Nguồn Gốc Của Các Tập Tục và Truyền Thống Trong Cơ Đốc Giáo
Một câu hỏi thường trực và đôi khi gây tranh cãi trong cộng đồng Cơ Đốc là: “Nhiều tập tục và truyền thống chúng ta thực hành ngày nay có thực sự thuần túy Cơ Đốc, hay chúng mang nguồn gốc từ các tôn giáo và văn hóa ngoại giáo?” Câu hỏi này không chỉ là sự tò mò lịch sử, mà còn chạm đến trọng tâm của đức tin: sự thờ phượng thật và nguyên tắc “chỉ dựa vào Kinh Thánh” (Sola Scriptura). Là những người tin theo Chúa Giê-xu Christ, chúng ta được kêu gọi để “thử cho biết những sự dạy dỗ có phải đến từ Đức Chúa Trời chăng” (1 Giăng 4:1). Bài nghiên cứu này nhằm mục đích khảo sát vấn đề dưới ánh sáng của Lời Chúa, cung cấp các nguyên tắc Kinh Thánh vững vàng để chúng ta, với tư cách cá nhân và Hội Thánh, có thể phân định và thực hành đức tin cách sáng suốt, để mọi sự đều làm sáng danh Chúa (1 Cô-rinh-tô 10:31).
Trong những thế kỷ đầu tiên, Phúc Âm lan rộng từ vùng Trung Đông sang Hy Lạp, La Mã và khắp châu Âu. Các sứ đồ và nhà truyền giáo đối mặt với thách thức: Làm thế nào để truyền đạt chân lý vĩnh cửu cho các nền văn hóa với thế giới quan, ngày lễ và biểu tượng hoàn toàn khác biệt? Điều này dẫn đến hiện tượng “hội nhập văn hóa” (inculturation) – trong đó những hình thức văn hóa bên ngoài được lấp đầy bằng nội dung Cơ Đốc mới.
Một ví dụ Kinh Thánh về nguyên tắc này được thấy trong sách Công Vụ 17, khi Phao-lô rao giảng tại A-rê-ô-ba ở A-thên. Ông không bắt đầu bằng việc lên án các bàn thờ và tượng thần, mà khéo léo dẫn dắt từ bàn thờ “Kính thần không biết” của họ để giới thiệu về Đức Chúa Trời chân thật (Công Vụ 17:22-23). Ông thậm chí trích dẫn các thi nhân ngoại giáo của họ (câu 28). Tuy nhiên, ranh giới giữa việc sử dụng ngôn ngữ văn hóa để giao tiếp và việc dung hòa, pha trộn các thực hành thờ phượng mật thiết đôi khi trở nên mờ nhạt trong dòng chảy lịch sử.
Hãy cùng xem xét một vài ví dụ nổi bật, không với mục đích kết án, mà để hiểu rõ lịch sử và áp dụng nguyên tắc Kinh Thánh.
1. Lễ Giáng Sinh (Christmas) và Ngày 25 tháng 12:
Không có ghi chép Kinh Thánh nào về ngày tháng chính xác của sự giáng sinh Chúa Giê-xu. Vào thế kỷ thứ 4, Hội Thánh tại La Mã bắt đầu kỷ niệm sự giáng sinh vào ngày 25 tháng 12. Trùng hợp thú vị là ngày này trùng với “Lễ hội Thần Mặt Trời Bất Bại” (Dies Natalis Solis Invicti) của La Mã, và gần với lễ hội đông chí Saturnalia – thời điểm ăn mừng ánh sáng chiến thắng bóng tối. Nhiều học giả tin rằng Hội Thánh đã chọn ngày này để “Cơ Đốc hóa” một ngày lễ ngoại giáo phổ biến, chuyển hướng sự chú ý từ thần mặt trời sang “Mặt Trời Công Bình” (Ma-la-chi 4:2), là Chúa Giê-xu Christ.
2. Cây Thông Noel và Vật Trang Trí:
Tập tục trang trí cây xanh trong mùa đông có nguồn gốc từ nhiều nền văn hóa ngoại giáo cổ (Ai Cập, La Mã, Celtic, Germanic), nơi cây cối xanh tượng trưng cho sự sống bất diệt giữa mùa đông chết chóc. Người German cổ trang trí cây để cầu khẩn các thần linh trở lại khi mùa xuân tới. Tập tục này dần được Hội Thánh gán cho ý nghĩa mới: cây thông Noel hướng lên trời tượng trưng cho sự sống đời đời trong Chúa Cứu Thế, và những ngọn đèn nhắc nhở Ngài là “Ánh sáng của thế gian” (Giăng 8:12).
3. Lễ Phục Sinh (Easter) và Các Biểu Tượng: - Tên gọi “Easter”: Từ tiếng Anh “Easter” được cho là bắt nguồn từ “Eostre”/“Ostara”, một nữ thần mùa xuân và sự sinh sản của người Anglo-Saxon. Trong khi các ngôn ngữ khác như tiếng Hy Lạp (Πάσχα - Pascha) hay tiếng Việt (Phục Sinh) lại bắt nguồn từ “Pesach” (Lễ Vượt Qua), gắn liền với sự chết và sống lại của Chúa. - Trứng Phục Sinh và Thỏ Phục Sinh: Trứng từ lâu là biểu tượng ngoại giáo của sự tái sinh và khả năng sinh sản, liên kết với các lễ hội mùa xuân. Thỏ, một loài vật sinh sản nhanh, cũng là biểu tượng của nữ thần Eostre. Những biểu tượng này sau đó được gán cho ý nghĩa Cơ Đốc: trứng tượng trưng cho ngôi mộ trống và sự sống lại, thỏ (ít phổ biến hơn) nhắc nhở về sự sống dồi dào.
4. Các Biểu Tượng Khác: - Vòng Hoa Mùa Vọng (Advent Wreath): Vòng tròn lá xanh có nguồn gốc từ các tập tục tiền-Cơ Đốc của người German, tượng trưng cho sự vĩnh cửu và chiến thắng của mùa xuân trước mùa đông. - Halo/Vầng Hào Quang: Vòng sáng quanh đầu các nhân vật thánh trong nghệ thuật có nguồn gốc từ nghệ thuật Hy Lạp, La Mã và Ấn Độ giáo, dùng để miêu tả thần thánh hoặc hoàng đế, trước khi được Hội Thánh sử dụng.
Việc biết lịch sử là quan trọng, nhưng quan trọng hơn là chúng ta phải có một khuôn khổ Kinh Thánh để đánh giá và quyết định cách thực hành cá nhân và cộng đồng. Dưới đây là những nguyên tắc then chốt:
1. Nguyên Tắc Duy Kinh Thánh (Sola Scriptura) và Sự Thờ Phượng Được Mặc Khải:
Kinh Thánh cảnh báo chúng ta không được thêm bớt hay pha trộn sự thờ phượng Chúa với các thực hành của dân ngoại. Phục truyền Luật lệ Ký 12:30-31 nghiêm cấm việc hỏi về cách thờ phượng của họ để bắt chước. Đức Chúa Trời đòi hỏi sự thờ phượng “bằng tâm thần và lẽ thật” (Giăng 4:24), nghĩa là phù hợp với chân lý được Ngài mặc khải. Bất cứ tập tục nào mâu thuẫn trực tiếp với lẽ thật Kinh Thánh (như thờ lạy hình tượng) đều phải bị loại bỏ hoàn toàn.
2. Nguyên Tắc về Sự Tự Do Cơ Đốc và Lương Tâm:
Tân Ước giải phóng chúng ta khỏi sự ràng buộc của luật pháp nghi lễ, nhưng đặt chúng ta dưới luật pháp của tình yêu thương và đức tin. Sứ đồ Phao-lô đối mặt với vấn đề thức ăn cúng cho thần tượng trong 1 Cô-rinh-tô 8 và 10. Nguyên tắc của ông là:
- Về bản chất: “Chẳng có thần tượng nào trong thế gian” và “vật thực chẳng đem chúng ta đến gần Đức Chúa Trời” (1 Cô-rinh-tô 8:4, 8). Một tập tục xuất phát từ ngoại giáo, nếu đã bị tước bỏ hoàn toàn ý nghĩa thờ thần tượng, thì bản thân nó là “trung lập”.
- Về tác động: Tuy nhiên, nếu việc thực hành đó “làm dịp vấp phạm” cho một anh em có lương tâm yếu đuối, người vẫn còn liên kết nó với thần tượng, thì vì tình yêu thương, chúng ta nên từ bỏ quyền lợi của mình (1 Cô-rinh-tô 8:9-13). Câu hỏi then chốt không chỉ là “Điều này có được phép không?” mà là “Điều này có ích lợi và gây dựng không?” (1 Cô-rinh-tô 10:23).
3. Nguyên Tắc Cảnh Giác Chống Lại Sự Dung Hợp (Syncretism):
Cô-lô-se 2:8 cảnh báo: “Hãy giữ chừng, kẻo có ai lấy triết học và lời hư không, theo truyền thống của loài người, theo các sơ học của thế gian, mà không theo Đấng Christ, bắt anh em phục chăng.” Từ Hy Lạp “sunētheia” được dịch là “sơ học” cũng có thể hiểu là “nguyên tắc cơ bản” hay ngay cả “tinh thần linh của vũ trụ”. Nguy cơ là chúng ta đem những yếu tố của “thế gian” (không thuộc về Đấng Christ) vào đức tin và trao cho chúng ý nghĩa thuộc linh, từ đó làm lu mờ sự độc tôn và đầy đủ của Đấng Christ.
4. Nguyên Tắc Làm Mọi Sự Vì Sáng Danh Chúa:
Tiêu chuẩn tối cao cho mọi hành động, kể cả các tập tục, được nêu trong 1 Cô-rinh-tô 10:31: “Vậy, anh em hoặc ăn, hoặc uống, hay là làm sự chi khác, hãy vì sáng danh Đức Chúa Trời mà làm.” Chúng ta phải tự hỏi: Việc thực hành truyền thống này có thực sự tôn cao Chúa Giê-xu Christ không? Hay nó đang làm phân tâm, che khuất Phúc Âm thuần túy? Nó có dẫn người ta đến gần Chúa hơn, hay chỉ củng cố một hình thức văn hóa?
1. Hãy Là Người Học Hỏi và Suy Xét:
Đừng chấp nhận các truyền thống một cách mù quáng. Hãy tìm hiểu lịch sử và ý nghĩa của chúng. Quan trọng hơn, hãy đối chiếu chúng với Kinh Thánh. Hãy hỏi: “Truyền thống này có dạy điều gì trái với Kinh Thánh không? Nó có giúp tôi và gia đình tập trung vào Chúa Giê-xu và công việc cứu chuộc của Ngài không?”
2. Tập Trung Vào Bản Chất, Không Chỉ Hình Thức:
Thay vì chỉ tranh cãi về cây thông hay trứng phục sinh, hãy chủ động gán cho mọi sự ý nghĩa thuộc linh sâu sắc dựa trên Kinh Thánh. Dùng mùa Giáng Sinh để suy ngẫm về sự nhập thể (Giăng 1:14), sự khiêm nhường (Phi-líp 2:5-8). Dùng mùa Phục Sinh để rao giảng quyền năng phục sinh của Christ (1 Cô-rinh-tô 15). Biến mọi truyền thống thành cơ hội để giảng dạy Phúc Âm.
3. Tôn Trọng Sự Tự Do và Lương Tâm Của Anh Em:
Nhận biết rằng trong Hội Thánh, có người sẽ cảm thấy tự do trong Chúa để thực hành một số tập tục (với ý nghĩa mới), trong khi người khác, vì lương tâm hoặc sự hiểu biết, sẽ kiêng kỵ. Đừng xét đoán hay khinh dể nhau (Rô-ma 14:3, 10). Hãy giữ sự hiệp một trong tình yêu thương, vì trọng tâm chung của chúng ta là Chúa Cứu Thế Giê-xu.
4. Ưu Tiên Điều Cốt Lõi và Đơn Giản:
Kinh Thánh chỉ thị cho Hội Thánh hai thánh lễ chính: Báp-têm và Tiệc Thánh. Mọi sự khác đều là truyền thống phụ trợ. Đừng để những cuộc tranh luận về truyền thống làm chia rẽ Hội Thánh hoặc khiến chúng ta sao lãng khỏi đại mạng lệnh: rao truyền Phúc Âm và làm môn đồ (Ma-thi-ơ 28:19-20). Sự giản dị trong thờ phượng thường giúp chúng ta tập trung hơn.
Việc nhiều tập tục Cơ Đốc mang dấu ấn của nguồn gốc ngoại giáo là một thực tế lịch sử không thể phủ nhận. Tuy nhiên, với người tin Chúa, vấn đề then chốt không nằm ở nguồn gốc lịch sử mà ở ý nghĩa và mục đích hiện tại, được đánh giá dưới ánh sáng của Kinh Thánh. Mọi sự đều phải được đặt dưới sự cai trị của Đấng Christ và phục vụ cho việc rao truyền Phúc Âm.
Hãy nhớ lời khuyên của sứ đồ Phao-lô: “Hỡi kẻ rất yêu dấu của tôi, vậy hãy tránh khỏi sự thờ hình tượng.” (1 Cô-rinh-tô 10:14). Sự thờ hình tượng nguy hiểm nhất không phải lúc nào cũng là thờ tượng chạm, mà có thể là việc gán ý nghĩa thuộc linh cho những điều không đến từ Đức Chúa Trời, hoặc để bất cứ điều gì chiếm vị trí trung tâm mà chỉ thuộc về một mình Ngài. Ước mong mỗi chúng ta, với sự kính sợ Chúa và lương tâm được Lời Chúa rèn luyện, trở nên những người thờ phượng chân thật, “lấy tâm thần và lẽ thật” mà thờ phượng Cha.
Cuối cùng, hãy để Lời Chúa trong Hê-bơ-rơ 12:1-2 hướng dẫn chúng ta: “… hãy quăng hết gánh nặng và tội lỗi dễ vấn vương ta, và lấy lòng nhịn nhục theo đòi cuộc chạy đua đã bày ra cho ta, nhìn xem Đức Chúa Jêsus, …” Mọi truyền thống, nếu không giúp chúng ta nhìn xem Chúa Giê-xu cách rõ ràng hơn, thì đều trở nên vô ích và cần được xem xét lại.