Rastafarianism là gì?
Trong thế giới đa dạng các hệ thống niềm tin và phong trào tôn giáo, Rastafarianism nổi lên như một hiện tượng văn hóa-tôn giáo độc đáo, gắn liền với hình ảnh âm nhạc reggae, mái tóc dreadlocks và thông điệp về sự giải phóng. Tuy nhiên, từ góc nhìn của một nhà nghiên cứu Kinh Thánh Tin Lành, việc tìm hiểu về Rastafarianism không chỉ dừng lại ở khía cạnh xã hội học, mà còn là một cơ hội để soi rọi nó dưới ánh sáng của Lời Chúa, phân biệt chân lý thần thượng với những giáo lý do con người xây dựng. Bài nghiên cứu này nhằm mục đích cung cấp một cái nhìn toàn diện, khách quan và đặt nền tảng trên Kinh Thánh về phong trào này.
Rastafarianism, hay Rastafari, khởi phát vào những năm 1930 tại Jamaica, trong bối cảnh của sự áp bức thuộc địa, phân biệt chủng tộc và sự nghèo đói cùng cực của người gốc Phi. Phong trào này là hệ quả trực tiếp của những lời tiên tri trong phong trào "Back-to-Africa" do Marcus Garvey (1887-1940) lãnh đạo. Garvey, một nhà hoạt động vì quyền lợi người da đen, đã tuyên bố: "Hãy ngước mắt lên Phi Châu, nơi một vị vua da đen sẽ được tôn phong, vì ngày giải cứu đã gần kề".
Năm 1930, Ras Tafari Makonnen đăng quang, trở thành Hoàng đế Haile Selassie I của Ethiopia. Đối với nhiều tín đồ ở Jamaica, sự kiện này chính là sự ứng nghiệm lời tiên tri của Garvey. Danh hiệu "Ras Tafari" (có nghĩa là "Vương công Tafari") đã trở thành tên của phong trào. Họ tin rằng Haile Selassie I là Đấng Cứu Thế (Messiah) tái lâm, là hiện thân của Đức Chúa Trời (Jah) trên đất, và là vị vua da đen sẽ dẫn dắt người dân châu Phi hải ngoại (trong đó có cộng đồng tại Jamaica) trở về "Zion" (tức Ethiopia), thoát khỏi "Babylon" (hệ thống thế giới phương Tây áp bức).
Để hiểu rõ Rastafarianism, chúng ta cần phân tích các giáo lý chính của họ dưới sự dạy dỗ rõ ràng của Kinh Thánh.
1. Thần Tính Của Haile Selassie I: Đây là điểm then chốt và cũng là điểm khác biệt căn bản nhất so với Cơ Đốc giáo chính thống. Rastas tin Haile Selassie là Đức Chúa Trời (Jah) trong xác thịt, là đấng cứu thế. Họ thường viện dẫn Khải Huyền 5:5, 19:16, nơi Chúa Giê-xu được gọi là "Sư tử của chi phái Giu-đa" và "Vua của các vua, Chúa của các chúa". Vì Haile Selassie tuyên bố mình thuộc dòng dõi của vua Solomon và Nữ hoàng Sheba, và mang danh hiệu "Sư tử chi phái Giu-đa", nên họ đồng nhất ông với Đấng Mết-si-a trong Kinh Thánh.
Giải Kinh & So Sánh: Danh hiệu "Sư tử của chi phái Giu-đa" trong Khải Huyền (tiếng Hy Lạp: ho leōn ho ek tēs phylēs Iouda) ám chỉ rõ ràng đến Chúa Giê-xu Christ, Đấng đã chiến thắng tội lỗi và sự chết qua sự phục sinh của Ngài (Khải Huyền 5:5-6). Kinh Thánh khẳng định chỉ có một Đấng Trung Bảo giữa Đức Chúa Trời và loài người, là Con Đức Chúa Trời, Đấng Christ Jesus (I Ti-mô-thê 2:5). Hơn nữa, Chúa Giê-xu cảnh báo về những christ (đấng chịu xức dầu) giả và tiên tri giả sẽ xuất hiện (Ma-thi-ơ 24:24). Việc tôn một con người (dù là một vị vua) lên ngang hàng với Đức Chúa Trời là đi ngược lại điều răn đầu tiên: "Trước mặt ta, ngươi chớ có các thần khác" (Xuất Ê-díp-tô Ký 20:3). Đức Chúa Giê-xu tuyên bố độc nhất: "Ta là đường đi, lẽ thật, và sự sống; chẳng bởi ta thì không ai được đến cùng Cha" (Giăng 14:6). Không có sự cứu rỗi nào trong danh nào khác (Công vụ 4:12).
2. Babylon và Zion: "Babylon" trong thần học Rastafari tượng trưng cho mọi hệ thống áp bức, tham lam, vật chất chủ nghĩa của phương Tây, và sự nô lệ về thể xác lẫn tinh thần. "Zion" là thiên đường trên đất, là Ethiopia, biểu tượng của tự do, hòa bình và sự thuần khiết châu Phi.
Giải Kinh & So Sánh: Trong Kinh Thánh, Babylon đúng là biểu tượng của sự chống nghịch Đức Chúa Trời và sự lưu đày (Khải Huyền 17-18). Tuy nhiên, "Zion" trong Kinh Thánh (Ṣîyôn trong tiếng Hê-bơ-rơ) trước hết chỉ về Giê-ru-sa-lem, nơi Đền Thờ của Đức Chúa Trời ngự trị, và cuối cùng là biểu tượng cho vương quốc vĩnh cửu của Đức Chúa Trời và Chiên Con (Khải Huyền 14:1; Hê-bơ-rơ 12:22). Nó không phải là một quốc gia thuộc thể đơn thuần nào trên đất. Chúa Giê-xu phán: "Nước ta chẳng phải thuộc về thế gian nầy" (Giăng 18:36). Hy vọng của Cơ Đốc nhân không phải là trở về một vùng đất địa lý, mà là trông đợi "trời mới đất mới" và "thành thánh Giê-ru-sa-lem mới" từ nơi Đức Chúa Trời mà xuống (Khải Huyền 21:1-2).
3. Đời Sống Tự Nhiên Và Chế Độ Ăn (Ital): Rastas đề cao lối sống tự nhiên, gần gũi với thiên nhiên. Họ thường ăn chay hoặc ăn theo chế độ "Ital" (từ "vital"), tránh thực phẩm chế biến sẵn, thịt lợn, và hải sản có vỏ. Điều này dựa trên cách giải thích một số phân đoạn Cựu Ước như Lê-vi Ký chương 11.
Giải Kinh & So Sánh: Kinh Thánh Tân Ước làm sáng tỏ rằng những luật lệ về đồ ăn thuộc về sự tượng trưng và sự chuẩn bị cho thời kỳ Đấng Christ. Chúa Giê-xu tuyên bố mọi loài thực phẩm đều tinh sạch (Mác 7:19). Sứ đồ Phi-e-rơ được Đức Chúa Trời dạy trong sự hiện thấy: "Vật chi Đức Chúa Trời đã làm cho sạch, thì chớ cầm bằng dơ dáy" (Công vụ 10:15). Sứ đồ Phao-lô viết: "Vì mọi vật Đức Chúa Trời đã dựng nên đều là tốt lành cả, không một vật nào đáng bỏ, miễn là mình cảm ơn mà ăn lấy thì được" (I Ti-mô-thê 4:4). Trọng tâm của Cơ Đốc giáo không phải là chế độ ăn uống bên ngoài, mà là sự nuôi dưỡng thuộc linh bằng Lời Chúa (Ma-thi-ơ 4:4) và sự thánh hóa bởi đức tin.
4. Việc Sử Dụng Cần Sa (Ganja): Nhiều tín đồ Rastafari sử dụng cần sa như một bí tích trong nghi lễ tôn giáo, tin rằng nó giúp mở mang tâm trí, đạt đến sự khai sáng và gần gũi với Đức Chúa Trời (Jah). Họ thường viện dẫn Sáng-thế Ký 1:11-12 ("cỏ xanh") và Khải Huyền 22:2 ("lá cây" để chữa lành).
Giải Kinh & So Sánh: Đây là một sự giải nghĩa Kinh Thánh sai lệch nghiêm trọng. Kinh Thánh không hề ủng hộ việc sử dụng chất gây nghiện để đạt đến trạng thái "thức tỉnh tâm linh". Trái lại, Lời Chúa kêu gọi chúng ta phải tỉnh thức và tự chủ. "Thể nào, chúng ta là con của sự ngày, hãy tỉnh thức và giữ mình" (I Tê-sa-lô-ni-ca 5:6,8). Đức Thánh Linh ban cho chúng ta sự tỉnh thức thuộc linh và sự hiểu biết (I Cô-rinh-tô 2:12-13), không phải thông qua chất kích thích. Hơn nữa, việc làm cho tâm trí mình mê muội trái với mạng lệnh "hãy biến hóa bởi sự đổi mới của tâm thần mình" (Rô-ma 12:2). Sự đầy dẫy Đức Thánh Linh (Ê-phê-sô 5:18) mới là niềm vui và sự tự do thật sự cho Cơ Đốc nhân.
Việc nghiên cứu về Rastafarianism không chỉ để thỏa mãn tri thức, mà còn để rút ra những bài học thực tiễn cho đức tin của chúng ta.
1. Sự Quan Trọng Của Nền Tảng Kinh Thánh Vững Chắc: Rastafarianism cho thấy một phong trào bắt nguồn từ những lời tiên tri của con người và sự diễn giải Kinh Thánh theo ngữ cảnh chính trị-xã hội. Điều này nhắc nhở chúng ta phải "tra xem Kinh Thánh hằng ngày, để xét lời giảng có thật chăng" (Công vụ 17:11). Đức tin của chúng ta phải đặt trên Lời hằng sống và bất biến của Đức Chúa Trời, không phải trên những lời tuyên bố hay biến cố lịch sử nào khác.
2. Sự Độc Tôn Của Chúa Giê-xu Christ Trong Sự Cứu Rỗi: Bài học rõ ràng nhất là không có sự cứu rỗi nào ngoài Chúa Giê-xu. Mọi hệ thống tôn giáo đặt hy vọng vào một đấng cứu thế, một lãnh tụ, hay một ý thức hệ nào khác đều là sự thay thế nguy hiểm. Chúng ta được kêu gọi rao giảng và sống với niềm xác tín rằng "chẳng có sự cứu rỗi trong đấng nào khác; vì ở dưới trời, chẳng có danh nào khác ban cho loài người, để chúng ta phải nhờ đó mà được cứu" (Công vụ 4:12).
3. Lòng Trắc Ẩn Và Sự Hiểu Biết Trong Chức Vụ: Dù không đồng ý với thần học của họ, chúng ta cần nhận ra rằng Rastafarianism phát sinh từ nỗi đau của sự áp bức, phân biệt chủng tộc và khao khát tự do, phẩm giá. Thay vì chỉ phê phán, Cơ Đốc nhân cần có lòng trắc ẩn như Chúa Giê-xu. Ngài thấy đoàn dân đông thì động lòng thương xót (Ma-thi-ơ 9:36). Chúng ta được kêu gọi chia sẻ Tin Lành cứu rỗi thật sự – Tin Lành giải phóng con người khỏi tội lỗi thật sự và đem lại phẩm giá trong Đấng Christ (Ga-la-ti 3:28).
4. Kêu Gọi Tỉnh Thức Thuộc Linh: Sự hấp dẫn về văn hóa của Rastafari (qua âm nhạc, phong cách) có thể khiến nhiều người, đặc biệt là giới trẻ, mơ hồ về ranh giới thần học. Đây là lời nhắc nhở cho các bậc cha mẹ và Hội Thánh phải dạy dỗ con cái mình một đức tin có nền tảng, phân biệt được chân lý và sự sai lạc (Ê-phê-sô 6:4; Hê-bơ-rơ 5:14).
Rastafarianism là một phong trào phức tạp, là sự pha trộn giữa khao khát thuộc linh, phản kháng chính trị-xã hội và sự diễn giải Kinh Thánh theo chủ quan. Từ góc độ Kinh Thánh Tin Lành, chúng ta nhận ra những điểm tương đồng bề ngoài (dùng thuật ngữ Kinh Thánh, nói về sự giải phóng) nhưng lại thấy sự khác biệt căn bản về nền tảng: Chúa Giê-xu Christ không phải là trung tâm, và sự cứu rỗi được định vị trên một con người và một vùng đất thuộc thể.
Là những người tin theo Lời Chúa, chúng ta giữ vững đức tin nơi Chúa Giê-xu Christ, Con Đức Chúa Trời hằng sống, Đấng đã chết và sống lại để giải phóng chúng ta khỏi ách nô lệ thật sự của tội lỗi và sự chết. Hy vọng của chúng ta là ở nơi Ngài và trong Nước Trời vĩnh cửu. Hãy để bài học từ Rastafarianism củng cố lòng chúng ta trong việc "giữ vững đạo tin lành" (Phi-líp 1:27) và nhiệt thành mang ánh sáng của Đấng Christ – nguồn sáng thật duy nhất – đến cho mọi dân tộc, mọi nền văn hóa, trong tình yêu thương và chân lý.