Câu chuyện về Sau-lơ ở Tạc-sơ trước khi trở thành sứ đồ Phao-lô là gì?

Hành trình từ Sau-lơ ở Tạc-sơ đến Phao-lô, sứ đồ cho dân Ngoại, là một trong những câu chuyện chuyển hóa vĩ đại nhất trong lịch sử Hội Thánh. Để hiểu trọn vẹn chiều sâu của sự biến đổi này, chúng ta phải đào sâu vào bối cảnh, học vấn, và tâm thế của Sau-lơ trước khi gặp Chúa Giê-xu Christ trên đường đi Đa-mách. Đây không chỉ là câu chuyện lịch sử, mà còn là một minh họa hùng hồn về ân điển có thể chinh phục một tấm lòng nhiệt thành nhất, dù lòng nhiệt thành ấy đang đi ngược lại với Đức Chúa Trời.

I. Tạc-sơ: Bối Cảnh Đa Văn Hóa Định Hình Một Con Người

Thành Tạc-sơ (Tarsus) không phải là một thành phố tầm thường. Đây là thủ phủ của xứ Si-li-si (Cilicia), một trung tâm tri thức và thương mại sầm uất của đế quốc La Mã. Sách Công Vụ ba lần nhấn mạnh nguồn gốc này của Sau-lơ (Công Vụ 9:11; 21:39; 22:3). Trong Công Vụ 21:39, chính Phao-lô tuyên bố: "Ta là người Giu-đa, sanh ở Tạc-sơ, một thành của xứ Si-li-si, chẳng phải là người của thành ít danh tiếng đâu". Trong tiếng Hy Lạp, từ "không ít danh tiếng" (οὐκ ἀσήμου - ouk asēmou) mang nghĩa nổi bật, đáng chú ý. Thành Tạc-sơ nổi tiếng với trường phái triết học Khắc Kỷ (Stoicism), nơi các triết gia lừng danh như Athenodorus từng giảng dạy. Môi trường này cho thấy Sau-lơ lớn lên trong một bối cảnh giao thoa sâu sắc giữa văn hóa Hy Lạp, chính trị La Mã và truyền thống Do Thái giáo.

Một yếu tố then chốt khác: Sau-lơ là công dân La Mã từ lúc mới sinh (Công Vụ 22:28). Điều này cho thấy gia đình ông có địa vị và tài sản đáng kể, vì quyền công dân La Mã thường được trao cho các gia đình có công hoặc mua được với giá rất cao. Đặc quyền này sau này trở thành công cụ đắc lực trong chức vụ của ông, cho phép ông kháng cáo lên Sê-sa và được đối xử theo luật pháp La Mã (Công Vụ 25:11-12).

II. Học Vấn Uyên Bác: Từ Chân Nến Ga-ma-li-ên Đến Lòng Sốt Sắng Của Người Pha-ri-si

Dù sinh tại một trung tâm văn hóa Hy Lạp, gia đình Sau-lơ vẫn giữ gìn nghiêm ngặt truyền thống Do Thái. Ông được gửi về Giê-ru-sa-lem, trung tâm tôn giáo của dân tộc, để thụ giáo dưới chân Ga-ma-li-ên, một trong những giáo sư Luật Pháp (Rabbis) danh tiếng nhất thời đó (Công Vụ 22:3). Ga-ma-li-ên được Kinh Thánh mô tả là "thầy thông thái, có tiếng tốt trong cả dân chúng" và có tư tưởng tương đối ôn hòa (Công Vụ 5:34-39). Việc học dưới chân một bậc thầy như vậy cho thấy trí tuệ xuất chúng và gia thế của Sau-lơ.

Tuy nhiên, điều thú vị là Sau-lơ không đi theo con đường ôn hòa của thầy mình. Công Vụ 22:3 cho biết ông được "dạy dỗ nghiêm chỉnh theo luật pháp của tổ phụ" và "là người sốt sắng vì Đức Chúa Trời như chính anh em ngày nay đây". Từ "sốt sắng" trong nguyên ngữ Hy Lạp là ζηλωτὴς (zēlōtēs), mang ý nhiệt thành đến cuồng tín. Ông đã gia nhập nhóm Pha-ri-si, một phái nghiêm nhặt nhất trong Do Thái giáo, chú trọng vào việc giữ luật tỉ mỉ đến từng chi tiết (Phi-líp 3:5).

Chính sự kết hợp giữa nền tảng Hy Lạp-La Mã, học vấn Do Thái uyên thâm, và lòng nhiệt thành tôn giáo cuồng tín đã tạo nên một "công thức" nguy hiểm: Một người có khả năng lý luận sắc bén, hiểu biết sâu rộng về Cựu Ước, lại căm ghét và muốn tiêu diệt bằng được những gì ông cho là "tà giáo" – tức đạo của Jêsus. Trong mắt Sau-lơ, Đấng Christ và các môn đồ Ngài là mối đe dọa cho sự thuần khiết của đức tin tổ phụ.

III. Kẻ Bách Hại Hội Thánh: Sự Nhiệt Thành "Ngoài Khi Thức"

Chúng ta lần theo dấu chân của Sau-lơ trong sách Công Vụ trước khi Chúa gặp ông. Lần đầu tiên ông được nhắc đến là trong sự kiện gian nan của Ê-tiên (Công Vụ 7:58). Khi Ê-tiên bị ném đá, "kẻ làm chứng lập áo xống của mình nơi chân một người trẻ tuổi kia, tên là Sau-lơ". Hành động "lập áo xống" này cho thấy Sau-lơ có mặt và tán thành với việc xử tử Ê-tiên. Có thể ông đang giữ vai trò quản lý tài sản (áo xống) cho những người ném đá, một công việc thường do người trẻ nhưng đáng tin cậy đảm nhận.

Sau đó, Công Vụ 8:1-3 vẽ nên một bức tranh rõ nét về sự bức hại dữ dội: "Saul ưng thuận về sự giết Ê-tiên. Lúc đó, có một cơn bắt bớ lớn xảy đến cho Hội thánh tại thành Giê-ru-sa-lem... Còn Sau-lơ thì làm tàn hại Hội thánh: đến từng nhà, kéo cả đờn ông đờn bà ra bỏ tù". Động từ "làm tàn hại" trong tiếng Hy Lạp là λυμαίνομαι (lymainomai), nghĩa là phá hủy, tàn phá, hủy hoại – một từ mạnh mẽ diễn tả sự tàn bạo. Ông không chỉ là người đồng lõa mà là thủ lĩnh của cuộc bức hại này.

Đỉnh điểm của sự nhiệt thành sai lầm này được bày tỏ trong Công Vụ 9:1-2 khi Sau-lơ "còn hăm dọa giết các môn đồ của Chúa" và xin thơ từ thầy cả thượng phẩm để đến các nhà hội ở Đa-mách, bắt trói cả đờn ông lẫn đờn bà giải về Giê-ru-sa-lem. Từ "hăm dọa" (ἐμπνέω - empneō) nghĩa đen là "thở ra", cho thấy ông đang tràn đầy sự giận dữ và thù hận muốn tiêu diệt "Đạo" này. Trong Ga-la-ti 1:13-14, chính Phao-lô nhìn lại: "Vì anh em đã nghe về cách ăn nếp ở của tôi ngày trước trong đạo Giu-đa: tôi bắt bớ Hội thánh của Đức Chúa Trời quá chừng, và phá hủy thể nào; tôi tấn tới trong đạo Giu-đa hơn nhiều bạn đồng tuổi cùng nước tôi, là người sốt sắng quá đỗi về cựu truyền của tổ phụ tôi." Ông thừa nhận mình đã "phá hủy" (πορθέω - portheō) Hội Thánh – một từ khác chỉ sự tàn phá hoàn toàn.

IV. Sự Mâu Thuẫn Nội Tâm: Một Giả Thuyết Quan Trọng

Nhiều nhà giải kinh đặt câu hỏi: Liệu có một sự dằn vặt, mâu thuẫn nào trong con người Sau-lơ trước ngày trên đường Đa-mách? Kinh Thánh không ghi rõ, nhưng có những manh mối từ các thư tín của ông. Trong Rô-ma 7:7-25, Phao-lô mô tả một cuộc chiến nội tâm giữa luật pháp của Đức Chúa Trời và luật của tội lỗi. Ông kết luận: "Khốn nạn cho tôi! Ai sẽ cứu tôi thoát khỏi thân thể hay chết nầy?" (câu 24). Dù bối cảnh trực tiếp nói về kinh nghiệm của một Cơ Đốc nhân, nhưng nó phản chiếu sự tuyệt vọng của một người cố gắng hết sức để được xưng công bình bởi luật pháp mà vẫn thất bại.

Hơn nữa, sự hiểu biết sâu sắc về Cựu Ước của ông có thể đã khiến ông chất vấn chính mình. Các lời tiên tri về Đấng Mết-si-a (như Ê-sai 53) có ứng nghiệm trên Giê-xu người Na-xa-rét không? Sự thánh thiện và quyền năng trong đời sống các môn đồ có phải là bằng chứng từ Đức Chúa Trời? Sự bình an kỳ lạ của Ê-tiên khi bị ném đá và lời cầu nguyện tha thứ của ông (Công Vụ 7:59-60) hẳn đã ám ảnh tâm trí Sau-lơ. Lòng nhiệt thành bức hại có thể là một cơ chế đè nén những câu hỏi và sự nghi ngờ đang trỗi dậy trong lòng ông.

V. Ứng Dụng Thực Tiễn Cho Đời Sống Cơ Đốc Nhân Ngày Nay

1. Ân Điển Có Thể Chinh Phục Bất Cứ Ai: Câu chuyện của Sau-lơ dạy chúng ta không bao giờ được tuyệt vọng về bất kỳ ai – dù họ thù nghịch với đạo Chúa, cứng lòng, hay nhiệt thành với một hệ tư tưởng sai lầm. Ân điển của Chúa Giê-xu Christ đủ mạnh để biến đổi kẻ thù lớn nhất thành sứ đồ nhiệt thành nhất. Điều này khích lệ chúng ta trong sự cầu nguyện cho người thân chưa tin Chúa.

2. Sự Nhiệt Thành Phải Được Dẫn Dắt Bởi Lẽ Thật: Sau-lơ rất nhiệt thành, nhưng nhiệt thành không đúng đối tượng và không đúng chân lý. Chúng ta cần kiểm tra lòng nhiệt thành của mình: Nó có dựa trên Lời Chúa và tập trung vào Đấng Christ không, hay chỉ dựa trên truyền thống, cảm xúc, hoặc thành kiến cá nhân? "Hỡi anh em, sự sốt sắng về việc lành thật là tốt luôn" (Ga-la-ti 4:18).

3. Nền Tảng Học Vấn và Văn Hóa Được Chúa Chuẩn Bị: Tất cả những gì Sau-lơ có – quyền công dân La Mã, nền giáo dục Hy Lạp, học vấn Do Thái sâu sắc – đều không bị lãng phí. Sau khi được biến đổi, tất cả những điều đó trở thành công cụ đắc lực cho chức vụ truyền giáo khắp đế quốc La Mã của ông. Điều này nhắc nhở chúng ta rằng kinh nghiệm, kỹ năng và hoàn cảnh sống của chúng ta đều có thể được Chúa tể trị và sử dụng cho vinh hiển Ngài.

4. Sự Bắt Bớ Có Thể Đến Từ Sự Thiếu Hiểu Biết: Sau-lơ bắt bớ Hội Thánh vì ông "làm bởi không hiểu biết, trong lòng chưa tin" (1 Ti-mô-thê 1:13). Điều này dạy chúng ta đáp lại sự chống đối hoặc hiểu lầm với lòng kiên nhẫn và cầu nguyện, thay vì oán giận, vì đối phương có thể đang hành động trong sự mù tối thuộc linh.