chớ bỏ sự nhóm lại” (Hê-bơ-rơ 10:25) và hình ảnh Hội Thánh là thân thể gắn kết của Đấng Christ (I Cô-rinh-tô 12:12-27).
- Đeo Đuổi Các Dấu Kỳ, Phép Lạ và Trải Nghiệm Lạ: Trong khi Đức Chúa Trời có thể và vẫn làm phép lạ, thì trọng tâm của đức tin không nằm ở đó. Chúa Giê-xu cảnh báo về những tiên tri giả sẽ “làm những dấu lạ lớn và sự lạ” (Ma-thi-ơ 24:24). Dấu hiệu của người môn đồ thật là tình yêu thương (Giăng 13:35) và sự vâng giữ Lời Chúa.
Làm thế nào để chúng ta nuôi dưỡng một mối tương giao sâu nhiệm, “thần bí” theo nghĩa Kinh Thánh, trong đời sống thường nhật?
1. Cam Kết Với Sự Tĩnh Nguyện Đều Đặn: Dành thời gian riêng tư mỗi ngày để đọc Kinh Thánh không phải như một nhiệm vụ, mà như một cuộc trò chuyện với Chúa. Hãy suy gẫm từng câu, từng phân đoạn, cầu xin Đức Thánh Linh mở mắt để thấy những lẽ thật kỳ diệu trong Lời Ngài (Thi Thiên 119:18).
2. Phát Triển Đời Sống Cầu Nguyện Đối Thoại: Cầu nguyện không chỉ là liệt kê những nhu cầu. Hãy học lắng nghe Chúa qua Lời Ngài đã được chép lại. Ghi nhật ký cầu nguyện có thể giúp bạn nhận ra sự dẫn dắt và đáp lời của Ngài qua thời gian.
3. Sống Trong Sự Thánh Khiết Thực Tiễn: Tương giao với Chúa đòi hỏi sự ăn năn và từ bỏ tội lỗi. Hãy thường xuyên xét lòng mình trước mặt Chúa, sẵn sàng xưng tội và nhận sự tha thứ (I Giăng 1:9). Sự thánh khiết là điều kiện để “thấy Đức Chúa Trời” (Ma-thi-ơ 5:8).
4. Gắn Bó Với Hội Thánh Địa Phương: Mối tương giao cá nhân với Chúa phải được cân bằng và kiểm chứng trong mối thông công với các anh chị em trong đức tin. Hãy chia sẻ, học hỏi, và phục vụ trong thân thể Đấng Christ. Sự dạy dỗ lành mạnh từ các mục sư, trưởng lão sẽ bảo vệ bạn khỏi sự sai lầm chủ quan.
5. Tập Trung Vào Đấng Christ và Thập Tự Giá: Luôn quay về với Phúc Âm đơn giản. Sự kỳ diệu nhất không phải là một khải tượng ngoạn mục, mà là chân lý rằng tội lỗi tôi đã được tha, tôi được xưng công bình và được nhận làm con của Đức Chúa Trời qua đức tin nơi Đấng Christ. Đây là “sự mầu nhiệm” đáng kinh ngạc nhất (Cô-lô-se 2:2-3).
“Các nhà thần bí Kitô giáo” theo nghĩa tốt đẹp và Kinh Thánh nhất chính là mọi tín hữu chân chính – những người không chỉ biết về Đức Chúa Trời, mà còn biết Ngài một cách cá nhân, thân mật qua Chúa Giê-xu Christ. Đây không phải là đặc quyền của một giới tinh hoa tâm linh, mà là lời mời gọi phổ quát cho mọi người tin: “Hãy đến gần Đức Chúa Trời, thì Ngài sẽ đến gần anh em” (Gia-cơ 4:8).
Sự “thần bí” Cơ Đốc chân chính không dẫn chúng ta vào những mê cung của trải nghiệm chủ quan hay giáo lý bí ẩn, mà dẫn chúng ta đến chỗ phó thác hoàn toàn, yêu mến sâu đậm và vâng phục trọn vẹn đối với Đức Chúa Trời, Đấng đã tự bày tỏ cách trọn vẹn và đầy đủ trong Con Ngài là Chúa Giê-xu Christ, và trong Lời được chép của Ngài. Hãy khao khát và theo đuổi mối tương giao đó mỗi ngày, với đôi chân đặt vững trên nền tảng Kinh Thánh và đôi mắt hướng về Thập Tự Giá, nơi tình yêu mầu nhiệm nhất của Đức Chúa Trời đã được bày tỏ.
“Tôi đã bị đóng đinh vào thập tự giá với Đấng Christ, mà tôi sống, không phải là tôi sống nữa, nhưng Đấng Christ sống trong tôi; nay tôi còn sống trong xác thịt, ấy là tôi sống trong đức tin của Con Đức Chúa Trời, là Đấng đã yêu tôi, và phó chính mình Ngài vì tôi.” (Ga-la-ti 2:20)