Thành Ur của người Canh-đê
Trong hành trình đức tin của tuyển dân Đức Chúa Trời, có những địa danh không chỉ là những tọa độ địa lý, mà trở thành những cột mốc thiêng liêng, đánh dấu khởi điểm của giao ước và sự kêu gọi. Một trong những nơi chốn quan trọng bậc nhất đó là **Thành Ur của người Canh-đê**, quê hương của tổ phụ Áp-ra-ham. Việc tìm hiểu về vị trí, lịch sử và ý nghĩa thần học của thành này không chỉ mở ra cánh cửa vào thế giới cổ đại, mà còn soi sáng cho chúng ta về bản chất của đức tin: từ một vùng đất ngoại giáo, Đức Chúa Trời đã kêu gọi một người để bắt đầu một dòng dõi tin kính Ngài.
Theo sự đồng thuận của giới khảo cổ học và sử học hiện đại, di chỉ được xác định là **Thành Ur cổ đại (Ur of the Chaldees)** nằm ở phía nam Lưỡng Hà (Mesopotamia), thuộc địa phận Iraq ngày nay, cách vùng Vịnh Ba Tư khoảng 16 km về phía tây. Địa điểm này có tên Ả Rập hiện đại là **Tell el-Muqayyar**. Vào thiên niên kỷ 3 và 2 trước Công Nguyên, Ur là một thành phố cảng thịnh vượng nằm bên sông Euphrates (một nhánh cổ của con sông này đã từng chảy gần thành), thuộc về nền văn minh Sumer huy hoàng.
Các cuộc khai quật khảo cổ quy mô lớn, đặc biệt là của Sir Leonard Woolley trong những năm 1920-1930, đã phát lộ một đô thị phức hợp với những kiến trúc đồ sộ: Ziggurat của Ur (tháp đền thờ thờ thần mặt trăng Nanna/Sin), cung điện hoàng gia, khu dân cư, và những ngôi mộ hoàng gia chứa đầy châu báu – minh chứng cho sự giàu có và kỹ thuật bậc cao. Thành phố này đạt đến đỉnh cao dưới triều đại Ur III (khoảng 2112–2004 TCN), trước khi suy tàn và sau đó được hồi sinh dưới ảnh hưởng của các đế chế sau này, bao gồm cả đế chế Babylon.
Kinh Thánh nhắc đến địa danh này trong phân đoạn mô tả về nguồn gốc của Áp-ra-ham (trước khi Đức Chúa Trời đổi tên ông từ Áp-ram):
"Vả, Terah được bảy mươi tuổi, sanh **Áp-ram**, Na-cô và Ha-ran. ... Ha-ran sanh Lót; rồi Ha-ran chết trước mặt Terah, cha mình, tại **Ur, là quê hương của người Canh-đê**. ... Ðoạn, Terah dẫn **Áp-ram con trai mình**, Lót, con trai của Ha-ran, và Sa-rai, con dâu mình, vợ của Áp-ram, đồng nhau ra khỏi **Ur của người Canh-đê**, đặng qua xứ Ca-na-an; nhưng đến thành Cha-ran thì ở lại đó." (Sáng-thế ký 11:27-28, 31, Kinh Thánh Tin Lành Việt Ngữ 1925)
Danh xưng **"người Canh-đê" (Kaśdîm trong tiếng Hê-bơ-rơ)** cần được hiểu trong dòng chảy lịch sử. Dân tộc Canh-đê (Chaldeans) nguyên thủy là một bộ tộc du mục Aram, xuất hiện ở vùng Lưỡng Hà vào khoảng thiên niên kỷ 1 TCN, muộn hơn rất nhiều so với thời đại của Áp-ra-ham (ước tính khoảng 2000-1800 TCN). Vào thế kỷ 7-6 TCN, họ trở nên hùng mạnh và lập nên Tân Đế chế Babylon (với vị vua nổi tiếng là Nê-bu-cát-nết-sa). Việc Kinh Thánh gọi đây là "Ur của người Canh-đê" có lẽ là cách gọi **phổ thông và quen thuộc đối với độc giả vào thời kỳ sau lưu đày** (khi sách Sáng-thế ký được biên soạn thành dạng hoàn chỉnh), nhằm xác định rõ ràng địa điểm đó thuộc về vùng Lưỡng Hà mà dân Canh-đê hùng mạnh đang kiểm soát. Nó tương tự như việc chúng ta ngày nay nói "thành phố Hồ Chí Minh" thay vì Sài Gòn để người nghe hiểu ngay.
Sứ đồ Ê-tiên, khi tóm tắt lịch sử dân Y-sơ-ra-ên, cũng xác nhận điều này:
"Ê-tiên trả lời rằng: Hỡi các anh, các cha, xin nghe! Ðức Chúa Trời vinh hiển đã hiện ra cùng tổ phụ chúng ta là **Áp-ra-ham**, khi người còn ở tại **Mesopotamia**, **trước khi người ở trong thành Cha-ran**, mà phán rằng: Hãy ra khỏi quê hương ngươi và bà con ngươi, mà đi đến xứ ta sẽ chỉ cho." (Công-vụ các Sứ-đồ 7:2-3)Ê-tiên dùng từ **"Mesopotamia"** (vùng đất giữa hai sông) - một thuật ngữ Hy Lạp chính xác về mặt địa lý, để chỉ khu vực của Ur. Điều này khẳng định truyền thống và hiểu biết của người Do Thái về cội nguồn tổ phụ mình.
Thành Ur vào thời của Áp-ra-ham là một trung tâm văn hóa, thương mại và **đặc biệt là thờ cúng thần mặt trăng Nanna (Sin)**. Ziggurat đồ sộ chính là đền thờ cho vị thần này. Xã hội đó đa thần, với một hệ thống tín ngưỡng phức tạp và những tập tục có thể bao gồm cả sự hiến tế con người (như được thấy trong các ngôi mộ hoàng gia). Khi Đức Chúa Trời phán với Áp-ra-ham, Ngài đang kêu gọi ông ra khỏi một môi trường như vậy:
"Ðức Giê-hô-va phán cùng Áp-ram rằng: **Ngươi hãy ra khỏi quê hương, vòng bà con và nhà cha ngươi, mà đi đến xứ ta sẽ chỉ cho.**" (Sáng-thế ký 12:1)
Lời kêu gọi này không chỉ là một chuyến di cư địa lý, mà trước hết là một **sự phân rẽ thuộc linh**. Từ chữ **"ra khỏi" (lech lecha - לֶךְ-לְךָ trong tiếng Hê-bơ-rơ)** mang sắc thái mạnh mẽ, hàm ý sự rời bỏ, tách biệt. Áp-ra-ham được kêu gọi rời bỏ nền tảng thần học và an ninh xã hội của mình để bước vào một hành trình hoàn toàn dựa trên lời hứa và sự dẫn dắt của một Đức Chúa Trời vô hình, nhưng chân thật duy nhất. Điều này được Nê-hê-mi nhắc lại khi dân sự cầu nguyện:
"Ấy là Chúa, chính Ðức Chúa Trời, đã chọn **Áp-ram**, dẫn người ra khỏi **Ur của người Canh-đê**, và đổi tên người là **Áp-ra-ham**." (Nê-hê-mi 9:7)
Việc nghiên cứu về Thành Ur không dừng lại ở kiến thức lịch sử, nhưng mở ra cho chúng ta những bài học sâu sắc về đức tin và sự kêu gọi của Đức Chúa Trời.
1. Đức Chúa Trời Chủ Động Trong Lịch Sử: Ngài không phải là một "Thần lý tưởng" xa vời, mà hành động trong không gian và thời gian cụ thể. Ngài chọn một con người từ một thành phố cụ thể, trong một nền văn hóa cụ thể, để thực hiện kế hoạch cứu rỗi toàn cầu. Điều này khẳng định sự **chủ quyền tuyệt đối** của Ngài. Sự lựa chọn xuất phát từ ân điển, không phải từ công đức hay môi trường thuận lợi của Áp-ra-ham.
2. Đức Tin Bắt Đầu Bằng Sự Vâng Lời và Lìa Bỏ: Hành trình đức tin của Áp-ra-ham bắt đầu bằng động từ "hãy ra khỏi". Đức tin chân chính luôn đòi hỏi một sự **dứt khoát**. Đối với chúng ta ngày nay, "Ur" có thể tượng trưng cho những an toàn, thành công, triết lý, hay mối quan hệ cản trở chúng ta hoàn toàn thuận phục Chúa. Đó có thể là lối sống cũ, những đam mê tội lỗi, hoặc ngay cả những niềm tin sai lầm về Chúa. Lời Chúa vẫn kêu gọi: "Hãy ra khỏi giữa chúng nó, hãy phân rẽ ra... đừng đụng đến đồ ô uế" (2 Cô-rinh-tô 6:17).
3. Chúa Kêu Gọi Từ Trong Bối Cảnh Ngoại Giáo: Áp-ra-ham không xuất thân từ một gia đình tin kính Đức Giê-hô-va. Kinh Thánh cho biết tổ phụ ông từng thờ lạy các thần khác (Giô-suê 24:2). Điều này mang lại niềm hy vọng lớn lao: **Không ai ở xa Chúa quá đến nỗi ân điển Ngài không với tới được.** Chúa có thể kêu gọi và biến đổi một người từ bất kỳ nền tảng, văn hóa hay tôn giáo nào, miễn là họ đáp lại tiếng gọi của Ngài bằng đức tin.
4. Hành Trình Đức Tin Hướng Về Tương Lai, Không Ôm Lấy Quá Khứ: Áp-ra-ham ra đi "mà chẳng biết mình đi đâu" (Hê-bơ-rơ 11:8). Ông không tìm cách quay lại Ur trong hoài niệm. Mắt ông hướng về "một thành có nền, bởi Ðức Chúa Trời xây cất và sáng lập" (Hê-bơ-rơ 11:10). Bài học cho chúng ta là đừng để quá khứ (dù tốt đẹp hay đau thương) trói buộc bước chân đức tin. Chúa hứa ban cho chúng ta một tương lai và một hy vọng (Giê-rê-mi 29:11), và chúng ta được kêu gọi bước tới trong sự tin cậy.
Thành **Ur của người Canh-đê**, với những tàn tích cổ kính ở Tell el-Muqayyar, Iraq ngày nay, không chỉ là một di sản khảo cổ vĩ đại. Nó là một **chứng nhân địa lý** cho lời hứa và sự thành tín của Đức Chúa Trời. Từ nơi tối tăm của sự thờ lạy hình tượng, ánh sáng của sự kêu gọi đã chiếu rọi vào đời Áp-ra-ham, và từ đó, qua dòng dõi ông, **ánh sáng của Đấng Mê-si - Chúa Giê-xu Christ - đã đến cho toàn thế gian** (Ma-thi-ơ 1:1, Lu-ca 3:34).
Hành trình của Áp-ra-ham từ Ur đến Ca-na-an là hình bóng về hành trình đức tin của mỗi Cơ Đốc nhân: ra khỏi thế gian và tội lỗi, bước vào mối tương giao giao ước với Đức Chúa Trời, và hướng về Si-ôn trên trời. Chúng ta cũng có một "Ur" cần lìa bỏ và một "Ca-na-an" thuộc linh cần tiến vào. Hãy bước đi bằng đức tin nơi Đấng đã kêu gọi chúng ta, tin chắc rằng Ngài là Đấng trung tín, sẽ dẫn dắt chúng ta đến nơi trọn vẹn trong Ngài.
"Ấy là bởi đức tin mà Áp-ra-ham vâng lời Chúa gọi, đi đến xứ mình sẽ nhận làm cơ nghiệp: người đi mà không biết mình đi đâu." (Hê-bơ-rơ 11:8)