Chủ nghĩa Sabellius là gì?

Trong hành trình đức tin của Hội Thánh, việc bảo vệ và giải thích chân lý về bản thể của Đức Chúa Trời luôn là trọng tâm của các tranh luận thần học. Một trong những sự sai lạc nghiêm trọng bị Hội Thánh sơ kỳ bác bỏ là Chủ nghĩa Sabellius, còn được gọi là Thuyết Hình Thái (Modalism) hay Thuyết Độc Vị (Monarchianism). Bài nghiên cứu này sẽ đi sâu vào nguồn gốc, nội dung, sự bác bỏ từ Kinh Thánh, và những hệ lụy cũng như bài học thực tiễn cho Cơ Đốc nhân ngày nay.

Sabellius là một giáo sư thần học sống vào khoảng thế kỷ thứ 3 sau Chúa. Ông hoạt động tại Rô-ma và phát triển một học thuyết nhằm bảo vệ sự đơn nhất (mono-archē) tuyệt đối của Đức Chúa Trời. Trong bối cảnh Hội Thánh đang vật lộn để trình bày mặc khải Kinh Thánh về Đức Chúa Cha, Đức Chúa Con và Đức Thánh Linh, Sabellius đã đưa ra một giải pháp đơn giản hóa đến mức sai lạc: Cha, Con và Thánh Linh không phải là ba "Ngôi Vị" (Person) riêng biệt và vĩnh hằng trong một bản thể, mà chỉ là ba "hình thái" (modes), "vai diễn" (roles), hoặc "khía cạnh" (aspects) khác nhau mà Đức Chúa Trời duy nhất tự biểu lộ theo từng giai đoạn trong lịch sử cứu chuộc. Nói cách khác, Đức Chúa Trời đóng vai Cha trong công tác sáng tạo, rồi "chuyển sang" đóng vai Con trong sự nhập thể và cứu chuộc, và sau đó "chuyển sang" đóng vai Thánh Linh trong thời đại Hội Thánh.

Học thuyết này có thể được tóm tắt qua các điểm chính:

• Tuyệt Đối Đơn Nhất: Chỉ có một Ngôi Vị thần linh duy nhất, không hề có sự phân biệt vĩnh hằng bên trong.
• Hình Thái Luận: Ba Ngôi là ba tên gọi cho cùng một Ngôi Vị, xuất hiện tuần tự. Khi hình thái này hoạt động, các hình thái kia ngưng hoạt động. Điều này dẫn đến hệ quả là Chúa Cha đã chịu đóng đinh trên thập tự giá (Patripassianism) – một luận điểm bị Hội Thánh kinh tởm bác bỏ.
• Phủ Nhận Sự Hiệp Thông Vĩnh Hằng: Vì không có sự phân biệt giữa các Ngôi Vị, nên không thể có sự hiệp thông, yêu thương và vinh hiển lẫn nhau từ trước khi sáng thế (Giăng 17:24).

Hội Thánh sơ kỳ, với các giáo phụ như Tertullian, Hippolytus và sau này là Athanasius, đã dùng Kinh Thánh để bác bỏ triệt để chủ nghĩa Sabellius. Họ khẳng định giáo lý chính thống: Có một Đức Chúa Trời duy nhất, hiện hữu trong Ba Ngôi Vị (Person) phân biệt nhưng đồng bản thể, đồng đẳng và đồng vinh hiển.

1. Bằng Chứng về Sự Phân Biệt Các Ngôi Vị:

• Trong Sự Nhập Thế và Chịu Báp-têm (Ma-thi-ơ 3:16-17): "Vừa khi chịu phép báp-têm rồi, Đức Chúa Jêsus lên khỏi nước; bỗng chúc các từng trời mở ra, Ngài thấy Thánh Linh của Đức Chúa Trời ngự xuống như chim bò câu, đậu trên Ngài. Tức thì có tiếng từ trên trời phán rằng: Nầy là Con yêu dấu của ta, đẹp lòng ta mọi đàng." Tại đây, Chúa Con (Jesus) ở dưới nước, Thánh Linh ngự xuống như chim bò câu, và Chúa Cha phán từ trời. Ba Ngôi cùng hiện diện một cách phân biệt và đồng thời.
• Trong Sự Cầu Nguyện Chuyển Cầu (Giăng 17:1, 5): Chúa Jesus cầu nguyện với Cha: "Cha ôi! giờ đã đến; xin làm vinh hiển Con, hầu cho Con cũng làm vinh hiển Cha... Vậy, hỡi Cha, xin lấy sự vinh hiển Con vốn có nơi Cha trước khi chưa có thế gian mà làm vinh hiển Con nơi chính mình Cha." Điều này chứng tỏ một Ngôi Vị (Con) đang hướng về và hiệp thông với một Ngôi Vị khác (Cha).
• Trong Đại Mạng Lệnh (Ma-thi-ơ 28:19): "Vậy, hãy đi dạy dỗ muôn dân, hãy nhân danh Đức Cha, Đức Con, và Đức Thánh Linh mà làm phép báp-têm cho họ." Danh (số ít) của Ba Đấng được liệt kê phân biệt, cho thấy sự hiệp một trong bản thể nhưng phân biệt trong Ngôi Vị.
• Trong Lời Chào và Phép Lành (2 Cô-rinh-tô 13:14): "Nguyền xin ơn của Đức Chúa Jêsus Christ, sự yêu thương của Đức Chúa Trời, và sự giao thông của Đức Thánh Linh ở với anh em hết thảy!" Phao-lô phân biệt công tác và ân điển đặc trưng từ mỗi Ngôi Vị.

2. Bản Thể Hy Lạp và Sự Phân Biệt Ngôi Vị:

Thần học chính thống sử dụng thuật ngữ Hy Lạp "homoousios" (đồng bản thể) để khẳng định Chúa Con cùng một bản thể với Chúa Cha. Đồng thời, thuật ngữ "prosopon" (về sau được tinh chỉnh thành "hypostasis") được dùng để chỉ Ngôi Vị phân biệt. Sabellius đã nhầm lẫn "prosopon" (mặt nạ/vai diễn) với "hypostasis" (thực thể/ngôi vị). Kinh Thánh bày tỏ mỗi Ngôi Vị có ý chí, tình cảm và hành động riêng trong sự hiệp một trọn vẹn (xem Lu-ca 22:42 – ý muốn của Con; Giăng 14:26 – Thánh Linh dạy dỗ).

Học thuyết này không chỉ là một sai lầm trí thức mà còn tấn công vào trái tim của đức tin Cơ Đốc:

• Phá Hỏng Sự Cứu Rỗi: Nếu Chúa Cha chính là Chúa Con, thì sự chết của Con trên thập tự giá không còn là hành động yêu thương hy sinh của Cha (Giăng 3:16), mà là sự tự hủy. Điều này phá hỏng ý nghĩa của sự chuộc tội thay thế.
• Vô Hiệu Hóa Sự Cầu Thay của Đấng Christ: Đấng Christ hiện đang cầu thay cho chúng ta bên hữu Đức Chúa Trời (Rô-ma 8:34). Làm sao Ngài có thể cầu thay với chính mình?
• Biến Sự Thờ Phượng thành Ngộ Đạo: Thờ phượng Chúa Jesus không còn là thờ phượng Ngôi Con vĩnh hằng, mà chỉ là thờ phượng một "mặt nạ" tạm thời của Đức Chúa Trời.
• Làm Nghèo Nàn Mối Quan Hệ với Đức Chúa Trời: Chúng ta được mời gọi vào mối tương giao với Chúa Cha (Ê-phê-sô 2:18), trong Chúa Con (Giăng 15:4), bởi Thánh Linh (Ga-la-ti 4:6). Thuyết Hình Thái xóa nhòa sự phong phú của mối tương giao ba ngôi này.

Việc hiểu và từ chối chủ nghĩa Sabellius không chỉ là vấn đề thần học kinh viện, mà có ảnh hưởng sâu sắc đến đời sống đức tin:

1. Nền Tảng cho Sự Cầu Nguyện Đúng Đắn: Chúng ta cầu nguyện nhân danh Chúa Jesus (Con) (Giăng 14:13-14), hướng về Cha trên trời (Ma-thi-ơ 6:9), với sự giúp đỡ và than khóc của Thánh Linh trong lòng (Rô-ma 8:26-27). Hiểu biết về Ba Ngôi giúp chúng ta bước vào sự hiệp thông đầy trọn của Đức Chúa Trời.

2. Củng Cố Sự Bảo Đảm Cứu Rỗi: Sự cứu rỗi của chúng ta được bảo đảm bởi công tác của cả Ba Ngôi: Cha định trước và chọn (Ê-phê-sô 1:3-5), Con thực hiện chuộc tội (Ê-phê-sô 1:7), và Thánh Linh đóng ấn (Ê-phê-sô 1:13). Một Đức Chúa Trời duy nhất trong Ba Ngôi đang cùng nhau bảo vệ sự cứu rỗi của chúng ta.

3. Làm Phong Phú Đời Sống Thờ Phượng: Chúng ta thờ phượng Chúa Cha trong tâm thần và lẽ thật (Giăng 4:23), qua sự trung bảo của Chúa Con (Hê-bơ-rơ 10:19-22), và được Thánh Linh cảm động (Phi-líp 3:3). Sự thờ phượng trở nên đa chiều và sống động.

4. Khuôn Mẫu cho Mối Quan Hệ Cộng Đồng: Ba Ngôi hiệp một trong tình yêu và mục đích chung là khuôn mẫu tối cao cho sự hiệp một của Hội Thánh (Giăng 17:20-23). Chúng ta được kêu gọi sống trong sự hiệp một, tôn trọng sự đa dạng trong ân tứ nhưng hiệp một trong Đức Thánh Linh.

5. Cảnh Giác Trước Các Sự Dạy Dỗ Sai Lạc: Hiểu biết chân lý giúp chúng ta nhận diện các biến thể hiện đại của thuyết hình thái, có thể xuất hiện dưới dạng những lời giảng quá nhấn mạnh "chỉ có một Đức Chúa Trời" theo cách làm mờ nhạt nhân tính và ngôi vị vĩnh hằng của Chúa Jesus Christ và Đức Thánh Linh.

Chủ nghĩa Sabellius đại diện cho một nỗ lực của con người nhằm giải thích mầu nhiệm của Đức Chúa Trời bằng lý trí đơn giản hóa, nhưng cuối cùng đã làm tổn hại đến chính mặc khải Kinh Thánh. Sự bác bỏ của Hội Thánh không phải là sự trừng phạt, mà là sự bảo vệ cần thiết cho chân lý trọng tâm của Phúc Âm. Là Cơ Đốc nhân thế kỷ 21, chúng ta được kêu gọi "nhận biết Con Đức Chúa Trời" (1 Giăng 5:20) trong sự trọn vẹn của Ngài – là Ngôi Con vĩnh hằng, đồng bản thể với Chúa Cha, được bày tỏ bởi Thánh Linh. Hãy gìn giữ và truyền lại "sự tin lành mỹ diệu" (Giu-đe 1:3) về Đức Chúa Trời Ba Ngôi, vì đó là nền tảng cho mọi sự thờ phượng, hi vọng và tình yêu của chúng ta.