Sự khác biệt giữa kẻ hấp tấp và kẻ ngu muội trong Kinh Thánh?

Trong cuộc sống hằng ngày, chúng ta thường gặp những người hành động thiếu suy nghĩ, nóng vội hoặc có những quyết định dại dột. Kinh Thánh, đặc biệt là sách Châm Ngôn, phân biệt rõ hai loại tính cách này: kẻ hấp tấp và kẻ ngu muội. Mặc dù cả hai đều dẫn đến những hậu quả không mong muốn, nhưng bản chất, biểu hiện và cách khắc phục lại khác nhau. Bài viết này sẽ khảo sát Kinh Thánh để làm rõ sự khác biệt giữa hai loại người này, đồng thời đưa ra những áp dụng thực tiễn cho đời sống Cơ Đốc nhân.

“Hấp tấp” (hay vội vàng) là thái độ hành động thiếu sự kiên nhẫn, suy xét, thường dựa trên cảm xúc nhất thời. Kinh Thánh mô tả kẻ hấp tấp như sau:

“Người chậm nóng giận có thông sáng lớn; Nhưng kẻ hấp tấp bày tỏ sự ngu dại của mình.”
— Châm Ngôn 14:29 (Kinh Thánh Truyền thống 1925)

Hấp tấp thường đi đôi với sự nóng giận, vội vàng đưa ra lời nói hoặc hành động. Trong Châm Ngôn 19:2, chúng ta đọc thấy:

“Lòng sốt sắng mà thiếu tri thức ắt không tốt; Kẻ hấp tấp bước chân vấp phạm.”
— Châm Ngôn 19:2

Ở đây, “lòng sốt sắng” không phải là nhiệt tình tốt, mà là sự vội vã không cân nhắc, dẫn đến sai lầm. Kẻ hấp tấp không dành thời gian để lắng nghe, học hỏi hay cầu nguyện. Họ muốn mọi việc phải được giải quyết ngay lập tức, và vì thế dễ dàng sa vào tội lỗi hoặc hối tiếc (Truyền đạo 5:2, 7:9).

Nguyên nhân của sự hấp tấp thường xuất phát từ sự thiếu tự chủ, thiếu khôn ngoan, và không tin cậy vào thời điểm của Đức Chúa Trời. Họ muốn kiểm soát mọi thứ theo ý mình thay vì chờ đợi sự hướng dẫn của Chúa.

Trong Kinh Thánh, “ngu muội” (hay ngu dại) không chỉ là sự thiếu thông minh trí tuệ, mà là một tình trạng thuộc linh. Người ngu muội từ chối kính sợ Đức Giê-hô-va, khinh thường sự khôn ngoan và lời khuyên dạy. Châm Ngôn mở đầu bằng câu:

“Sự kính sợ Đức Giê-hô-va là khởi đầu sự tri thức; Còn kẻ ngu muội khinh điển và sự khôn ngoan lời giáo huấn.”
— Châm Ngôn 1:7

Người ngu muội không chỉ hành động thiếu suy nghĩ, mà họ còn vui thích trong điều dại dột:

“Kẻ ngu dại lấy làm vui vẻ về sự tà ác; Nhưng người thông sáng ưa thích sự khôn ngoan.”
— Châm Ngôn 10:23

Kinh Thánh cũng mô tả kẻ ngu muội có những đặc điểm: kiêu ngạo (Châm Ngôn 12:15), dễ bị lừa dối (Châm Ngôn 14:15), hay nói những lời điên dại gây tranh cãi (Châm Ngôn 18:6), và không học được từ những sai lầm (Châm Ngôn 26:11). Đỉnh điểm của sự ngu muội là tuyên bố không có Đức Chúa Trời (Thi Thiên 14:1).

Nguyên nhân của sự ngu muội là sự kiêu ngạo và cứng lòng. Họ từ chối lẽ thật, từ chối Đấng Tạo Hóa và sống theo ý riêng. Đây là một tội lỗi nghiêm trọng trước mặt Đức Chúa Trời.

Mặc dù cả hai đều dẫn đến những hậu quả tiêu cực, nhưng Kinh Thánh cho thấy sự khác biệt rõ ràng:

a) Về bản chất

Kẻ hấp tấp thường chỉ là một thói quen xấu về mặt hành vi, một sự thiếu kiềm chế hoặc thiếu kiên nhẫn. Người hấp tấp có thể vẫn kính sợ Chúa, nhưng vì yếu đuối nên dễ vấp ngã. Ngược lại, kẻ ngu muội là một tình trạng tâm linh, một sự lựa chọn từ chối Đức Chúa Trời và sự khôn ngoan của Ngài. Người ngu muội có thể rất thông minh theo thế gian, nhưng lại dại dột trước mặt Chúa (1 Cô-rinh-tô 3:18-20).

b) Về biểu hiện

• Kẻ hấp tấp: biểu hiện qua sự nóng nảy, vội vàng đưa ra quyết định, thiếu suy xét kỹ lưỡng, dễ hứa hẹn mà không giữ (Truyền đạo 5:2-5), hay nổi giận trước khi nghe (Châm Ngôn 18:13).
• Kẻ ngu muội: biểu hiện qua lời nói điên dại, chế giễu tội lỗi (Châm Ngôn 14:9), khinh bỉ sự sửa dạy (Châm Ngôn 15:5), không học hỏi từ kinh nghiệm (Châm Ngôn 26:11), và tìm cách biện minh cho hành vi tội lỗi của mình.

c) Về hậu quả

Hậu quả của sự hấp tấp thường là những sai lầm, thất bại trong các mối quan hệ, thương tổn về tài chính hoặc thể chất, và đôi khi dẫn đến tội lỗi nhưng vẫn có cơ hội ăn năn. Trong khi đó, hậu quả của sự ngu muội là sự hủy diệt linh hồn: “Đường kẻ ngu muội vốn ngay thẳng theo mắt nó; Còn người khôn nghe lời khuyên dạy.” (Châm Ngôn 12:15). Kẻ ngu muội cuối cùng sẽ bị đoán phạt đời đời nếu không ăn năn (Châm Ngôn 1:22-32).

d) Về cách khắc phục

• Đối với kẻ hấp tấp: Cần trau dồi sự kiên nhẫn, học cách chậm nóng giận (Gia-cơ 1:19), suy ngẫm Lời Chúa và cầu nguyện trước khi hành động. “Nhưng trái của Thánh Linh, ấy là lòng yêu thương, sự vui mừng, bình an, nhịn nhục, nhân từ, hiền lành, trung tín, mềm mại, tiết độ” (Ga-la-ti 5:22-23). Nhịn nhục và tiết độ giúp ta không hấp tấp.
• Đối với kẻ ngu muội: Cần phải ăn năn và quay về với Đức Chúa Trời. “Kính sợ Đức Giê-hô-va là khởi đầu sự tri thức” (Châm Ngôn 1:7). Phải khiêm nhường tiếp nhận Đấng Christ, vì Ngài là sự khôn ngoan của Đức Chúa Trời (1 Cô-rinh-tô 1:24). Không có sự thay đổi tâm linh, mọi nỗ lực cải thiện hành vi đều vô ích.

Là những người tin Chúa, chúng ta cần nhận biết mình dễ nghiêng về khuynh hướng nào: hấp tấp hay ngu muội? Dưới đây là một số gợi ý để sống khôn ngoan theo Kinh Thánh:

1. Học sự nhịn nhục: “Hỡi anh em yêu dấu, anh em biết điều đó: người nào cũng phải mau nghe mà chậm nói, chậm giận; vì cơn giận của người ta không làm nên sự công bình của Đức Chúa Trời.” (Gia-cơ 1:19-20). Trước mỗi tình huống, hãy dừng lại, cầu nguyện và suy xét Lời Chúa.
2. Tra xét Kinh Thánh mỗi ngày: Sự khôn ngoan thật bắt nguồn từ Lời Đức Chúa Trời. Hãy để Lời Chúa dạy dỗ, quở trách, sửa trị, và dạy dỗ trong sự công bình (2 Ti-mô-thê 3:16).
3. Cầu xin sự khôn ngoan từ trên cao: “Ví bằng trong anh em có kẻ kém khôn ngoan, hãy cầu xin Đức Chúa Trời, là Đấng ban cho mọi người cách rộng rãi, không trách móc ai, thì kẻ ấy sẽ được ban cho.” (Gia-cơ 1:5). Sự khôn ngoan từ trên trước hết là thanh sạch, hòa thuận, tiết độ… (Gia-cơ 3:17).
4. Tránh xa sự ngu dại: Không đồng lòng với kẻ ngu muội, không đi theo đường lối của họ (Thi Thiên 1:1). Hãy khiêm nhường tiếp nhận lời khuyên từ những người trưởng thành trong đức tin.
5. Sống trong sự hướng dẫn của Thánh Linh: Thánh Linh sẽ dạy dỗ chúng ta mọi sự (Giăng 14:26) và giúp chúng ta kiềm chế tâm tánh (Ga-la-ti 5:16). Mỗi ngày, hãy tận hiến đời sống cho Chúa, để Ngài cai trị mọi quyết định của chúng ta.

Kinh Thánh phân biệt rõ ràng giữa kẻ hấp tấp và kẻ ngu muội. Một bên là sự thiếu kiên nhẫn dẫn đến những sai sót, bên kia là sự khước từ Đức Chúa Trời dẫn đến sự hư mất. Là Cơ Đốc nhân, chúng ta được kêu gọi để sống khôn ngoan, không hấp tấp, cũng không ngu muội, nhưng bước đi trong sự kính sợ Chúa và vâng theo sự dạy dỗ của Ngài. Hãy nhớ rằng: “Ai tin cậy nơi lòng mình là kẻ ngu muội; Còn ai ăn ở cách khôn ngoan sẽ được giải cứu.” (Châm Ngôn 28:26). Ước mong mỗi chúng ta đều nhận được sự khôn ngoan từ trên cao để sống đẹp lòng Chúa mỗi ngày.