Haggadah / Aggadah là gì?

Trong hành trình tìm hiểu nền tảng đức tin, chúng ta thường khám phá Kinh Thánh và các bối cảnh lịch sử - văn hóa của nó. Một khái niệm quan trọng trong truyền thống Do Thái giáo, nơi chứa đựng gốc rễ của Cơ Đốc giáo, là Haggadah hay Aggadah. Hiểu biết về khái niệm này không chỉ mở rộng kiến thức mà còn làm phong phú thêm sự hiểu biết của chúng ta về cách Lời Chúa được truyền đạt và áp dụng. Bài viết này sẽ nghiên cứu chuyên sâu về Haggadah/Aggadah, soi sáng dưới ánh sáng của Kinh Thánh và rút ra những bài học thực tiễn cho đời sống Cơ Đốc nhân ngày nay.

Trước hết, chúng ta cần làm rõ thuật ngữ. Haggadah (הַגָּדָה) và Aggadah (אַגָּדָה) thực chất là một, chỉ khác cách phiên âm. Từ gốc Hê-bơ-rơ "hagged" (ה.ג.ד) có nghĩa là "kể lại", "tường thuật", "truyền đạt". Vì vậy, Haggadah/Aggadah có thể hiểu là phần "kể chuyện", "giải nghĩa" hoặc "giảng giải" trong văn học kinh điển Do Thái, đặc biệt là trong Talmud và Midrash.

Haggadah đối lập với Halakhah (הֲלָכָה), từ gốc "halakh" (ה.ל.ך) nghĩa là "đi" hoặc "bước đi". Halakhah là phần luật pháp, giáo huấn pháp lý, quy định cụ thể cách một người Do Thái phải "bước đi" trong đời sống, tuân giữ các điều răn. Trong khi Halakhah trả lời câu hỏi "Phải làm gì?", thì Haggadah trả lời câu hỏi "Tại sao và ý nghĩa là gì?". Nó bao gồm:

• Các câu chuyện kể về các nhân vật trong Kinh Thánh.
• Các bài học đạo đức, lời khuyên khôn ngoan.
• Những lời giảng giải mang tính triết lý, thần học.
• Các phép ẩn dụ, hình tượng và bài học tâm linh.
• Những lời hứa, sự an ủi và niềm hy vọng về tương lai.

Trong Kinh Thánh Cựu Ước, chúng ta thấy sự pha trộn giữa hai yếu tố này. Chẳng hạn, Mười Điều Răn (Xuất Ê-díp-tô Ký 20:1-17) là Halakhah rõ ràng, nhưng câu chuyện về việc Đức Chúa Trời giải cứu dân Y-sơ-ra-ên ra khỏi Ai Cập trước đó (Xuất Ê-díp-tô Ký 1-15) chính là Haggadah – phần kể chuyện nền tảng giải thích lý do tại sao họ phải vâng giữ giao ước: "Ta là Giê-hô-va Đức Chúa Trời ngươi, đã rút ngươi ra khỏi xứ Ê-díp-tô, là nhà nô lệ" (Xuất Ê-díp-tô Ký 20:2).

Kinh Thánh, đặc biệt là Cựu Ước, chứa đầy những phần có thể xem là Haggadah. Đây không phải là những luật lệ khô khan, mà là những câu chuyện sống động mang theo chân lý thần học sâu sắc.

1. Các Sách Lịch Sử: Từ Sáng Thế Ký đến Các Vua, chúng ta thấy một Haggadah vĩ đại về mối quan hệ giữa Đức Chúa Trời và con người. Câu chuyện về A-đam và Ê-va (Sáng Thế Ký 3) không chỉ ghi lại sự sa ngã, mà qua đó dạy về bản chất tội lỗi, ân điển và lời hứa cứu rỗi (Sáng Thế Ký 3:15). Câu chuyện của Giô-sép (Sáng Thế Ký 37-50) là một bài giảng tuyệt vời về sự quan phòng của Đức Chúa Trời: "Các ngươi toan hại tôi, nhưng Đức Chúa Trời lại toan làm điều ích cho tôi" (Sáng Thế Ký 50:20).

2. Các Sách Văn Thơ & Khôn Ngoan: Sách Gióp là một tác phẩm Haggadah kinh điển, dùng một câu chuyện kể và những đối thoại triết lý để đối diện với vấn đề đau khổ và sự công bình của Đức Chúa Trời. Châm Ngôn và Truyền Đạo chứa đầy những lời dạy đạo đức mang tính kể chuyện và ẩn dụ. Chẳng hạn, lời mời gọi của sự khôn ngoan trong Châm Ngôn 8-9, nơi sự khôn ngoan được nhân cách hóa như một người rao giảng.

3. Lời Các Tiên Tri: Các tiên tri thường dùng những ví dụ, ẩn dụ (parable) và hành động tượng trưng (sign-acts) để truyền đạt sứ điệp. Đây chính là Haggadah. Ô-sê lấy một người vợ gian dâm làm hình ảnh về mối quan hệ phạm tội của Y-sơ-ra-ên với Đức Chúa Trời (Ô-sê 1:2). Ê-xê-chi-ên nằm một bên trong nhiều ngày để biểu tượng cho sự hình phạt của Giu-đa (Ê-xê-chi-ên 4:4-8). Những hành động này là những "bài giảng bằng hình ảnh".

Khi sang Tân Ước, chúng ta thấy Chúa Giê-xu Christ, Lời Đức Chúa Trời nhập thể (Giăng 1:1, 14), chính là Đấng hoàn thiện và làm trọn cả Halakhah lẫn Haggadah. Ngài phán: "Các ngươi đừng tưởng ta đến đặng phá luật pháp hay là lời tiên tri; ta đến, không phải để phá, song để làm cho trọn" (Ma-thi-ơ 5:17).

Phương pháp giảng dạy chủ yếu của Chúa Giê-xu chính là Haggadah. Ngài là bậc thầy của những câu chuyện kể:

• Các Ẩn Dụ (Parables): Đây là hình thức Haggadah đặc trưng nhất của Chúa Giê-xu. Ngài dùng những câu chuyện từ đời sống thường nhật (người gieo giống, con chiên lạc, người Sa-ma-ri nhân lành, đứa con hoang đàng...) để giảng giải những lẽ thật sâu xa về Nước Đức Chúa Trời, ân điển và sự phán xét. Như Ngài nói với các môn đồ: "Vì đã ban cho các ngươi được biết những sự mầu nhiệm nước thiên đàng, song về phần chúng nó thì không ban cho biết" (Ma-thi-ơ 13:11). Ẩn dụ vừa mặc khải cho người có lòng tin, vừa che giấu đối với kẻ cứng lòng.
• Các Phép Lạ: Mỗi phép lạ không chỉ là một hành động quyền năng, mà còn là một "câu chuyện" hay "bài giảng sống động". Phép lạ hóa bánh ra nhiều (Giăng 6) dẫn đến bài giảng về Bánh Hằng Sống. Việc chữa lành người mù (Giăng 9) trở thành một bài học về sự mù thuộc linh.
• Những Lời Tuyên Bố Mang Tính Hình Tượng: "Ta là bánh của sự sống" (Giăng 6:35), "Ta là ánh sáng của thế gian" (Giăng 8:12). Đây không phải là luật lệ, mà là những tuyên bố Haggadah mạnh mẽ, mặc khải về chính Ngài.

Chúa Giê-xu đã nâng tầm Haggadah từ những câu chuyện đạo đức lên thành phương tiện mặc khải về chính Ngài và vương quốc của Đức Chúa Trời. Ngài chính là hiện thân của câu chuyện cứu rỗi vĩ đại nhất.

Hiểu về Haggadah/Aggadah mang lại nhiều lợi ích thiết thực cho đời sống đức tin của chúng ta:

1. Đọc và Hiểu Kinh Thánh Cách Toàn Diện: Chúng ta không nên chỉ đọc Kinh Thánh như một bộ luật (Halakhah), tìm kiếm các câu lệnh trực tiếp cho mọi tình huống. Hãy đắm mình trong những câu chuyện (Haggadah) – về Áp-ra-ham, Môi-se, Đa-vít, Ê-li, Phi-e-rơ, Phao-lô... Qua những thất bại, thành công, đức tin và sự yếu đuối của họ, chúng ta thấy bóng dáng của chính mình và khám phá ra bản tính của Đức Chúa Trời, Đấng kiên nhẫn dẫn dắt họ. "Vả, mọi sự đã xảy ra như lời tượng về chúng ta, để khuyên bảo chúng ta" (I Cô-rinh-tô 10:11).

2. Truyền Đạt Đức Tin và Làm Chứng Cách Hiệu Quả: Chúa Giê-xu đã dùng ẩn dụ vì chúng gần gũi, dễ nhớ và kích thích suy ngẫm. Trong việc làm chứng và dạy dỗ, thay vì chỉ liệt kê giáo lý, chúng ta có thể chia sẻ câu chuyện của chính mình: câu chuyện về việc Chúa Giê-xu đã thay đổi đời sống chúng ta thế nào (tương tự như người đàn ông bị quỷ ám được chữa lành trong Mác 5:19). Câu chuyện cá nhân là một dạng Haggadah mạnh mẽ.

3. Nuôi Dưỡng Đời Sống Tâm Linh và Sự Khôn Ngoan: Haggadah chứa đựng sự khôn ngoan thực tiễn. Đọc sách Gióp dạy chúng ta về sự kiên nhẫn và tin cậy trong đau khổ. Câu chuyện đứa con hoang đàng (Lu-ca 15:11-32) dạy về sự ăn năn, tha thứ và tình yêu vô điều kiện của Cha. Những bài học này định hình nhân cách và cách chúng ta đối diện với các tình huống phức tạp trong cuộc sống.

4. Cân Bằng Giữa Chân Lý và Ân Điển: Halakhah (luật pháp) nhắc chúng ta về tiêu chuẩn thánh khiết của Đức Chúa Trời và sự công bình. Haggadah (câu chuyện ân điển) nhắc chúng ta về lòng thương xót, sự kiên nhẫn và kế hoạch cứu chuộc của Ngài. Cả hai đều cần thiết. Một đức tin lành mạnh phải có cả sự vâng theo Lời Chúa (Halakhah) lẫn tấm lòng được cảm động bởi câu chuyện tình yêu của Ngài (Haggadah). Như Thánh Kinh ghi: "Vì luật pháp được ban cho bởi Môi-se; còn ân điển và lẽ thật bởi Đức Chúa Jêsus Christ mà đến" (Giăng 1:17).

5. Truyền Lại Di Sản Đức Tin Cho Thế Hệ Tiếp Theo: Đức Chúa Trời truyền dạy dân Y-sơ-ra-ên kể lại câu chuyện Xuất Hành cho con cháu (Xuất Ê-díp-tô Ký 12:26-27; 13:8). Đó là một mạng lệnh Haggadah. Chúng ta cũng được kêu gọi kể cho thế hệ tiếp theo về những việc quyền năng và thành tín của Chúa trong đời sống chúng ta, trong gia đình và Hội Thánh. Di sản đức tin được truyền tải hiệu quả nhất qua những câu chuyện.

Haggadah/Aggadah dạy chúng ta rằng đức tin không phải là một danh sách các quy tắc trừu tượng, mà là một câu chuyện lớn (meta-narrative) mà chúng ta được mời gọi bước vào. Đó là câu chuyện về Sáng Tạo, Sa Ngã, Cứu Chuộc và Sự Phục Hồi Cuối Cùng. Mỗi chúng ta đang sống trong một chương của câu chuyện đó.

Là Cơ Đốc nhân Tin Lành, chúng ta tin rằng Chúa Giê-xu Christ là trung tâm và là ý nghĩa tối thượng của toàn bộ câu chuyện. Mọi Haggadah trong Cựu Ước đều hướng về Ngài, và mọi lời dạy dỗ trong Tân Ước đều làm chứng về Ngài. Khi chúng ta đọc Kinh Thánh với cặp mắt tìm kiếm Chúa Giê-xu trong mọi câu chuyện (Lu-ca 24:27), chúng ta sẽ khám phá sự phong phú vô tận của Lời Ngài.

Ước mong chúng ta không chỉ là những người vâng giữ Lời Chúa cách nghiêm túc, mà còn là những người kể lại câu chuyện tình yêu vĩ đại của Ngài—câu chuyện về sự hy sinh, ân điển và chiến thắng của Đấng Christ—cho chính lòng mình, cho gia đình, và cho một thế giới đang khao khát ý nghĩa thật. Hãy để đời sống chúng ta trở thành một Haggadah sống động, một câu chuyện đẹp đẽ kể về vinh quang của Đức Chúa Trời. "Nhưng anh em là dòng giống được lựa chọn, là chức thầy tế lễ nhà vua, là dân thánh, là dân thuộc về Đức Chúa Trời, hầu cho anh em rao giảng nhân đức của Đấng đã gọi anh em ra khỏi nơi tối tăm, đến nơi sáng láng lạ lùng của Ngài" (I Phi-e-rơ 2:9).