Sự Phân Biệt Các Loài Vật Thanh Sạch và Ô Uế Trong Cựu Ước
Trong hành trình ra khỏi Ai Cập và kiến lập một dân tộc thánh cho Đức Giê-hô-va, dân Y-sơ-ra-ên nhận được một hệ thống luật pháp chi tiết nhằm biệt họ riêng ra khỏi các dân tộc khác. Một trong những khía cạnh nổi bật và cụ thể nhất của luật pháp này nằm ở sự phân biệt giữa các loài vật “thanh sạch” (ṭāhôr/טָהוֹר) và “ô uế” (ṭāmē/טָמֵא). Sự phân biệt này không đơn thuần mang tính vệ sinh hay ẩm thực, nhưng thấm đẫm ý nghĩa thần học, tượng trưng cho sự thánh khiết của Đức Chúa Trời và ơn gọi nên thánh của dân sự Ngài. Bài nghiên cứu này sẽ đi sâu vào các tiêu chí Kinh Thánh, ý nghĩa biểu tượng và bài học thuộc linh đời đời được rút ra từ những quy định trong Cựu Ước.
Trước khi đi vào chi tiết từng loài, chúng ta phải đặt các luật lệ này vào bối cảnh giao ước tại núi Si-na-i. Đức Chúa Trời phán: “Ta là Giê-hô-va Đức Chúa Trời các ngươi; hãy làm cho mình nên thánh, vì ta là thánh... Hãy phân biệt giữa loài vật thanh sạch với loài vật ô uế, giữa loài chim ô uế với loài chim thanh sạch, chớ làm linh hồn mình ra gớm ghiếc vì loài vật, hoặc vì loài chim, hoặc vì các loài côn tràng trên đất, mà ta đã biệt riêng ra ô uế cho các ngươi.”
(Lê-vi Ký 11:44, 47). Mục đích chính yếu là sự nên thánh. Việc vâng giữ các luật về đồ ăn thức uống là một bài tập thực hành hằng ngày về sự vâng lời và ý thức thuộc về một Đức Chúa Trời thánh khiết. Nó dạy dân sự về sự phân cách khỏi điều ô uế và thế tục.
Từ ngữ “ô uế” (ṭāmē) trong tiếng Hê-bơ-rơ mang ý nghĩa là bị làm cho dơ bẩn, không thích hợp cho sự thờ phượng hoặc tiếp cận với nơi thánh. Ngược lại, “thanh sạch” (ṭāhôr) chỉ trạng thái trong sạch, được chấp nhận. Sự phân loại này xuyên suốt đời sống Y-sơ-ra-ên, ảnh hưởng đến việc ăn uống, tế lễ (vì chỉ vật thanh sạch mới được dâng), và cả tình trạng nghi lễ của một người.
Tiêu chuẩn vàng để xác định một con thú trên cạn là thanh sạch được nêu rõ trong Lê-vi Ký 11:3: “Phàm loài vật nào có móng rẽ ra, chân chia hai và nhai lại, thì các ngươi được ăn.”
Cả hai điều kiện phải cùng tồn tại.
- Móng rẽ ra, chân chia hai: Điều này nói đến động vật có móng guốc chẻ đôi, như bò, chiên, dê, hươu, nai. Cấu trúc này cho phép chúng đứng vững trên nền đất.
- Nhai lại: Đây là đặc điểm của loài nhai lại, có dạ dày bốn ngăn, biểu tượng cho một quá trình tiêu hóa chậm rãi, kỹ lưỡng.
Ý nghĩa biểu tượng: Các nhà giải kinh truyền thống thường liên hệ điều này với đời sống tâm linh. “Chân chia hai” có thể tượng trưng cho một đời sống có sự phân biệt rõ ràng giữa thiện và ác, thánh và tục. “Nhai lại” gợi ý về thói quen suy ngẫm, nghiền ngẫm Lời Chúa cách sâu sắc và liên tục (Thi Thiên 1:2).
Ví dụ về loài thanh sạch: Bò, chiên, dê, hươu (Phục Truyền 14:4-5). Ví dụ về loài ô uế (thiếu một hoặc cả hai tiêu chí): - Heo: Có móng chẻ hai nhưng không nhai lại (Lê-vi 11:7). Heo trở thành hình ảnh điển hình của sự ô uế. - Thỏ rừng: Nhai lại nhưng không có móng guốc chẻ (thực tế khoa học hiện đại cho thấy thỏ không nhai lại theo nghĩa sinh học, nhưng cách chúng ăn lại cỏ khiến người xưa quan sát thấy như đang nhai lại). - Chó, mèo, ngựa: Không nhai lại và không có móng chẻ. Ngựa có móng guốc nhưng không chẻ đôi.
Tiêu chuẩn cho các sinh vật dưới nước được chép trong Lê-vi Ký 11:9: “Những loài vật nào ở trong nước, hoặc trong sông, hoặc trong biển, có vây và có vảy thì các ngươi được ăn.”
Một lần nữa, phải có đủ cả vây lẫn vảy.
Ý nghĩa biểu tượng: Vảy và vây là công cụ để cá di chuyển và được bảo vệ trong môi trường của nó. Trong đời sống thuộc linh, điều này có thể nói đến sự bảo vệ (vảy) của Đức Chúa Trời và khả năng di chuyển, tiến tới (vây) trong Thánh Linh mà không bị cuốn theo dòng đời ô uế.
Các loài ô uế dưới nước bao gồm mọi sinh vật thiếu một trong hai yếu tố: các loài cá da trơn (không vảy), lươn, trai, sò, ốc, tôm, cua, bạch tuộc, và các loài thủy sản có vỏ.
Khác với thú và cá, Kinh Thánh không đưa ra một tiêu chí sinh học tổng quát cho các loài chim. Thay vào đó, Lê-vi Ký 11:13-19 liệt kê cụ thể 20 loài chim bị cấm, chủ yếu là các loài chim ăn thịt, ăn xác chết (thú rừng). Nguyên tắc ngầm hiểu là những loài chim thanh sạch thường là loài ăn hạt, không dùng móng vuốt để săn mồi sống hoặc ăn vật chết.
Một số loài chim ô uế được kể: Chim ưng, chim ó, chim lão ấu (kền kền), con quạ, đà điểu, chim mèo, chim cú, v.v. Một số loài chim được xem là thanh sạch (được phép dâng làm của lễ): Bồ câu, cu đất (Phục Truyền 14:11, Lê-vi 1:14).
Đối với côn trùng, luật định rõ: “Các loài côn trùng có cánh, đi bốn cẳng, thì các ngươi hãy cầm bằng sự gớm ghiếc. Song chẳng phải là hết thảy các loài côn trùng có cánh, đi bốn cẳng đều bị cầm; nhưng các ngươi được ăn thứ nào có càng ở dưới chân, để nhảy trên đất.”
(Lê-vi 11:20-21). Như vậy, các loài côn trùng thanh sạch phải có chân có khớp để nhảy. Cụ thể, bốn loài được nhắc đến: cào cào, dế, con ca-sát, và con bọ ăn cỏ (Lê-vi 11:22).
Riêng đối với các loài bò trên mặt đất (như rắn, rết, chuột, chồn, thằn lằn, cá sấu...), Kinh Thánh kết luận: “Các loài đó đối với các ngươi phải lấy làm gớm ghiếc... Hễ vật nào đi bò trên bụng, hoặc đi bốn cẳng hay đi nhiều cẳng, tức là các loài côn trùng bò trên đất, thì các ngươi chớ ăn, vì nó là sự gớm ghiếc.”
(Lê-vi 11:41-42). Chúng đều bị xem là ô uế.
Một câu hỏi quan trọng cho Cơ Đốc nhân thời Tân Ước là: Chúng ta còn phải vâng giữ các luật về đồ ăn thanh sạch và ô uế này không? Kinh Thánh Tân Ước trả lời dứt khoát: KHÔNG, dựa trên ba nền tảng thần học vững chắc:
- Sự Tuyên Bố Trực Tiếp của Chúa Giê-xu: Ngài phán:
“Hãy nghe và hiểu: Chẳng phải điều chi vào miệng làm dơ dáy người; nhưng điều chi ở miệng ra, ấy mới là điều làm dơ dáy người... Những điều đó mới làm dơ dáy người; song sự ăn mà không rửa tay thì không làm dơ dáy người đâu.”
(Ma-thi-ơ 15:10-11, 20). Ngài chuyển trọng tâm từ ô uế thuộc thể sang ô uế thuộc linh phát xuất từ lòng người. - Khải Tượng của Sứ Đồ Phi-e-rơ: Trong Công vụ 10:9-16, Đức Chúa Trời cho Phi-e-rơ thấy một tấm vải lớn chứa đủ các loài thú, chim, và côn trùng (cả thanh sạch lẫn ô uế), và truyền lệnh: “Hãy giết mà ăn.” Khi Phi-e-rơ chối từ vì chưa từng ăn vật ô uế, tiếng phán đến lần thứ hai: “Vật chi mà Đức Chúa Trời đã làm cho sạch, thì chớ cầm bằng ô uế.” Khải tượng này không chỉ nói về đồ ăn, mà quan trọng hơn, là về con người. Đức Chúa Trời đang phá đổ rào cản giữa người Do Thái và Dân Ngoại, tuyên bố rằng qua huyết của Đấng Christ, mọi người đều có thể được “làm cho sạch” và tiếp nhận vào gia đình Đức Chúa Trời.
- Sự Dạy Dỗ Rõ Ràng của Sứ Đồ Phao-lô: Ông viết:
“Vả, tôi biết và tin chắc trong Đức Chúa Jêsus rằng chẳng có vật gì tự nó là ô uế; nhưng vật gì là ô uế cho ai, thì cho người ấy là ô uế.”
(Rô-ma 14:14). Và “Mọi vật Đức Chúa Trời đã dựng nên đều là tốt lành cả, không một vật chi đáng bỏ, miễn là mình cảm ơn mà ăn lấy thì được; vì nhờ lời Đức Chúa Trời và lời cầu nguyện mà vật đó được nên thánh.
” (I Ti-mô-thê 4:4-5). Luật pháp về đồ ăn đã được hoàn thành và vượt qua trong Đấng Christ.
Mặc dù chúng ta không còn bị ràng buộc bởi các luật lệ về đồ ăn cụ thể, nhưng những nguyên tắc thuộc linh đằng sau chúng vẫn vô cùng giá trị:
1. Nguyên Tắc Nên Thánh và Phân Biệt: Đức Chúa Trời vẫn kêu gọi chúng ta nên thánh (I Phi-e-rơ 1:15-16). Thay vì phân biệt thức ăn, chúng ta được gọi để phân biệt thế gian với Đấng Christ, lẽ thật với sự giả dối, điều thuộc linh với điều thuộc xác thịt. Chúng ta phải “nhai lại” Lời Chúa mỗi ngày và có một lối đi “chẻ đôi” – tức là một đời sống ngay thẳng, minh bạch, chọn lựa theo tiêu chuẩn của Chúa.
2. Nguyên Tắc Gây Dựng và Yêu Thương: Phao-lô dạy trong Rô-ma 14 về việc đừng vì tự do của mình mà làm dịp vấp phạm cho anh em yếu đuối. Nếu có một Cơ Đốc nhân vẫn tin rằng ăn một loại thực phẩm nào đó là ô uế, chúng ta vì yêu thương và gây dựng họ, nên kiêng cữ trước mặt họ (Rô-ma 14:21). Tự do của chúng ta không được dùng làm cái cớ cho xác thịt, nhưng để phục vụ trong tình yêu thương (Ga-la-ti 5:13).
3. Nguyên Tắc Lương Tâm Được Soi Sáng Bởi Lời Chúa: Chúng ta được tự do ăn mọi thứ, nhưng không phải mọi thứ đều có ích (I Cô-rinh-tô 10:23). Ứng dụng hiện đại có thể là về thức ăn không lành mạnh, thói quen ăn uống tham lam, hoặc sự tiêu thụ những “thức ăn thuộc linh” ô uế (như phim ảnh, sách báo, văn hóa phẩm độc hại). Chúng ta cần xin Chúa Thánh Linh soi sáng để có sự phân biệt.
4. Bài Học Về Sự Tiếp Nhận Mọi Người: Như khải tượng của Phi-e-rơ, chúng ta không được xem bất kỳ nhóm người nào là “ô uế” hay không xứng đáng với Tin Lành. Ân điển của Chúa Giê-xu có thể làm sạch và biến đổi bất cứ ai.
Luật về các loài vật thanh sạch và ô uế trong Cựu Ước là một phần của chương trình sư phạm thần thánh, dạy dân Y-sơ-ra-ên về sự thánh khiết tuyệt đối của Đức Chúa Trời và ơn gọi biệt riêng của họ. Các tiêu chí chi tiết về móng chẻ, nhai lại, vây và vảy không chỉ là quy tắc vệ sinh hay ẩm thực, mà là những hình bóng sống động về một đời sống được biến đổi: một đời sống biết phân biệt, suy ngẫm Lời Chúa, được bảo vệ và tiến bước trong Thánh Linh.
Chúa Giê-xu Christ, là Đấng hoàn thành luật pháp, đã tuyên bố mọi thức ăn đều thanh sạch và chuyển trọng tâm vào sự ô uế thật sự đến từ lòng người. Sứ đồ Phao-lô cũng xác nhận sự tự do này trong ân điển. Tuy nhiên, nguyên tắc nền tảng vẫn không thay đổi: “Hãy làm cho mình nên thánh, vì ta là thánh.” Ngày nay, qua sự chết và sống lại của Đấng Christ, chúng ta được kêu gọi sống sự thánh khiết ấy không qua sự kiêng cữ bề ngoài, nhưng qua việc để Thánh Linh biến đổi tấm lòng, luyện tập sự phân biệt thuộc linh, và yêu thương gây dựng Hội Thánh. Hãy sống trong tự do đầy trọn của Tin Lành, nhưng luôn dùng sự tự do ấy để tôn vinh Đấng đã giải phóng và biệt chúng ta ra thánh cho Ngài.