Gioan Tẩy Giả có thật là Êlia tái sinh không?
Trong các bối cảnh Kinh Thánh, Gioan Tẩy Giả xuất hiện như một nhân vật độc đáo, được Chúa Giêsu khen ngợi là “người cao trọng hơn hết trong những người bởi đàn bà sanh ra” (Ma-thi-ơ 11:11). Tuy nhiên, một câu hỏi thường được nêu lên là: “Gioan Tẩy Giả có phải là Êlia tái sinh không?” Câu hỏi này không chỉ liên quan đến bản chất của Gioan, mà còn ảnh hưởng đến sự hiểu biết của chúng ta về lời tiên tri Cựu Ước và cách Đức Chúa Trời thực hiện chương trình cứu rỗi. Bài viết này sẽ khảo sát kỹ lưỡng các phân đoạn Kinh Thánh liên quan, giải thích ý nghĩa và rút ra những ứng dụng thiết thực cho đời sống Cơ Đốc ngày nay.
1. Lời tiên tri về sự trở lại của Ê-li
Để hiểu mối liên hệ giữa Gioan Tẩy Giả và Ê-li, trước hết chúng ta cần xem xét lời tiên tri trong Cựu Ước. Tiên tri Ma-la-chi, trong những lời cuối cùng của mình, đã tuyên bố:
“Nầy, ta sẽ sai tiên tri Ê-li đến cùng các ngươi trước ngày lớn và đáng sợ của Đức Giê-hô-va chưa đến. Người sẽ làm cho lòng cha trở lại cùng con cái, lòng con cái trở lại cùng cha, kẻo ta đến lấy sự rủa sả đánh trên đất nầy.” (Ma-la-chi 4:5-6)
Trong bản Hê-bơ-rơ, đoạn này là 3:23-24. Ngoài ra, Ma-la-chi 3:1 cũng nói:
“Nầy, ta sai sứ ta đi, người sẽ dọn đường trước mặt ta.”
Các thầy thông giáo và người Do Thái thời Chúa Giêsu đều mong đợi Ê-li tái xuất hiện theo lời tiên tri này. Họ tin rằng Ê-li sẽ đến trước khi Đấng Mê-si-a đến, để phục hồi mọi sự (xem Ma-thi-ơ 17:10; Mác 9:11).
2. Sự giáng sinh và sứ mệnh của Gioan Tẩy Giả
Sách Lu-ca chương 1 kể lại rằng thiên sứ Gáp-ri-ên hiện ra cùng thầy tế lễ Xa-cha-ri và báo rằng vợ ông, bà Ê-li-sa-bét, sẽ sinh một con trai, đặt tên là Gioan. Về con trẻ này, thiên sứ phán:
“Vì nó sẽ nên tôn trọng trước mặt Chúa, không uống rượu hay là giống gì say, và sẽ được đầy dẫy Đức Thánh Linh từ khi còn trong lòng mẹ. Nó sẽ làm cho nhiều con trai Y‑sơ-ra-ên trở lại cùng Chúa, là Đức Chúa Trời mình; chính nó lại sẽ lấy tinh thần quyền phép của Ê‑li mà đi trước Chúa, để đem lòng cha trở về con cái, kẻ loạn nghịch đến sự khôn ngoan của người công bình, hầu cho sắm sẵn một dân giục lòng cho Chúa.” (Lu-ca 1:15-17)
Đây là lời trực tiếp mô tả Gioan sẽ đi trong “tinh thần và quyền phép của Ê-li”. Như vậy, Gioan sẽ thực hiện một sứ mệnh tương tự như Ê-li: kêu gọi dân Y‑sơ-ra-ên quay trở lại với Đức Chúa Trời. Trong Ma-thi-ơ 3:3, tác giả trích Ê-sai 40:3 để áp dụng cho Gioan:
“Có tiếng kêu trong đồng vắng: Hãy dọn đường Chúa, ban bằng các nẻo Ngài.”
Gioan chính là tiếng kêu đó, chuẩn bị lòng dân cho sự xuất hiện của Đấng Mê-si-a.
3. Gioan Tẩy Giả phủ nhận là Ê-li
Khi Gioan bắt đầu chức vụ, người Do Thái sai các thầy tế lễ và người Lê-vi từ Giê-ru-sa-lem đến hỏi ông: “Ông là ai?” Gioan đã trả lời một cách dứt khoát:
“Người xưng mình, không chối chi hết, rằng mình không phải là Đấng Christ. Họ lại hỏi: Vậy thì ông là ai? Phải là Ê-li chăng? Người trả lời: Không phải. Phải là Đấng tiên tri chăng? Người trả lời: Không phải. Họ bèn nói: Vậy thì ông là ai? Hầu cho chúng tôi trả lời cùng những người đã sai chúng tôi đến. Ông tự xưng là ai? Người trả lời: Ta là tiếng của người kêu trong đồng vắng rằng: Hãy ban bằng đường Chúa, như đấng tiên tri Ê-sai đã nói.” (Giăng 1:20-23)
Ở đây, Gioan phủ nhận rõ ràng rằng ông không phải là Ê-li. Ông chỉ nhận mình là “tiếng kêu trong đồng vắng”. Điều này dường như mâu thuẫn với những gì Chúa Giêsu sau đó sẽ nói.
4. Chúa Giêsu xác nhận Gioan là Ê-li
Trong Ma-thi-ơ 11, sau khi Gioan sai môn đồ đến hỏi Chúa Giêsu có phải là Đấng phải đến không, Chúa Giêsu đã ca ngợi Gioan và phán:
“Và nếu các ngươi muốn hiểu, thì ấy là Ê-li, là đấng phải đến.” (Ma-thi-ơ 11:14)
Trong Ma-thi-ơ 17, sau khi Chúa biến hình, các môn đồ hỏi Ngài:
“Vậy sao các thầy thông giáo nói rằng Ê-li phải đến trước?” Ngài đáp rằng: “Thật Ê-li phải đến mà sửa lại mọi việc. Nhưng ta phán cho các ngươi: Ê-li đã đến rồi, mà họ không nhận biết, song họ đãi người theo ý muốn mình; Con người cũng sẽ phải chịu khốn khổ bởi họ như vậy. Môn đồ mới hiểu rằng Ngài nói đó là về Gioan Báp-tít.” (Ma-thi-ơ 17:10-13)
Mác và Lu-ca cũng ghi lại tương tự (Mác 9:11-13; Lu-ca 1:17). Rõ ràng Chúa Giêsu đã đồng nhất Gioan với Ê-li trong ý nghĩa rằng Gioan là người ứng nghiệm lời tiên tri về Ê-li.
5. Giải thích mối quan hệ: “Tinh thần và quyền phép” của Ê-li
Làm thế nào để dung hòa hai dường như trái ngược: Gioan phủ nhận mình là Ê-li, còn Chúa Giêsu lại xác nhận ông là Ê-li? Câu trả lời nằm ở chỗ chúng ta hiểu lời tiên tri về Ê-li như thế nào. Lời tiên tri trong Ma-la-chi không nhất thiết có nghĩa rằng chính Ê-li cá nhân sẽ tái xuất, mà là một người nào đó sẽ đến trong tinh thần và quyền năng của Ê-li để thực hiện sứ mệnh tương tự. Thiên sứ đã nói rõ về Gioan: “sẽ lấy tinh thần quyền phép của Ê-li mà đi trước Chúa” (Lu-ca 1:17).
Vì vậy, Gioan không phải là Ê-li tái sinh (theo nghĩa thể xác), nhưng ông đến với cùng tinh thần và quyền năng, và hoàn thành vai trò mà Ê-li đã đảm nhận trong thời Cựu Ước. Chúa Giêsu xác nhận Gioan là Ê-li theo nghĩa biểu tượng, tức là người làm ứng nghiệm lời tiên tri; còn Gioan, khi được hỏi trực tiếp “phải là Ê-li chăng?”, đã trả lời “không phải” vì ông không phải là Ê-li theo nghĩa đen (thân vị).
Thêm nữa, cần lưu ý rằng trong văn hóa Do Thái, người ta thường liên hệ một nhân vật với một nhân vật khác nếu người đó tiếp nối sứ mệnh. Chẳng hạn, Chúa Giêsu từng nói về Gioan: “Nhưng ta nói cho các ngươi, từ khi Gioan làm phép báp‑tem đến nay, nước thiên đàng bị ép vào, và những kẻ ép vào đó là những kẻ chiếm lấy.” (Ma-thi-ơ 11:12). Như vậy, Gioan đại diện cho sự kết thúc thời Cựu Ước và mở đầu thời Tân Ước, tương tự như Ê-li là đại diện cho các tiên tri.
6. Sự khác biệt giữa “tái sinh” và “kế thừa vai trò tiên tri”
Kinh Thánh không dạy thuyết luân hồi hay tái sinh (reincarnation). Hê-bơ-rơ 9:27 chép: “Theo như đã định cho loài người phải chết một lần, rồi chịu phán xét.” Linh hồn của một người sau khi chết không đầu thai vào thân xác khác, mà chờ đợi sự phục sinh và phán xét. Vì thế, Gioan không thể là linh hồn Ê-li tái nhập thể. Ông là một con người độc lập, được thánh hóa từ trong lòng mẹ (Lu-ca 1:15).
Đức Chúa Trời đã dùng Gioan để ứng nghiệm lời tiên tri về Ê-li theo cách mà Ngài thường làm: Ngài khiến một người khác đứng vào vị trí và thực hiện chức năng tương tự. Ví dụ khác: Chúa Giêsu phán về Giăng Báp-tít: “Nếu các ngươi chịu tin, thì Giăng chính là Ê-li, là đấng phải đến.” (Ma-thi-ơ 11:14). Ở đây, “là Ê-li” nên hiểu là “đóng vai trò của Ê-li”.
7. Ê-li tương lai: còn một lần đến nữa?
Một số học giả Kinh Thánh cho rằng lời tiên tri Ma-la-chi 4:5-6 vẫn còn một ứng nghiệm cuối cùng trước ngày Chúa tái lâm. Họ dựa vào sự kiện hai nhân chứng trong Khải Huyền 11 có quyền năng giống như Ê-li (Khải Huyền 11:3-6). Một số truyền thống tin rằng Ê-li sẽ xuất hiện thực sự trong thời kỳ cuối cùng. Tuy nhiên, điều quan trọng là chúng ta thấy Gioan đã hoàn thành vai trò của Ê-li liên quan đến lần đến thứ nhất của Đấng Christ. Cho dù Ê-li có xuất hiện trong tương lai hay không, thì Gioan đã là người “đi trước Chúa” trong tinh thần và quyền phép của Ê-li, và Chúa Giêsu đã xác nhận điều đó.
8. Ứng dụng thực tiễn cho đời sống Cơ Đốc
Qua nghiên cứu về Gioan Tẩy Giả và Ê-li, chúng ta rút ra nhiều bài học quý giá cho cuộc sống hôm nay:
- Làm tiếng kêu trong đồng vắng: Giữa một thế giới xa cách Đức Chúa Trời, chúng ta được kêu gọi dọn đường cho Chúa, kêu gọi mọi người ăn năn và hướng về Ngài. Dù không phải là tiên tri, nhưng mỗi tín hữu đều có thể trở thành “tiếng kêu” chỉ về Đấng Christ.
- Sống khiêm nhường như Gioan: Gioan nói: “Ngài phải dấy lên, còn tôi phải hạ xuống” (Giăng 3:30). Thái độ này cần có nơi chúng ta: luôn tôn cao Chúa Giêsu, không tìm kiếm vinh quang cho mình.
- Chỉ về Chúa Giêsu: Gioan đã làm chứng: “Kìa, Chiên Con của Đức Chúa Trời, là Đấng cất tội lỗi thế gian đi!” (Giăng 1:29). Trọng tâm chức vụ của ông là giới thiệu Đấng Cứu Thế. Chúng ta cũng phải luôn hướng mọi người đến với Chúa Giêsu.
- Ăn năn và báp-tem: Gioan rao giảng phép báp-tem về sự ăn năn. Đời sống Cơ Đốc cần luôn có sự ăn năn thật và khao khát được thanh tẩy bởi Chúa.
- Chuẩn bị cho Chúa đến: Trong mùa Vọng, Hội Thánh nhớ đến Gioan để chuẩn bị tâm hồn đón Chúa Giáng Sinh. Nhưng chúng ta cũng phải chuẩn bị cho sự tái lâm của Ngài bằng cách sống thánh khiết và trung tín.
9. Kết luận
Gioan Tẩy Giả không phải là Ê-li tái sinh theo nghĩa đen, nhưng ông là người được Đức Chúa Trời kêu gọi để đến trong “tinh thần và quyền phép của Ê-li” nhằm ứng nghiệm lời tiên tri về việc dọn đường cho Đấng Mê-si-a. Chúa Giêsu đã xác nhận Gioan là Ê-li trong ý nghĩa biểu tượng, vì ông đã đảm nhận vai trò đó. Sự mâu thuẫn giữa lời Gioan và lời Chúa chỉ là về cách hiểu từ ngữ. Qua đó, chúng ta thấy Đức Chúa Trời thành tín với lời hứa của Ngài và Ngài dùng những con người bình thường để thực hiện chương trình cứu rỗi. Hôm nay, chúng ta cũng được mời gọi trở nên những người dọn đường cho Chúa, sống khiêm nhường, trung tín và hết lòng chỉ về Chúa Giêsu, Đấng Cứu Chuộc duy nhất.