Giáo Hội Ngũ Tuần Thống Nhất
Trong bối cảnh đa dạng của Cơ Đốc giáo đương đại, thuật ngữ "Giáo hội Ngũ Tuần Thống nhất" (Oneness Pentecostalism) hay còn được biết đến với tên gọi "Phong trào Chúa Jesus Duy Nhất" (Jesus' Name Movement) thường xuất hiện và đôi khi gây ra những thắc mắc, thậm chí hiểu lầm trong cộng đồng tin Chúa. Là một nhà nghiên cứu Kinh Thánh Tin Lành, chúng ta cần tìm hiểu một cách khách quan, dựa trên nền tảng Kinh Thánh và lịch sử giáo hội, để có cái nhìn rõ ràng về thần học và thực hành của nhóm này, đồng thời giữ vững lập trường trên nền tảng đức tin căn bản của Hội Thánh phổ thông qua mọi thời đại.
Giáo hội Ngũ Tuần Thống nhất là một nhánh trong phong trào Ngũ Tuần (Pentecostal), khởi phát mạnh mẽ từ đầu thế kỷ 20 với sự nhấn mạnh vào kinh nghiệm được báp-têm bằng Đức Thánh Linh với dấu hiệu ban đầu là nói các thứ tiếng lạ (xem Công vụ 2:1-4). Tuy nhiên, điểm đặc trưng và gây tranh luận nhất của nhóm Thống nhất, phân biệt họ với nhánh Ngũ Tuần Tam Nhân (Trinitarian Pentecostals), nằm ở giáo lý về Đức Chúa Trời.
Phong trào này chính thức định hình rõ nét vào khoảng năm 1913-1915 sau một loạt các cuộc tranh luận thần học tại Mỹ. Họ bác bỏ học thuyết Chúa Ba Ngôi (Trinity) theo cách hiểu truyền thống của Cơ Đốc giáo (một Đức Chúa Trời tồn tại trong ba thân vị: Cha, Con, và Thánh Linh). Thay vào đó, họ dạy về thuyết Duy Nhất (Oneness) hay Thần học Độc Thần (Modalistic Monarchianism): chỉ có một Đức Chúa Trời duy nhất, Đấng ấy đã tự bày tỏ chính mình qua ba phương cách (modes) hoặc chức vụ (offices) khác nhau: là Cha trong công cuộc sáng tạo, là Con (Jesus) trong sự cứu chuộc, và là Thánh Linh trong sự tái sanh và thánh hóa. Theo họ, "Cha", "Con" và "Thánh Linh" không phải là ba thân vị riêng biệt cùng tồn tại từ đời đời, mà là những danh xưng cho một Đức Chúa Trời duy nhất hành động trong các vai trò khác nhau.
Để hiểu rõ hơn, chúng ta cần đi sâu vào ba trụ cột giáo lý chính của họ, cùng với những cơ sở Kinh Thánh mà họ viện dẫn và phân tích chúng dưới ánh sáng của toàn bộ Kinh Thánh.
1. Giáo Lý về Đức Chúa Trời Duy Nhất:
Họ nhấn mạnh vào các câu Kinh Thánh tuyên bố sự duy nhất của Đức Chúa Trời, như Phục truyền 6:4: "Hỡi Y-sơ-ra-ên! hãy nghe: Giê-hô-va Đức Chúa Trời chúng ta là Giê-hô-va có một không hai." hay Ê-sai 44:6, 8. Họ lý giải rằng khái niệm "Ba Ngôi" làm mờ đi sự duy nhất tuyệt đối này. Từ ngữ Hy Lạp được dùng cho "Ngôi" trong giáo lý Ba Ngôi là hypostasis (Hê-bơ-rơ 1:3 - bản chất), ý chỉ thực thể hoặc bản thể tồn tại. Tuy nhiên, nhóm Thống nhất cho rằng đây chỉ là sự biểu lộ.
Tuy nhiên, Kinh Thánh cũng cho thấy sự phân biệt giữa các Ngôi. Trong phép báp-têm của Chúa Jesus (Ma-thi-ơ 3:16-17), Chúa Con chịu báp-têm, Đức Thánh Linh giáng xuống như chim bồ câu, và tiếng Đức Chúa Trời Cha từ trời phán. Cả ba đều hiện diện đồng thời và phân biệt. Lời cầu nguyện của Chúa Jesus với Cha (Giăng 17) cũng cho thấy mối quan hệ đối thoại giữa hai thân vị.
2. Phép Báp-têm Chỉ Nhân Danh Chúa Jesus:
Đây là điểm thực hành nổi bật nhất. Họ dựa vào Công vụ 2:38, 8:16, 10:48, và đặc biệt là 19:5, nơi các môn đồ được báp-têm "nhân danh Đức Chúa Jêsus Christ". Họ xem đây là công thức báp-têm duy nhất và chính thống, thay vì công thức "nhân danh Đức Cha, Đức Con, và Đức Thánh Linh" trong Ma-thi-ơ 28:19. Họ lý giải rằng "Danh" (tiếng Hy Lạp: onoma) của Cha, Con và Thánh Linh chính là danh "JESUS". Vì vậy, báp-têm nhân danh Jesus chính là tuân theo mạng lệnh của Chúa.
Quan điểm Tin Lành truyền thống hiểu rằng Ma-thi-ơ 28:19 đưa ra thẩm quyền và danh hiệu cho phép báp-têm (vào trong mối tương giao với Đức Chúa Trời Ba Ngôi), còn những câu trong sách Công vụ mô tả thực hành của Hội Thánh đầu tiên dưới danh hiệu đó. "Nhân danh" trong văn hóa Kinh Thánh không chỉ đơn thuần là một công thức phát âm, mà là báp-têm với thẩm quyền, vào trong sự hiệp một và thuộc về Đấng mà danh đó đại diện.
3. Sự Cần Thiết Của Báp-têm Bằng Nước và Đức Thánh Linh Để Được Cứu Rỗi:
Nhiều nhóm Ngũ Tuần Thống nhất dạy về "sự tái sinh theo công thức": Một người phải hối cải, chịu báp-têm bằng nước nhân danh Chúa Jesus, và nhận lãnh báp-têm bằng Đức Thánh Linh với bằng chứng nói tiếng lạ mới thật sự được cứu. Họ thường viện dẫn Giăng 3:5 ("Đức Chúa Jêsus đáp rằng: Quả thật, quả thật, ta nói cùng ngươi, nếu một người chẳng nhờ nước và Thánh Linh mà sanh, thì không được vào nước Đức Chúa Trời.") và Công vụ 2:38 làm nền tảng.
Quan điểm này đặt các nghi thức và kinh nghiệm làm điều kiện tiên quyết cho ân điển. Đức tin Tin Lành truyền thống, dựa trên cả Kinh Thánh, khẳng định sự cứu rỗi bởi ân điển duy nhất, thông qua đức tin duy nhất nơi Chúa Jesus Christ (Ê-phê-sô 2:8-9). Phép báp-têm bằng nước là dấu hiệu bề ngoài của sự chôn và sống lại với Đấng Christ (Rô-ma 6:3-4), còn báp-têm bằng Thánh Linh là kinh nghiệm thực tại bề trong đưa người tin vào trong Thân Thể của Đấng Christ (I Cô-rinh-tô 12:13). Chúng là mệnh lệnh và ân tứ quan trọng cho đời sống Cơ Đốc, nhưng không phải là "công thức" thay thế cho đức tin nơi công tác hoàn tất của Chúa Jesus trên thập tự giá.
Bài Tín Điều Các Sứ Đồ, được Hội Thánh phổ thông tuyên xưng qua nhiều thế kỷ, khẳng định: "Tôi tin Đức Chúa Trời Toàn Năng, là Cha, là Đấng dựng nên trời đất, Tôi tin Giê-xu Christ, là Con độc sanh của Đức Chúa Trời và Chúa chúng ta... Tôi tin Thánh Linh." Sự phân biệt nhưng hiệp một giữa Ba Ngôi là một mầu nhiệm, nhưng được Kinh Thánh bày tỏ rõ ràng.
Trọng tâm của Tin Lành là CHÚA JESUS CHRIST - Con Đức Chúa Trời hằng sống, đã chịu chết vì tội chúng ta và sống lại để xưng công bình chúng ta. Mọi sự nhấn mạnh thần học, dù là về Đức Chúa Trời hay về các nghi lễ, nếu làm lu mờ vị trí trung tâm và công tác đủ để cứu của Ngài, đều cần được xem xét lại dưới ánh sáng của Kinh Thánh.
Kinh Thánh cho thấy Đức Thánh Linh là một Thân vị (Person), không chỉ là một quyền năng vô ngã: Ngài dạy dỗ (Giăng 14:26), làm chứng (Giăng 15:26), thương xót (Rô-ma 15:30), có thể bị làm buồn (Ê-phê-sô 4:30). Việc xem Ngài chỉ là một "phương cách" hành động của Chúa Cha/Chúa Con có nguy cơ làm giảm nhẹ thân vị và công việc đặc biệt của Ngài trong đời sống tín đồ.
Dù khác biệt trong một số giáo lý, chúng ta có thể rút ra những bài học thực tiễn và tập trung vào những điều căn cốt:
1. Sự Sống Lại của Đời Sống Cầu Nguyện: Sự nhấn mạnh của phong trào Ngũ Tuần nói chung về quyền năng và kinh nghiệm của Đức Thánh Linh nhắc nhở chúng ta không được sống một đời sống Cơ Đốc khô khan, hình thức. Hãy khao khát được đầy dẫy Đức Thánh Linh mỗi ngày (Ê-phê-sô 5:18), sống trong sự thờ phượng, cầu nguyện và nhạy cảm với sự dẫn dắt của Ngài.
2. Lòng Sốt Sắng Truyền Giáo: Các giáo hội Ngũ Tuần Thống nhất thường có lòng sốt sắng truyền giáo rất cao. Điều này thách thức chúng ta về đại mạng lệnh (Ma-thi-ơ 28:19-20). Sự cứu rỗi duy nhất trong Danh Chúa Jesus phải thúc đẩy chúng ta ra đi chia sẻ Tin Lành này.
3. Tìm Hiểu Kinh Thánh Cách Cẩn Trọng: Sự khác biệt thần học nhắc nhở chúng ta về tầm quan trọng của việc giải kinh lành mạnh (2 Ti-mô-thê 2:15). Chúng ta phải nghiên cứu toàn bộ Kinh Thánh, để lẽ thật cân bằng lẫn nhau, không xây dựng giáo lý chỉ dựa trên một vài câu bị cô lập khỏi văn mạch.
4. Giữ Vững Trọng Tâm là Chúa Jesus Christ: Mọi tranh luận thần học cuối cùng phải dẫn chúng ta đến chân dung cao đẹp hơn về Chúa Jesus. Ngài là Con Đức Chúa Trời (Ma-thi-ơ 16:16), là Đấng Cứu Chuộc duy nhất (Công vụ 4:12). Đức tin và sự vâng phục của chúng ta phải đặt trọn vào Ngài.
Giáo hội Ngũ Tuần Thống nhất đại diện cho một dòng chảy thần học đặc thù với lòng nhiệt thành và sự nhấn mạnh vào quyền năng siêu nhiên của Đức Chúa Trời. Tuy nhiên, khi đối chiếu với sự dạy dỗ trọn vẹn của Kinh Thánh và đức tin lịch sử của Hội Thánh phổ thông, chúng ta nhận thấy những khác biệt căn bản trong giáo lý về Đức Chúa Trời Ba Ngôi và mối liên hệ giữa các nghi thức với sự cứu rỗi.
Là những người tin theo Lời Chúa, chúng ta được kêu gọi "hãy giữ lấy mẫu mực của các đạo lý lành mạnh" (2 Ti-mô-thê 1:13) - đó là sự bày tỏ về Đức Chúa Trời Ba Ngôi Chí Thánh và ân điển cứu rỗi trọn vẹn trong Chúa Jesus Christ. Đồng thời, chúng ta cũng cầu nguyện trong tình yêu thương và sự khiêm nhường, luôn hướng lòng về Chúa Cứu Thế Jesus, là nền tảng duy nhất cho đức tin và hy vọng của chúng ta. Ước mong mỗi chúng ta không ngừng đâm rễ sâu trong Lời Ngài, được Đức Thánh Linh dẫn dắt, để sống và làm chứng cho chân lý cứu rỗi vĩ đại.