Các việc vô ích của sự tối tăm là gì (Ê-phê-sô 5:11)?

Trong hành trình đức tin, một trong những lời kêu gọi cấp thiết nhất dành cho Cơ Đốc nhân là sự tách biệt khỏi thế gian và bước đi trong sự sáng. Sứ đồ Phao-lô, trong thư gửi cho Hội thánh Ê-phê-sô, đã đưa ra một mệnh lệnh rõ ràng và mạnh mẽ: “Chớ đang tay vào những việc vô ích của sự tối tăm, thà quở trách chúng nó thì hơn” (Ê-phê-sô 5:11, Kinh Thánh Tin Lành Việt Ngữ 1925). Câu Kinh Thánh này không chỉ là một lời khuyên đạo đức chung chung, mà là một chỉ dẫn thần học sâu sắc về bản chất của tội lỗi, về cuộc chiến thuộc linh và về danh tính mới của chúng ta trong Đấng Christ. Bài nghiên cứu này sẽ đi sâu khai thác ý nghĩa của “các việc vô ích của sự tối tăm,” bối cảnh thuộc linh của chúng, và cách ứng dụng thực tiễn cho đời sống Cơ Đốc nhân ngày nay.

Để hiểu trọn vẹn câu 11, chúng ta phải đặt nó trong dòng chảy của phân đoạn từ Ê-phê-sô 5:1-20. Phao-lô đang kêu gọi tín hữu trở nên “kẻ bắt chước Đức Chúa Trời” (câu 1) và “hãy bước đi trong sự yêu thương” (câu 2). Ông tương phản mạnh mẽ giữa lối sống cũ của “người ngoại đạo” (câu 3-7) với lối sống mới của “con cái sự sáng” (câu 8-14).

Phân tích nguyên ngữ Hy Lạp mang lại sự sáng tỏ quan trọng:

- “Các việc vô ích” (τά ἔργα τὰ ἄκαρπα - ta erga ta akarpa): Danh từ “erga” (việc làm, công việc) được mô tả bằng tính từ “akarpa”. Từ này ghép bởi tiền tố phủ định “a-” và “karpos” (trái, bông trái). Vì vậy, nghĩa đen là “những việc làm không ra bông trái,” “vô ích,” “cằn cỗi,” hoặc “không sinh lợi ích gì.” Chúng là những hành động không đem lại kết quả thuộc linh, không vinh hiển Đức Chúa Trời, và cuối cùng là vô giá trị trong cõi đời đời.

- “Của sự tối tăm” (τοῦ σκότους - tou skotous): Danh từ “skotos” (sự tối tăm) ở đây không chỉ đơn thuần chỉ sự vắng bóng ánh sáng vật lý. Trong văn mạch Tân Ước, “sự tối tăm” tượng trưng cho cõi thuộc về tội lỗi, sự chết, sự lừa dối của Sa-tan, và tình trạng tách biệt khỏi Đức Chúa Trời, là nguồn sáng (1 Giăng 1:5). Những việc làm phát xuất từ vương quốc này mang bản chất của nó.

- “Chớ đang tay vào” (μὴ συνκοινωνεῖτε - mē synkoinōneite): Động từ này có gốc từ “koinōnia” (sự thông công, sự dự phần). Với tiền tố “syn-” (cùng với), nó mang nghĩa “cùng dự phần,” “có mối liên hệ chung,” “hợp tác,” hoặc “có sự hiệp thông với.” Mệnh lệnh này là một sự cấm đoán: “Đừng có sự hiệp thông, đừng dự phần, đừng hợp tác vào.”

- “Thà quở trách chúng nó thì hơn” (μᾶλλον δὲ καὶ ἐλέγχετε - mallon de kai elenchete): Động từ “elenchō” mạnh hơn nghĩa “quở trách” thông thường. Nó có nghĩa là “vạch trần,” “bày tỏ cho thấy lỗi lầm,” “chứng minh là sai,” hoặc “tố cáo.” Cách đối phó với các việc tối tăm không phải là thỏa hiệp, mà là phơi bày bản chất thật của chúng dưới ánh sáng của Lời Chúa.

Như vậy, Ê-phê-sô 5:11 có thể được hiểu là: “Đừng có bất kỳ sự hiệp thông hay hợp tác nào với những hành động vô ích, cằn cỗi, không sinh bông trái, vốn xuất phát từ vương quốc của tối tăm và tội lỗi; ngược lại, hãy vạch trần và phơi bày bản chất thật của chúng.”

Sứ đồ Phao-lô không để chúng ta phải đoán mò. Trong các thư tín của mình, ông liệt kê cụ thể những biểu hiện của “xác thịt” và “sự tối tăm.” Việc liệt kê này không nhằm lên án, mà để nhận diện, cảnh báo và kêu gọi sự ăn năn.

1. Những Liệt Kê Cụ Thể Trong Tân Ước:
- Ê-phê-sô 5:3-5: “Phàm những sự dâm dục, ô uế, hay là tham lam, cũng chớ nên nói đến giữa anh em, theo như cách xứng đáng cho thánh đồ. Chớ nên lời tục tỉu, chuyện giễu cợt, hay là lời nói hai lời, nhưng thà cảm tạ thì hơn. Vì anh em biết rõ ràng kẻ gian dâm, ô uế, tham lam, tức là kẻ thờ hình tượng, không có phần trong nước Đấng Christ và Đức Chúa Trời.” Ở đây, chúng ta thấy sự kết nối giữa hành vi bên ngoài (dâm dục, tham lam) với thờ phượng sai lầm bên trong (thờ hình tượng).

- Ga-la-ti 5:19-21: “Các việc làm của xác thịt là rõ ràng lắm: ấy là sự dâm dục, ô uế, luông tuồng, sự thờ hình tượng, phù phép, thù oán, tranh đấu, ghen ghét, buồn giận, cãi lẫy, bất bình, bè đảng, ganh gổ, say sưa, mê ăn uống, cùng các sự khác giống như vậy.” Danh sách này bao gồm cả tội lỗi về tình dục, tà thuật, tội lỗi trong mối quan hệ và những ham muốn vô độ.

- Cô-lô-se 3:5-9: “Vậy hãy làm chết các chi thể của anh em ở dưới đất… ấy là sự dâm dục, ô uế, tình dục, sự ham muốn xấu xa, lòng tham… nhân những điều đó mà cơn giận của Đức Chúa Trời giáng xuống… Nhưng nay anh em cũng hãy bỏ hết mọi sự đó… chớ nói dối nhau.”

2. Bản Chất “Vô Ích” (Akarpa) của Chúng:
Tại sao những việc này lại “vô ích”?
- Chúng không làm vinh hiển Đức Chúa Trời: Mục đích tối cao của đời sống con người là làm vinh hiển Đức Chúa Trời (1 Cô-rinh-tô 10:31). Các việc tối tăm làm ô danh Ngài.
- Chúng không xây dựng đời sống thuộc linh: Chúng không sinh ra bông trái của Thánh Linh (Ga-la-ti 5:22-23), không làm mạnh mẽ đức tin, không gây dựng Hội thánh.
- Chúng dẫn đến sự chết: “Vì tiền công của tội lỗi là sự chết” (Rô-ma 6:23). Chúng mang đến sự hủy diệt trong các mối quan hệ, sự hổ thẹn, gánh nặng lương tâm, và cuối cùng là sự xa cách đời đời khỏi Đức Chúa Trời.
- Chúng là sự nô lệ: Dù hứa hẹn tự do và khoái lạc, chúng thực chất trói buộc con người vào vòng tội lỗi (Giăng 8:34).

Động lực để từ bỏ các việc tối tăm không phải là luật lệ khắc nghiệt, mà là danh tính mới. Phao-lô viết: “Ngày trước anh em đều là sự tối tăm, nhưng bây giờ đã nên sự sáng trong Chúa. Hãy bước đi như con cái sáng láng” (Ê-phê-sô 5:8).

Đây là sự thay đổi căn bản về bản chất (ontology). Một Cơ Đốc nhân không còn là “con cái sự thạnh nộ” (Ê-phê-sô 2:3) hay “con cái sự không vâng lời” (Ê-phê-sô 2:2), mà đã được chuyển khỏi quyền của sự tối tăm vào nước của Con yêu dấu Đức Chúa Trời (Cô-lô-se 1:13). Hành động “chớ đang tay vào” là hành vi phù hợp với danh tính mới. Chúng ta từ bỏ không phải vì chúng ta phải, mà vì chúng ta đã là con cái sự sáng. Hành vi phải phù hợp với bản chất.

Bài học từ tiếng Hê-bơ-rơ: Từ được dùng cho “con cái” trong “con cái sự sáng” (Ê-phê-sô 5:8) là “τέκνα” (tekna), nhấn mạnh mối quan hệ huyết thống, sự thuộc về. Chúng ta thuộc về sự sáng. Do đó, các việc của sự tối tăm là xa lạ, không phù hợp, và phản bội lại gia đình mới của mình.

Lời dạy này không chỉ dừng lại ở lý thuyết. Nó đòi hỏi sự ứng dụng cụ thể, khôn ngoan và đầy dũng cảm.

1. Ứng Dụng Cá Nhân – “Chớ Đang Tay Vào”:
- Nhận Diện và Xưng Tội: Cầu xin Đức Thánh Linh soi sáng để nhìn thấy những khu vực “tối tăm” còn sót lại trong tư tưởng, thói quen, giải trí (ví dụ: nội dung khiêu dâm, lời nói cay độc, lòng tham lam, sự ghen tị ngấm ngầm). Thành thật xưng nhận chúng với Chúa (1 Giăng 1:9).
- Quyết Định Đoạn Tuyệt: Điều này có thể có nghĩa là xóa bỏ một ứng dụng, chặn một website, chấm dứt một mối quan hệ độc hại, hoặc từ chối tham gia vào những cuộc nói chuyện tầm phào. Nó đòi hỏi sự dứt khoát (Ma-thi-ơ 5:29-30).
- Làm Đầy Bằng Sự Sáng: Khoảng trống không thể để trống. Phao-lô nói: “Đừng say rượu… nhưng phải đầy dẫy Đức Thánh Linh” (Ê-phê-sô 5:18). Hãy thay thế thói quen xấu bằng việc đọc Kinh Thánh, cầu nguyện, suy gẫm Lời Chúa và phục vụ.

2. Ứng Dụng Trong Hội Thánh & Xã Hội – “Thà Quở Trách Chúng Nó”:
- “Quở Trách” Trong Tình Yêu Thương: Mục đích của “elenchō” (vạch trần) không phải để lên án hay hủy diệt, mà để phục hồi (Ga-la-ti 6:1). Điều này được thực hiện cách khiêm nhường, riêng tư trước, và với tấm lòng mong muốn sự ăn năn của anh chị em mình.
- Làm Chứng Bằng Đời Sống và Lời Nói: Đời sống trong sáng của chúng ta tự nó đã là sự tố cáo mạnh mẽ đối với sự tối tăm chung quanh (Phi-líp 2:15). Nhưng đôi khi cần lời nói khôn ngoan để giải thích về niềm hy vọng trong chúng ta (1 Phi-e-rơ 3:15), và để nói lên sự thật về những tội lỗi công khai của xã hội (ví dụ: bất công, hà hiếp người nghèo, đồi bại).
- Phân Biệt Giữa Giao Thiệp và Hiệp Thông: Chúng ta sống trong thế gian (giao thiệp) nhưng không thuộc về thế gian (hiệp thông) (Giăng 17:15-16). Chúng ta có thể tiếp xúc với người chưa tin để làm chứng, nhưng không thể dự phần vào những việc làm tội lỗi của họ. Sự khôn ngoan là cần thiết.

Mệnh lệnh trong Ê-phê-sô 5:11 có vẻ khó khăn, thậm chí là bất khả thi nếu chỉ dựa vào ý chí con người. Tin Lành lành Phúc Âm cho chúng ta nguồn sức mạnh: “Vì ấy là nhờ ân điển, bởi đức tin, mà anh em được cứu, không phải bởi việc làm… chúng ta là việc Ngài làm ra, được tạo dựng trong Đức Chúa Jêsus Christ để làm việc lành mà Đức Chúa Trời đã sắm sẵn trước cho chúng ta làm theo” (Ê-phê-sô 2:8-10).

Chính Đức Chúa Trời, qua Thánh Linh Ngài, ban cho chúng ta quyền năng để sống đời sống mới. Bông trái Thánh Linh (Ga-la-ti 5:22-23) chính là những phẩm chất thay thế cho các việc của xác thịt. Khi chúng ta “bước đi theo Thánh Linh” (Ga-la-ti 5:16), chúng ta sẽ không còn làm trọn những ham muốn của xác thịt nữa. Sự chiến thắng là kết quả của việc chúng ta ở trong Christ và Christ ở trong chúng ta.

Ê-phê-sô 5:11 không phải là một lời khuyên tiêu cực về sự trốn chạy khỏi thế giới, mà là một lời kêu gọi tích cực cho sự thánh khiết và làm chứng. “Các việc vô ích của sự tối tăm” là tất cả những gì không xuất phát từ Đức Chúa Trời, không sinh bông trái thuộc linh, và cuối cùng dẫn đến sự hư mất. Là con cái sự sáng, được cứu bởi ân điển và thuộc về Chúa Christ, chúng ta được kêu gọi sống phù hợp với danh tính cao quý đó. Điều này đòi hỏi một quyết tâm dứt khoát không dự phần vào những việc tối tăm, đồng thời can đảm để cho đời sống mình – qua hành động và đôi khi qua lời nói – trở thành ánh sáng vạch trần sự vô ích và giả dối của chúng. Hãy bước đi trong sự sáng, vì Ngài là sự sáng (1 Giăng 1:7), và để ánh sáng của anh em soi trước mặt người ta, hầu cho họ thấy những việc lành của anh em và ngợi khen Cha anh em ở trên trời (Ma-thi-ơ 5:16).