Thần Học Đương Đại
Trong hành trình đức tin, mỗi Cơ Đốc nhân đều là một nhà thần học, bởi lẽ thần học đơn giản là “nghiên cứu về Đức Chúa Trời”. Tuy nhiên, khi bước vào thế kỷ 21 với muôn vàn biến động về văn hóa, xã hội và tư tưởng, Hội Thánh tiếp tục đối diện với những câu hỏi mới. Thần học đương đại chính là nỗ lực trung tín và sống động của Hội Thánh để suy ngẫm, diễn giải và áp dụng Lẽ Thật vĩnh cửu của Đức Chúa Trời vào những bối cảnh luôn thay đổi của thời đại chúng ta. Nó không phải là việc tạo ra chân lý mới, mà là việc “mang sự giàu có khôn dò của Đấng Christ” (Ê-phê-sô 3:8) để đối thoại với những vấn nạn, khát vọng và thách thức của con người hôm nay, dưới sự hướng dẫn tối cao của Kinh Thánh và Thánh Linh.
I. Định Nghĩa và Phạm Vi Của Thần Học Đương Đại
Thần học đương đại, xét về mặt thời gian, thường đề cập đến các phong trào, trường phái tư tưởng và cuộc đối thoại thần học nổi bật từ sau Thế chiến thứ II cho đến nay. Nó được sinh ra từ lòng khao khát trả lời cho những câu hỏi lớn mà các thế hệ trước có thể chưa đặt ra một cách cấp thiết: Đức Chúa Trời có liên quan gì đến nỗi đau của các nạn nhân chiến tranh, phân biệt chủng tộc hay bất công? Phúc Âm có sứ điệp gì cho cuộc khủng hoảng sinh thái? Đức tin Cơ Đốc đối thoại thế nào với chủ nghĩa hậu hiện đại và thuyết tương đối?
Cốt lõi của mọi thần học chân chính phải là Kinh Thánh. Sứ đồ Phao-lô nhắc nhở: “Cả Kinh Thánh đều là bởi Đức Chúa Trời soi dẫn, có ích cho sự dạy dỗ, bẻ trách, sửa trị, dạy người trong sự công bình” (II Ti-mô-thê 3:16). Thần học đương đại, dù tiếp xúc với các triết lý mới, vẫn phải lấy Lời Đức Chúa Trời làm nền tảng bất biến và thẩm quyền tối cao. Tuy nhiên, nó chú trọng đến phương pháp diễn giải (hermeneutics) và ứng dụng thực tiễn. Nó hỏi rằng: Làm thế nào để chúng ta, với tư cách là những con người của thế kỷ 21, có thể hiểu và sống theo Lời của Đức Chúa Trời được viết trong những bối cảnh văn hóa cổ xưa một cách trung tín và phù hợp?
II. Một Số Trào Lưu Chính Trong Thần Học Đương Đại
Thần học đương đại rất đa dạng. Dưới đây là một số hướng tiếp cận nổi bật, cùng với sự phân tích dựa trên thước đo Kinh Thánh.
1. Thần Học Giải Phóng (Liberation Theology)
Xuất phát từ Mỹ Latinh vào những năm 1960-70, nhấn mạnh vào việc Đức Chúa Trời đứng về phía người nghèo và bị áp bức. Họ thường nhấn mạnh đến sự giải phóng toàn diện: thuộc linh, xã hội và chính trị. Kinh Thánh nền tảng thường là sách Xuất Ê-díp-tô ký (sự giải phóng dân Y-sơ-ra-ên) và bài giảng của Chúa Giê-xu trong Lu-ca 4:18-19: “Thần của Chúa ngự trên ta… đặng rao truyền sự giải phóng cho kẻ bị cầm tù… cho kẻ bị hà hiếp được tự do.”
Góc nhìn Tin Lành: Trong khi Tin Lành đồng cảm sâu sắc với lời kêu gọi công lý và bênh vực người nghèo (Châm ngôn 31:8-9), chúng ta nhấn mạnh rằng sự giải phóng căn bản và trước hết là khỏi tội lỗi và sự chết (Rô-ma 6:18,22). Công việc xã hội là kết quả tất yếu của Phúc Âm chứ không phải là trung tâm của Phúc Âm. Sự cứu rỗi đến bởi đức tin nơi Đấng Christ, không phải bởi hành động cách mạng.
2. Thần Học Nữ Quyền (Feminist Theology)
Nỗ lực tái diễn giải đức tin Cơ Đốc từ kinh nghiệm và góc nhìn của phụ nữ, thường chất vấn các cách diễn giải truyền thống được cho là mang tính nam quyền. Họ tìm kiếm sự bình đẳng trọn vẹn giữa nam và nữ trong Hội Thánh và xã hội.
Góc nhìn Kinh Thánh: Kinh Thánh khẳng định giá trị cao quý và sự bình đẳng về mặt hình ảnh Đức Chúa Trời của cả nam lẫn nữ (Sáng thế ký 1:27). Trong Đấng Christ, “không còn nam hay nữ” về mặt địa vị thuộc linh và giá trị (Ga-la-ti 3:28). Tuy nhiên, Kinh Thánh cũng trình bày một trật tự trong chức năng và thẩm quyền (ví dụ: Ê-phê-sô 5:22-33, I Ti-mô-thê 2:12) nhằm phản ánh sự khác biệt hài hòa và bổ sung, không phải để hạ thấp. Thần học đương đại lành mạnh sẽ giữ lấy cả hai chân lý này, chống lại mọi sự lạm dụng và coi thường phụ nữ, đồng thời trung tín với mặc khải của Đức Chúa Trời về các chức năng khác nhau trong Hội Thánh và gia đình.
3. Thần Học Sinh Thái (Ecological Theology)
Đáp lại cuộc khủng hoảng môi trường toàn cầu, trường phái này khám phá mối quan hệ giữa đức tin Cơ Đốc và trách nhiệm với công trình sáng tạo. Họ nhấn mạnh rằng con người là “người quản gia” (steward) chứ không phải chủ nhân khai thác bừa bãi.
Nền tảng Kinh Thánh: Đây là một sự nhấn mạnh rất cần thiết và hợp Kinh Thánh. Sau khi tạo dựng con người, “Đức Chúa Trời ban phước cho loài người… và phán rằng: Hãy sanh sản, thêm nhiều, làm cho đầy dẫy đất; hãy làm cho đất phục tùng…” (Sáng thế ký 1:28). Động từ “làm cho phục tùng” (tiếng Hê-bơ-rơ: kabash) không mang nghĩa hủy diệt, mà là quản trị, chăm sóc, như một vị vua hiền lành cai trị vương quốc của mình. Mệnh lệnh gìn giữ và canh tác vườn (Sáng 2:15) càng làm rõ trách nhiệm này. Sự cứu chuộc của Đấng Christ bao trùm cả muôn vật (Cô-lô-se 1:20), và chúng ta mong đợi trời mới đất mới (Khải huyền 21:1).
4. Thần Học Toàn Cầu Hóa và Đa Văn Hóa
Trong một thế giới phẳng, thần học nhận ra rằng đức tin Cơ Đốc đã và đang được diễn giải qua nhiều lăng kính văn hóa khác nhau (Châu Á, Châu Phi, Bối cảnh Bộ lạc…). Điều này đặt ra câu hỏi: Đâu là hạt nhân phổ quát của Phúc Âm, và đâu là cách diễn đạt văn hóa cụ thể?
Nguyên tắc Kinh Thánh: Sách Công vụ chương 15 là một ví dụ kinh điển về Hội nghị Giê-ru-sa-lem, nơi Hội Thánh non trẻ đối diện với thách thức văn hóa (người ngoại gia nhập đạo). Họ phân biệt rõ giữa cốt lõi của Phúc Âm (được cứu bởi ân điển qua đức tin nơi Chúa Giê-xu – Công vụ 15:11) và những biểu hiện văn hóa không cốt yếu (như việc cắt bì, giữ luật Môi-se). Thần học đương đại lành mạnh sẽ làm điều tương tự, bảo vệ chân lý bất biến nhưng linh hoạt trong cách trình bày và áp dụng phù hợp với từng bối cảnh, miễn sao không vi phạm nguyên tắc Kinh Thánh.
III. Ứng Dụng Thực Tiễn Cho Cơ Đốc Nhân Ngày Nay
Việc hiểu biết về thần học đương đại không chỉ dành cho các học giả, mà rất thiết yếu cho mỗi tín hữu trong đời sống hằng ngày.
1. Trang Bị Để Đối Chọi Với Các Tư Tưởng Thời Đại: Sứ đồ Phao-lô kêu gọi: “Chớ để cho ai lấy lời giả trá phỉnh dỗ anh em” (Cô-lô-se 2:8). Chủ nghĩa hậu hiện đại phủ nhận chân lý khách quan, chủ nghĩa cá nhân cực đoan tôn thờ cảm xúc cá nhân. Người tin Chúa cần có nền tảng thần học vững vàng để nhận diện và bảo vệ chân lý, biết rằng “Lời Chúa là lẽ thật” (Giăng 17:17) và Đấng Christ là con đường, lẽ thật, và sự sống (Giăng 14:6).
2. Sống Phúc Âm Cách Toàn Diện: Thần học đương đại nhắc chúng ta rằng đức tin không tách rời khỏi đời sống. Gia-cơ viết: “Đức tin không có việc làm là đức tin chết” (Gia-cơ 2:17). Việc quan tâm đến công lý, môi trường, người nghèo, và các mối quan hệ lành mạnh không phải là “thần học xã hội” tách biệt, mà là biểu hiện tự nhiên của một đức tin sống động nơi Đấng Christ, Đấng đã yêu thương và phục vụ thế gian.
3. Xây Dựng Cộng Đồng Hội Thánh Chân Thật: Trong một thời đại cô đơn và ảo, thần học nhấn mạnh đến bản chất cộng đồng của Hội Thánh (Ê-phê-sô 2:19-22). Điều này thúc giục chúng ta đầu tư vào mối tương giao chân thật, sự cảm thông và gánh vác gánh nặng cho nhau (Ga-la-ti 6:2), trở thành một thân thể hiệp một trong sự đa dạng.
4. Truyền Giáo Có Ngữ Cảnh: Hiểu về văn hóa và các câu hỏi thời đại giúp chúng ta chia sẻ Phúc Âm cách thích hợp. Như Phao-lô đã nói: “Tôi đã trở nên mọi cách cho mọi người, hầu cho tôi có thể cứu chuộc được một vài người” (I Cô-rinh-tô 9:22). Điều này có nghĩa là chúng ta cần lắng nghe những nỗi đau, khát khao và câu hỏi của thế hệ mình, rồi chỉ cho họ thấy Đấng Christ là câu trả lời trọn vẹn.
IV. Kết Luận: Giữ Vững và Vận Dụng Trong Thời Đại Mới
Thần học đương đại mời gọi chúng ta không sợ hãi trước những câu hỏi mới, nhưng cũng cảnh tỉnh chúng ta phải “gìn giữ sự giao phú tốt đẹp” (II Ti-mô-thê 1:14) – tức là chân lý Phúc Âm đã được giao phó. Nó là công cụ giúp Hội Thánh vừa bám rễ sâu vào Lời Chúa, vừa vươn cành ra để đụng chạm đến mọi ngõ ngách của cuộc sống.
Lời khuyên cuối cùng dành cho mỗi chúng ta là hãy trở thành những Cơ Đốc nhân am hiểu Lời Chúa. Hãy nghiên cứu Kinh Thánh cách chăm chỉ, cầu nguyện xin sự khôn ngoan từ Thánh Linh (Gia-cơ 1:5), và sống đức tin cách can đảm và sáng tạo trong bối cảnh của mình. Hãy nhớ lời của Chúa Giê-xu: “Khi nào Thần lẽ thật sẽ đến, thì Ngài dẫn các ngươi vào mọi lẽ thật” (Giăng 16:13). Thần học đương đại, dưới sự dẫn dắt của Thánh Linh, chính là hành trình Hội Thánh cùng nhau bước vào mọi lẽ thật của Đức Chúa Trời, để tôn vinh Ngài và phục vụ thế giới Ngài yêu thương.