Tác Giả Sách Isaiah: Một Nghiên Cứu Về Tính Thống Nhất và Sự Linh Cảm
Vấn đề tác giả sách Isaiah là một trong những chủ đề được thảo luận nhiều nhất trong ngành nghiên cứu Cựu Ước. Đối với nhiều tín hữu, câu trả lời có vẻ đơn giản: chính tiên tri Isaiah, con trai A-mốt. Tuy nhiên, trong vòng hơn hai thế kỷ, một số học giả đã đưa ra thuyết "đa tác giả". Bài viết nghiên cứu chuyên sâu này sẽ khảo sát vấn đề dưới nhiều góc độ: chứng cớ Kinh Thánh, lập luận lịch sử - văn phong, và quan trọng nhất là góc nhìn thần học về sự linh cảm (inspiration) của Đức Thánh Linh, luôn khẳng định thẩm quyền và sự trọn vẹn của Lời Đức Chúa Trời.
Quan điểm truyền thống, được chấp nhận rộng rãi trong Hội Thánh suốt gần 18 thế kỷ, khẳng định tiên tri Isaiah (Ê-sai hay I-sa-ia) là tác giả duy nhất của toàn bộ 66 chương sách mang tên ông. Chứng cớ Kinh Thánh ủng hộ mạnh mẽ quan điểm này:
1. Chứng Cớ Nội Tại Từ Chính Sách Isaiah: Sách mở đầu bằng một tựa đề rõ ràng: "Sự hiện thấy của Ê-sai, con trai A-mốt, đã thấy về Giu-đa và Giê-ru-sa-lem trong đời Ô-xia, Giô-tham, A-cha, Ê-xê-chia, các vua nước Giu-đa" (Isaiah 1:1). Tựa đề này xác định tác giả, thời gian phục vụ (khoảng 740-680 TCN), và địa điểm phục vụ. Xuyên suốt các phần kể chuyện (như các chương 7, 20, 36-39), tiên tri Isaiah luôn xuất hiện như một nhân vật chính, sử dụng ngôi thứ nhất (vd: Isaiah 6:1, 5, 8: "Trong năm vua Ô-xia băng, tôi thấy Chúa...").
2. Chứng Cớ Từ Tân Ước - Thẩm Quyền Tối Thượng: Đây là chứng cớ mạnh mẽ nhất cho tính thống nhất của sách. Các tác giả Tân Ước, dưới sự linh cảm của Đức Thánh Linh, luôn trích dẫn các phần khác nhau của sách Isaiah và quy gán trực tiếp cho tiên tri Isaiah.
- Chúa Giê-xu Christ tại hội đường Na-xa-rét đã đọc Isaiah 61:1-2 và tuyên bố: "Hôm nay đã ứng nghiệm lời Kinh Thánh mà các ngươi mới vừa nghe" (Lu-ca 4:17-21). Ngài xác nhận lời tiên tri đó thuộc về "Kinh Thánh" và thuộc về Isaiah.
- Sứ đồ Giăng trích dẫn Isaiah 6:9-10 và Isaiah 53:1 rồi kết luận: "Ê-sai đã nói điều đó, khi thấy sự vinh hiển Ngài và nói về Ngài" (Giăng 12:38-41). Điều đáng chú ý là Giăng trích dẫn hai phân đoạn từ hai phần được cho là khác biệt (chương 6 thuộc "Đệ Nhất Isaiah", chương 53 thuộc "Đệ Nhị Isaiah") và quy cả hai về một nguồn duy nhất: chính tiên tri Isaiah, người đã thấy sự vinh hiển của Đấng Christ.
- Trong Công vụ 8, Phi-líp giảng cho quan hoạn nước Ê-thi-ô-bi về Isaiah 53 và khẳng định đoạn đó nói về "Đức Chúa Jêsus" (Công vụ 8:26-35). Toàn bộ ngữ cảnh cho thấy sách Isaiah là một tác phẩm thống nhất được công nhận.
- Sứ đồ Phao-lô trong Rô-ma 10:16, 20 trích dẫn Isaiah 53:1 và Isaiah 65:1 (thuộc "Đệ Tam Isaiah") và đều gán cho "Ê-sai" (Isaiah).
Những trích dẫn này từ chính Chúa Giê-xu và các sứ đồ cho thấy quan điểm của Hội Thánh đầu tiên: Isaiah là tác giả của toàn bộ sách. Đối với tín hữu Tin Lành, thẩm quyền của Tân Ước trong việc giải thích Cựu Ước là quyết định.
Bắt đầu từ cuối thế kỷ 18, một số học giả phê bình (như J.C. Döderlein & J.G. Eichhorn) đề xuất thuyết cho rằng sách Isaiah không phải do một người viết. Lập luận chính dựa trên sự khác biệt về bối cảnh lịch sử, văn phong, và chủ đề thần học. Theo thuyết này, sách được chia thành ít nhất hai hoặc ba phần chính:
1. Đệ Nhất Isaiah (Proto-Isaiah): Chương 1-39. Được cho là của tiên tri Isaiah thật, phục vụ vào thế kỷ 8 TCN tại Giu-đa, cảnh báo về sự phán xét, kêu gọi ăn năn và đưa ra những lời tiên tri về dân sự đương thời (như sự xâm lăng của A-sy-ri).
2. Đệ Nhị Isaiah (Deutero-Isaiah): Chương 40-55. Được cho là được viết bởi một "tiên tri vô danh" vào cuối thời kỳ lưu đày Ba-by-lôn (khoảng 540 TCN). Bối cảnh thay đổi rõ rệt: dân sự sắp được giải cứu, Chúa được giới thiệu như Đấng Tạo Hóa và Cứu Chúa duy nhất. Phần này nổi tiếng với các "Bài Ca Về Đầy Tớ Chịu Khổ" (Servant Songs), đỉnh cao là chương 53.
3. Đệ Tam Isaiah (Trito-Isaiah): Chương 56-66. Được cho là được viết sau thời lưu đày, khi dân sự đã trở về Giê-ru-sa-lem (khoảng 530-500 TCN), tập trung vào việc tái thiết cộng đồng, sự thờ phượng thuần khiết và viễn cảnh cánh chung.
Lập luận chính của thuyết này là: Làm sao một người sống ở thế kỷ 8 TCN (Isaiah) có thể đặt tên Vua Si-ru nước Phe-rơ-sơ (Isaiah 44:28; 45:1) – người sẽ ra chiếu chỉ cho phép dân Do Thái hồi hương vào năm 538 TCN, tức hơn 150 năm sau? Họ cho rằng đây là "lời tiên tri sau sự kiện" (vaticinium ex eventu).
Mặc dù thuyết đa tác giả có ảnh hưởng lớn trong giới học thuật, nhiều nhà nghiên cứu bảo thủ và tín hữu Tin Lành đưa ra những phản biện thuyết phục dựa trên Kinh Thánh, khảo cổ và sự nhất quán nội tại:
1. Bản Chất của Lời Tiên Tri - Quyền Năng Siêu Nhiên của Đức Chúa Trời: Lập luận cốt lõi chống lại thuyết đa tác giả nằm ở chính đức tin vào một Đức Chúa Trời toàn tri, Đấng có thể mặc khải tương lai cách chính xác cho các tiên tri của Ngài. Nếu chúng ta chấp nhận phép lạ, sự sống lại của Chúa Giê-xu, thì việc Đức Chúa Trời bày tỏ tên của Si-ru hơn 150 năm trước là hoàn toàn có thể. Kinh Thánh đầy dẫy những lời tiên tri chính xác về tương lai xa. Đức Chúa Trời phán: "Hãy thuật lại các việc đã đến sau nầy... Ta là Đức Chúa Trời, chẳng có Chúa nào khác" (Isaiah 46:9-10). Việc từ chối khả năng tiên tri này thực chất là phủ nhận quyền năng siêu nhiên của Đức Chúa Trời.
2. Tính Thống Nhất về Thần Học và Văn Phong: Nhiều học giả chỉ ra những chủ đề thần học xuyên suốt 66 chương:
- Sự thánh khiết của Đức Chúa Trời: Danh hiệu "Đấng Thánh của Israel" (tiếng Hê-bơ-rơ: qedosh yisrael) xuất hiện 25 lần trong toàn sách, từ chương 1 đến chương 60.
- Niềm hy vọng Mê-si: Một dòng chảy liên tục từ lời hứa về "một cái chồi từ gốc Y-sai" (Isaiah 11:1) đến "một đứa trẻ được sanh cho chúng ta" (Isaiah 9:6) và đỉnh điểm là "Đầy Tớ Chịu Khổ" (Isaiah 52:13-53:12).
- Những hình ảnh và từ ngữ đặc trưng được lặp lại xuyên suốt, thể hiện một tâm trí và phong cách văn chương thống nhất.
3. Bằng Chứng Từ Các Bản Chép Tay Biển Chết (Dead Sea Scrolls): Cuộn sách Isaiah (1QIsaᵃ) được tìm thấy tại Qumran, có niên đại khoảng 125 TCN, là bản chép tay gần như hoàn chỉnh nhất của sách Isaiah. Điều quan trọng là không hề có một khoảng trống hay dấu hiệu ngắt quãng nào giữa chương 39 và chương 40. Điều này cho thấy vào thế kỷ 2 TCN, cộng đồng người Do Thái (có thể cả tác giả của các bản chép tay) xem sách Isaiah là một tác phẩm thống nhất, liền mạch.
Dù cuộc tranh luận học thuật có tiếp diễn, đức tin Cơ Đốc tập trung vào sứ điệp và quyền năng biến đổi của Lời Đức Chúa Trời. Dưới đây là những bài học thực tiễn từ chính sách Isaiah, bất kể chúng ta nhìn nhận tác giả theo cách nào:
1. Tin Cậy Vào Sự Quan Phòng và Chủ Quyền Của Đức Chúa Trời: Sách Isaiah trình bày một Đức Chúa Trời tuyệt đối chủ quyền, điều khiển lịch sử các dân tộc để hoàn thành mục đích cứu rỗi của Ngài (Isaiah 10:5-15; 44:24-28). Trong những thời điểm bất ổn, hỗn loạn của thế giới và cuộc đời cá nhân, chúng ta có thể yên nghỉ trong lẽ thật rằng Đức Chúa Trời của chúng ta vẫn đang ngự trị. Ngài biết trước, Ngài có kế hoạch, và Ngài sẽ hoàn tất nó.
2. Nắm Chặt Lời Hứa Về Đấng Mê-si - Chúa Giê-xu Christ: Sách Isaiah là "Tin Lành thứ năm" vì mật độ cao những lời tiên tri về Chúa Cứu Thế. Từ sự giáng sinh (7:14; 9:6), chức vụ (61:1-2), sự chịu khổ chuộc tội (chương 53), đến sự tôn cao và vương quyền của Ngài (chương 11, 66). Mỗi lần đọc Isaiah, chúng ta được nhắc nhở rằng toàn bộ lịch sử hướng về Chúa Giê-xu. Điều này củng cố đức tin của chúng ta rằng Ngài thật là Đấng Mê-si, và mọi lời hứa của Đức Chúa Trời đều là "phải" trong Ngài (2 Cô-rinh-tô 1:20).
3. Đáp Ứng Với Sự Thánh Khiết Của Đức Chúa Trời: Sứ điệp chính của Isaiah khi được gọi là: "Thánh thay, thánh thay, thánh thay là Đức Giê-hô-va vạn quân!" (Isaiah 6:3). Gặp gỡ Đức Chúa Trời thánh khiết khiến tiên tri nhận biết tội lỗi của mình và của dân sự. Ứng dụng cho chúng ta là phải sống một đời sống thánh khiết, tận hiến, vì Chúa chúng ta là thánh. Sự thờ phượng phải xuất phát từ tấm lòng kính sợ và yêu mến sự thánh khiết của Ngài.
4. Sống Với Niềm Hy Vọng Cánh Chung: Sách Isaiah kết thúc với viễn cảnh về trời mới đất mới (chương 65-66). Dù Hội Thánh đi qua những giai đoạn khó khăn, bách hại hay thử thách, lời tiên tri này cho chúng ta niềm hy vọng chắc chắn về tương lai. Chúng ta là những người hành hương hướng về một quê hường vĩnh cửu, nơi Đức Chúa Trời sẽ lau hết mọi nước mắt (xem Khải Huyền 21:1-4, trích dẫn ý từ Isaiah).
Dựa trên chứng cớ Kinh Thánh mạnh mẽ từ Tân Ước, sự nhất quán nội tại, và đức tin vào một Đức Chúa Trời có quyền năng tiên tri siêu việt, quan điểm truyền thống—cho rằng tiên tri Isaiah, con trai A-mốt, là tác giả được Đức Thánh Linh linh cảm để viết toàn bộ sách mang tên ông—vẫn là quan điểm vững chắc và được ưu tiên cho đức tin Cơ Đốc. Tranh luận về tác giả không được làm lu mờ sứ điệp trọng tâm của sách: Sự phán xét và ân điển của Đức Chúa Trời Thánh Khiết, Lời hứa về Đấng Mê-si Chịu Khổ, và Niềm hy vọng cứu rỗi cho mọi dân tộc.
Là tín hữu Tin Lành, chúng ta tiếp cận Kinh Thánh với đức tin, xem đó là Lời được linh cảm (θεόπνευστος - theopneustos, 2 Ti-mô-thê 3:16) của Đức Chúa Trời. Thay vì để sự hoài nghi chi phối, hãy để chính Lời trong sách Isaiah cáo trách, dạy dỗ, sửa trị và dạy chúng ta trong sự công bình, hầu cho chúng ta được trọn lành và sẵn sàng để làm mọi việc lành. Hãy đọc, học hỏi và áp dụng sách Isaiah với tấm lòng kính sợ và yêu mến, để gặp gỡ Đức Chúa Trời Thánh Khiết và Chúa Giê-xu Christ, Đấng Mê-si, là trung tâm của mọi lời tiên tri trong sách.