Phân Định Giữa Giúp Đỡ và Để Bị Lợi Dụng: Khôn Ngoan Từ Lời Chúa
Trong hành trình đức tin, một trong những thách thức thiết thực nhất mà Cơ Đốc nhân thường đối mặt là sự căng thẳng giữa mạng lệnh yêu thương, cho đi và nhu cầu về sự khôn ngoan để không bị lợi dụng. Làm thế nào để chúng ta sống trọn vẹn tinh thần “yêu kẻ lân cận như mình” (Mác 12:31) mà không trở thành nạn nhân của sự ích kỷ, thao túng, hay nuôi dưỡng sự lười biếng nơi người khác? Bài viết nghiên cứu này sẽ đi sâu vào Lời Chúa để tìm ra những nguyên tắc đời đời, giúp chúng ta phân định rõ ràng giữa sự giúp đỡ chân chính theo ý Chúa và việc để mình bị lợi dụng, qua đó sống một đời sống vừa rộng lượng vừa khôn ngoan.
Kinh Thánh rõ ràng trong việc kêu gọi con cái Chúa có lòng nhân từ và giúp đỡ người thiếu thốn. Châm Ngôn 19:17 dạy: “Ai thương xót kẻ nghèo, tức cho Đức Giê-hô-va vay mượn; Ngài sẽ báo lại việc ơn lành ấy cho người.” Tương tự, Ga-la-ti 6:2 khích lệ: “Hãy mang lấy gánh nặng cho nhau, như vậy anh em sẽ làm trọn luật pháp của Đấng Christ.” Từ ngữ Hy Lạp cho “gánh nặng” ở đây là barē (βαρή), ám chỉ những gánh nặng quá sức, những tai ương, khó khăn bất ngờ mà một người không thể tự mình mang lấy.
Tuy nhiên, ngay trong cùng một phân đoạn, sứ đồ Phao-lô đưa ra một nguyên tắc cân bằng quan trọng. Ga-la-ti 6:5 viết: “Vì mỗi người sẽ mang gánh nặng riêng của mình.” Từ “gánh nặng” ở câu này là phortion (φορτίον), thường chỉ trách nhiệm cá nhân, phần việc, bổn phận thường ngày mà mỗi người phải tự gánh vác. Sự tương phản giữa barē và phortion là then chốt. Chúng ta được kêu gọi chia sẻ những gánh nặng quá sức (barē) của anh em, nhưng không được gánh vác trách nhiệm cá nhân (phortion) thay cho họ, khiến họ trốn tránh bổn phận Chúa giao.
Điều này được làm rõ hơn trong 2 Tê-sa-lô-ni-ca 3:10: “Vả, lúc chúng tôi ở cùng anh em, chúng tôi đã rao bảo cho anh em rằng: nếu ai không chịu làm việc, thì đừng cho ăn nữa.” Nguyên tắc này không phải sự khắc nghiệt, mà là sự khôn ngoan để thúc đẩy trách nhiệm, phẩm giá và sự trưởng thành. Sự giúp đỡ chân chính nhắm đến việc phục hồi và nâng đỡ để người đó có thể tự đứng vững và gánh vác phortion của riêng mình, chứ không tạo ra sự lệ thuộc vĩnh viễn.
Dựa trên nguyên tắc Kinh Thánh, chúng ta có thể xem xét một số dấu hiệu phân định:
1. Tính Chất Mãn Tính vs. Khủng Hoảng Tạm Thời: Sự giúp đỡ theo Kinh Thánh thường nhắm vào hoàn cảnh khẩn cấp hoặc gánh nặng quá sức (barē) (ví dụ: góa phụ, trẻ mồ côi, nạn nhân thiên tai – Gia-cơ 1:27). Sự lợi dụng thường xảy ra khi nhu cầu trở thành mãn tính, lặp đi lặp lại mà không có dấu hiệu thay đổi hay nỗ lực từ phía người nhận để giải quyết gốc rễ vấn đề (Châm Ngôn 20:4: “Kẻ biếng nhác vì mùa đông không cày ruộng; đến mùa gặt nó sẽ xin ăn, nhưng chẳng được gì hết.”).
2. Thái Độ và Động Cơ: Người thật sự cần giúp đỡ thường có thái độ khiêm nhường, biết ơn và nỗ lực tự vươn lên. Dấu hiệu của sự lợi dụng là tính cách đòi hỏi, thao túng bằng cảm giác tội lỗi, thiếu trách nhiệm, và xem sự giúp đỡ của người khác như điều đương nhiên. Châm Ngôn 21:25-26 cảnh báo: “Sự ước ao của kẻ biếng nhác giết chết nó... Nó tham lam hoài, còn người công bình cho mà không hề ki bo.” Sự cho đi của người công bình xuất phát từ tự do, không bị ép buộc.
3. Hậu Quả Thuộc Linh và Thực Tế: Hãy tự hỏi: Sự giúp đỡ của tôi có đang thực sự làm lợi cho người ấy về lâu dài, hay nó vô tình củng cố hành vi sai trái, sự lệ thuộc, hoặc tội lỗi? Nếu sự “giúp đỡ” của chúng ta cản trở người đó đối diện với hậu quả tự nhiên từ lựa chọn của họ (một công cụ mạnh mẽ Chúa dùng để sửa dạy), thì có lẽ chúng ta đang can thiệp vào công việc của Đức Chúa Trời. Hê-bơ-rơ 12:11 nói về sự sửa phạt: “Thật các sự sửa phạt lúc đầu coi như một cớ buồn bã, không phải là vui mừng; nhưng về sau sanh ra bông trái công bình và bình an cho những kẻ đã chịu luyện tập như vậy.”
4. Sự Hao Mòn Của Người Giúp Đỡ: Sự giúp đỡ chân chính, dù vất vả, thường đem lại bình an và sự thỏa lòng vì vâng lời Chúa. Ngược lại, khi bị lợi dụng, chúng ta thường cảm thấy bị khai thác, đắng cay, kiệt quệ, và bất an. Đây có thể là tín hiệu từ Đức Thánh Linh cảnh báo chúng ta cần xem xét lại. Chúa Giê-xu mời gọi: “Hãy mang lấy ách của ta, ... vì ách ta dễ chịu và gánh ta nhẹ nhàng.” (Ma-thi-ơ 11:29-30). Gánh nặng Chúa giao (sự giúp đỡ Ngài dẫn dắt) sẽ có sự nhẹ nhàng thuộc linh đi kèm.
Chúa Giê-xu là mẫu mực hoàn hảo của sự yêu thương vô điều kiện nhưng đầy khôn ngoan. Ngài chữa lành cho tất cả những ai đến với Ngài trong đức tin và sự khiêm nhường. Tuy nhiên, Ngài không bao giờ để mình bị lợi dụng hoặc đi lệch khỏi sứ mệnh Cha giao.
- Ngài biết nói “Không” hoặc “Chưa phải lúc”: Khi ma quỷ cám dỗ Ngài biến đá thành bánh, Ngài đã từ chối dùng quyền năng để thỏa mãn nhu cầu cá nhân một cách không đúng thời điểm (Ma-thi-ơ 4:3-4).
- Ngài đặt ra những điều kiện để nhận sự giúp đỡ: Với người thanh niên giàu có, Chúa Giê-xu không đáp ứng ngay lòng khao khát sự sống đời đời của anh ta bằng một lời hứa dễ dãi. Thay vào đó, Ngài đưa ra một thử thách cụ thể: bán hết của cải (Mác 10:21), đụng đến điểm then chốt là thần tượng trong lòng anh. Sự giúp đỡ thật sự nhắm đến sự biến đổi tấm lòng.
- Ngài rút lui để cầu nguyện và nghỉ ngơi: Dù đám đông luôn tìm kiếm Ngài, Chúa Giê-xu thường lánh đi nơi vắng vẻ để cầu nguyện (Mác 1:35) và dạy các môn đồ về sự cân bằng (Mác 6:31). Ngài không để nhu cầu của đám đông chi phối hoàn toàn thời gian và năng lượng của mình.
1. Ưu Tiên Cầu Nguyện và Tìm Kiếm Sự Khôn Ngoan: Trước mỗi quyết định giúp đỡ, hãy thành thật trình dâng hoàn cảnh lên Chúa. Gia-cơ 1:5 hứa: “Ví bằng trong anh em có kẻ kém khôn ngoan, hãy cầu xin Đức Chúa Trời, là Đấng ban cho mọi người cách rộng rãi, không trách móc ai, thì kẻ ấy sẽ được ban cho.” Hãy hỏi: “Lạy Chúa, đây có phải là gánh nặng (barē) Ngài muốn con chia sẻ, hay là trách nhiệm (phortion) của chính họ?”
2. Hành Động Trong Tình Yêu, Nhưng Có Thể Nói “Không” Trong Tình Yêu: Nói “không” với một yêu cầu cụ thể không đồng nghĩa với việc nói “không” với chính con người đó. Bạn có thể nói: “Tôi quan tâm đến bạn, nhưng tôi không thể cho bạn tiền mặt lúc này. Thay vào đó, tôi có thể giúp bạn xem xét lại ngân sách hoặc đi cùng bạn đến tìm kiếm một công việc.” Điều này chuyển từ việc giải cứu sang việc đầu tư và trao quyền.
3. Phối Hợp với Hội Thánh: Đừng tự mình gánh vác mọi gánh nặng. Công vụ 6:1-4 cho thấy các sứ đồ đã phân công hợp lý để vừa đáp ứng nhu cầu thực tế, vừa bảo tồn sự kêu gọi chính của mình là cầu nguyện và giảng Lời. Hãy tìm đến những người lãnh đạo thuộc linh trưởng thành hoặc các mạng lưới trong Hội Thánh để được tư vấn và chia sẻ trách nhiệm.
4. Xem Xét Các Hình Thức Giúp Đỡ Khôn Ngoan Hơn: Thay vì luôn cho tiền mặt (có thể bị lạm dụng vào mục đích xấu), hãy cân nhắc:
- Giúp đỡ bằng hành động cụ thể (mua thực phẩm, sửa nhà).
- Cho vay có kế hoạch hoàn trả rõ ràng (dựa trên nguyên tắc trong Phục Truyền 15, với sự tha thứ nếu cần).
- Đầu tư vào việc đào tạo, hướng dẫn kỹ năng sống.
- Chỉ dẫn họ đến các nguồn trợ giúp chuyên nghiệp hoặc của Hội Thánh.
5. Bảo Vệ Sự Bình An Trong Lòng: Cô-lô-se 3:15 dạy: “Nguyền xin sự bình an của Đấng Christ cai trị trong lòng anh em.” Nếu một quyết định “giúp đỡ” làm bạn mất đi sự bình an đó, hãy tạm dừng và cầu hỏi lại Chúa. Sự bình an của Chúa có thể là “cảnh sát giao thông” cho tấm lòng chúng ta.
Phân định giữa giúp đỡ và để bị lợi dụng không dựa trên sự tính toán ích kỷ, mà dựa trên sự khôn ngoan đến từ trên cao (Gia-cơ 3:17). Sự khôn ngoan đó “trước hết là thanh sạch, sau lại hòa thuận, tiết độ, nhu mì, đầy dẫy lòng thương xót và bông trái lành, không có sự hai lòng và giả hình.” Một tấm lòng thương xót chân chính luôn đi đôi với sự thanh sạch (động cơ đúng) và tiết độ (ranh giới lành mạnh).
Cuối cùng, hãy nhớ rằng chúng ta phục vụ dưới sự dẫn dắt của Đấng chăn chiên Nhân Lành. Ngài biết rõ từng con chiên, biết ai thật sự cần sự nâng đỡ và ai đang lạc lối vì lười biếng. Hãy gắn chặt mình với Ngài mỗi ngày. Khi chúng ta học theo tấm lòng của Chúa Giê-xu, chúng ta sẽ dần có được sự nhạy cảm thuộc linh để cho đi cách rời rộng nhưng không ngây ngô, yêu thương cách sâu sắc nhưng không nuông chiều tội lỗi. Trong mọi sự, hãy để tình yêu thương và sự khôn ngoan của Đấng Christ làm tiêu chuẩn tối cao, vì mục đích tối thượng là sự vinh hiển của Đức Chúa Trời và sự phục hồi, trưởng thành của mọi người.