Chủ nghĩa Nestorius là gì?

Trong hành trình tìm hiểu lịch sử Hội Thánh và các tín điều căn bản, việc nghiên cứu về những giáo lý bị xem là lệch lạc (dị giáo) không chỉ giúp chúng ta nhận diện sai lầm, mà quan trọng hơn, còn làm sâu sắc thêm sự hiểu biết và trân quý chân lý được mặc khải trong Kinh Thánh. Một trong những cuộc tranh luận thần học lớn nhất trong thế kỷ thứ 5 xoay quanh bản thể của Chúa Cứu Thế Giê-xu, được gắn liền với tên của Nestorius, Tổng Giám mục Constantinople. Bài viết này sẽ đi sâu tìm hiểu bối cảnh, nội dung, hệ quả của chủ nghĩa Nestorius, và đối chiếu với sự dạy dỗ rõ ràng của Lời Chúa.

Nestorius (khoảng 386–450 S.C.) là một tu sĩ từ Antioch (một trung tâm thần học chú trọng tính nhân loại của Chúa Giê-xu) và trở thành Tổng Giám mục của Constantinople vào năm 428. Cuộc tranh cãi nổ ra khi ông phản đối việc sử dụng danh xưng Theotokos (tiếng Hy Lạp: Θεοτόκος, nghĩa là "Mẹ của Đức Chúa Trời" hoặc "Người mang Đức Chúa Trời") để chỉ Ma-ri. Nestorius cho rằng danh xưng này không chính xác về mặt thần học, vì Ma-ri là một con người, không thể sinh ra thần tính. Ông đề xuất danh xưng Christotokos (Χριστοτόκος, "Mẹ của Đấng Christ") như một sự thay thế. Tuy nhiên, động cơ sâu xa của đề xuất này lại dẫn đến một giáo lý nghiêm trọng về chính Đấng Christ.

Vấn đề không chỉ nằm ở danh xưng, mà ở giáo lý nền tảng mà Nestorius giảng dạy. Để bảo vệ sự trọn vẹn của cả thần tính và nhân tính trong Chúa Giê-xu, Nestorius và những người theo ông đã rơi vào một sai lầm tinh vi:

• Hai Bản Thể và Hai Ngôi Vị: Nestorius dạy rằng trong Chúa Giê-xu Christ tồn tại hai bản thể (ousia) riêng biệt – bản thể Đức Chúa Trời và bản thể con người – và chúng được kết hợp một cách “đạo đức” hoặc “theo ý chí”, chứ không phải là một sự kết hợp bản thể thực sự. Điều này trên thực tế dẫn đến hệ quả là có hai ngôi vị (hypostasis) trong Chúa Giê-xu: Ngôi Lời (Logos) và người Giê-xu. Hai ngôi vị này sống và hành động song song, “cư ngụ” cùng nhau như hai thực thể riêng biệt trong một mối liên hệ mật thiết.
• Một Sự “Kết Hợp” Thay Vì “Hiệp Nhất”: Mối liên hệ giữa thần tính và nhân tính được mô tả như một sự synapheia (συνάφεια – kết nối, gắn kết) hơn là henosis (ἕνωσις – hiệp nhất thành một). Nói cách khác, Chúa Giê-xu theo quan điểm này giống như một “con người” và “Đức Chúa Trời” đồng hành với nhau, chứ không phải là một Ngôi Vị duy nhất vừa là Đức Chúa Trời trọn vẹn vừa là con người trọn vẹn.

Hệ quả thần học của giáo lý này là thảm khốc: Nếu Chúa Giê-xu không thực sự là một Ngôi Vị, thì sự chết của Ngài trên thập tự giá chỉ là cái chết của “phần con người” tách biệt với “phần Đức Chúa Trời”. Như vậy, sự hy sinh đó không thể có giá trị vô hạn để chuộc tội cho cả nhân loại. Hơn nữa, nếu Ma-ri chỉ là Christotokos, thì bà chỉ sinh ra phần nhân tính của Chúa Giê-xu, chứ không phải là Ngôi Vị Thiên Sai duy nhất của Đức Chúa Trời nhập thể.

Hội Thánh, qua Công đồng Ê-phê-sô năm 431, đã chính thức lên án giáo lý của Nestorius là dị giáo. Quyết định này không dựa trên truyền thống hay triết học, mà căn cứ vào sự mặc khải rõ ràng của Kinh Thánh về một Chúa Cứu Thế duy nhất và không phân chia.

1. Sự Nhập Thể của Ngôi Lời (Ngôi Hai): Kinh Thánh dạy rằng chính Ngôi Lời (Logos), là Đức Chúa Trời, đã trở nên xác thịt, chứ không phải “cư ngụ” trong một con người tên Giê-xu.

“Ban đầu có Ngôi Lời, Ngôi Lời ở cùng Đức Chúa Trời, và Ngôi Lời là Đức Chúa Trời... Ngôi Lời đã trở nên xác thịt, ở giữa chúng ta, đầy ơn và lẽ thật” (Giăng 1:1, 14 - Kinh Thánh Tin Lành Việt Ngữ 1925). Động từ “trở nên” (ἐγένετο – *egeneto*) ở đây chỉ một sự biến đổi, một sự hiệp nhất thực sự. Thần tính và nhân tính kết hợp trong một Ngôi Vị duy nhất là Chúa Giê-xu Christ.

2. Một Ngôi Vị Duy Nhất với Hai Bản Thể: Các thư tín của Phao-lô khẳng định mạnh mẽ sự hiệp nhất này:

“Vì sự đầy dẫy của bản thể Đức Chúa Trời thảy đều ở trong Đấng ấy như có hình” (Cô-lô-se 2:9). Từ “bản thể” trong nguyên văn Hy Lạp là theotētos (θεότητος), chỉ thần tính. Thần tính đầy đủ của Đức Chúa Trời cư trú trong Đấng Christ trong thân thể xác thịt. Đây không phải là sự cư trú bên ngoài, mà là sự cư trú bản thể.

3. Sự Thống Nhất trong Lời Nói và Hành Động: Trong Tân Ước, các thuộc tính thần tính và nhân tính luôn được quy cho cùng một Chủ Thể (Chúa Giê-xu):

• Ngài khóc trước mộ La-xa-rơ (nhân tính – Giăng 11:35) và sau đó phán khiến người chết sống lại (thần tính – Giăng 11:43-44).
• Ngài nói: “Ta khát” (nhân tính – Giăng 19:28), và cũng tuyên bố: “Xong rồi!” (Giăng 19:30) về công trình cứu chuộc vĩ đại mang ý nghĩa vĩnh cửu (thần tính).
• Chúa Giê-xu tuyên bố: “Ta với Cha là một” (Giăng 10:30 – thần tính), và cũng cầu nguyện: “Xin ý Cha được nên, chớ không theo ý Con” (nhân tính vâng phục – Lu-ca 22:42).

Tất cả những điều này chỉ có ý nghĩa nếu có một ý thức, một ý chí, một Ngôi Vị duy nhất thể hiện qua hai bản tính không lẫn lộn, không phân chia, không tách rời.

Việc nghiên cứu về một giáo lý từ thế kỷ thứ 5 không phải là một bài học lịch sử khô khan, mà có những ứng dụng sống động và thiết thực cho đức tin của chúng ta hôm nay:

1. Tầm Quan Trọng của Giáo Lý Đúng Đắn về Chúa Cứu Thế: Sự cứu rỗi của chúng ta phụ thuộc hoàn toàn vào Con Người mà chúng ta tin. Một Đấng Christ “bị chia cắt” không thể là Đấng Trung Bảo toàn vẹn. Sự hiểu biết đúng đắn rằng Chúa Giê-xu là một Ngôi Vị duy nhất, vừa là Đức Chúa Trời thật vừa là người thật, bảo đảm rằng sự chết của Ngài có giá trị vô hạn (vì là của Đức Chúa Trời) và thật sự đại diện cho nhân loại (vì là của một con người thật). Đức tin của chúng ta phải đặt trọn vào Ngôi Vị toàn vẹn này (Công vụ 4:12).

2. Sự Cần Thiết của Việc Gìn Giữ Sự Hiệp Nhất Thuộc Linh: Cuộc tranh luận về Nestorius gây ra chia rẽ lớn trong Hội Thánh. Nó nhắc nhở chúng ta rằng các giáo lý căn bản về Chúa Cứu Thế là nền tảng cho sự hiệp một. Trong khi cần có tinh thần yêu thương và khiêm nhường, Hội Thánh không thể thỏa hiệp với những sai lầm làm suy yếu chính cốt lõi của Phúc Âm (Giu-đe 1:3).

3. Chúa Giê-xu – Đấng Cảm Thông và Quyền Năng: Giáo lý chính thống mang đến cho chúng ta một sự an ủi lớn lao. Vì Chúa Giê-xu là một Ngôi Vị với nhân tính trọn vẹn, Ngài thật sự cảm thông với mọi sự yếu đuối, cám dỗ và đau khổ của chúng ta (Hê-bơ-rơ 4:15). Đồng thời, vì Ngài là một Ngôi Vị với thần tính trọn vẹn, Ngài có tất cả quyền năng để cứu giúp, biến đổi và ban cho chúng ta sự sống đời đời. Chúng ta cầu nguyện với một Chúa vừa gần gũi vừa toàn năng.

4. Nền Tảng cho Sự Thờ Phượng: Chúng ta thờ phượng Chúa Giê-xu Christ vì Ngài là Đức Chúa Trời. Nếu Ngài chỉ là một con người được kết nối đặc biệt với Đức Chúa Trời, thì việc thờ phượng Ngài là thờ lạy thọ tạo. Sự xác nhận rằng Ma-ri là Theotokos (theo nghĩa bà sinh ra Ngôi Vị là Đức Chúa Trời nhập thể) thực chất là một lời tuyên xưng về thần tính của Con Trẻ mà bà sinh ra. Chúng ta tôn cao Chúa Giê-xu, Đấng đáng được mọi đầu gối quỳ xuống (Phi-líp 2:10-11).

Chủ nghĩa Nestorius, dù có thể xuất phát từ ý định bảo vệ sự khác biệt giữa thần tính và nhân tính, cuối cùng đã làm suy yếu sự hiệp nhất thiết yếu của Chúa Cứu Thế. Việc Hội Thánh đầu tiên bác bỏ giáo lý này qua Công đồng Ê-phê-sô là một bước quan trọng để bảo vệ chân lý của Phúc Âm: Chúa Giê-xu Christ, Con Đức Chúa Trời, đã trở nên xác thịt, chịu chết vì tội chúng ta và sống lại, chính là một Ngôi Vị duy nhất – Đấng Cứu Rỗi toàn vẹn và duy nhất của nhân loại.

Là Cơ Đốc nhân Tin Lành ngày nay, chúng ta tiếp tục đứng trên nền tảng của Lời Chúa để giữ vững đức tin chân chính. Việc nghiên cứu các cuộc tranh luận lịch sử như vậy củng cố lòng tin của chúng ta vào sự khôn ngoan và sự dẫn dắt của Đức Thánh Linh trong Hội Thánh qua các thời đại, và quan trọng nhất, dẫn chúng ta đến sự thờ phượng sâu nhiệt hơn đối với Chúa Giê-xu Christ, Con Đức Chúa Trời hằng sống, Đấng là Đường đi, Lẽ thật và Sự Sống (Giăng 14:6).