Halakhah là gì?

Trong hành trình tìm hiểu về nền tảng đức tin, chúng ta thường bắt gặp những thuật ngữ thần học phong phú từ bối cảnh Kỳ-ri, nơi khai sinh Hội Thánh đầu tiên. Một trong những thuật ngữ then chốt, thường bị hiểu lầm hoặc bỏ qua bởi các tín hữu Tin Lành, chính là "Halakhah" (הֲלָכָה). Bài nghiên cứu này sẽ khám phá Halakhah dưới ánh sáng của Kinh Thánh, phân tích ý nghĩa nguyên thủy, sự tương tác của Chúa Giê-xu và các sứ đồ với nó, và quan trọng hơn cả là bài học ứng dụng cho đời sống bước đi với Chúa trong thời đại của ân điển.

Từ "Halakhah" bắt nguồn từ động từ Hê-bơ-rơ "halakh" (הָלַךְ), có nghĩa là "đi, bước đi, hành xử". Do đó, Halakhah có thể được hiểu là "con đường để bước đi" hay "cách thức hành xử". Nó không đơn thuần là một bộ luật cứng nhắc, mà là toàn bộ hệ thống luật lệ tôn giáo, đạo đức và nghi lễ trong Do Thái giáo, được phát triển từ Ngũ Kinh (Torah) và qua các giải thích của các rabbi (giáo sư luật) trong Truyền Thống Khẩu (Oral Torah) và sau này là Talmud.

Mục đích của Halakhah là hướng dẫn người Do Thái trong mọi phương diện đời sống – từ việc thờ phượng, ăn uống, cho đến các giao dịch dân sự – để họ có thể sống thánh khiết và làm vui lòng Đức Chúa Trời. Nó trả lời câu hỏi: "Là một người Do Thái trung tín, tôi nên ‘bước đi’ (hành xử) như thế nào trong tình huống này?"

Khi đặt Halakhah trong bối cảnh Kinh Thánh, chúng ta thấy khái niệm về "bước đi" theo luật pháp đã có từ lâu. Giao ước tại núi Si-na-i đã thiết lập một "Halakhah" căn bản – một con đường để dân Y-sơ-ra-ên bước đi với Đức Giê-hô-va.

"Vậy, bây giờ, nếu các ngươi vâng lời ta và giữ sự giao ước ta, thì trong muôn dân, các ngươi sẽ thuộc riêng về ta... Các ngươi sẽ thành một nước thầy tế lễ, cùng một dân tộc thánh cho ta." (Xuất Ê-díp-tô Ký 19:5-6, Kinh Thánh Tin Lành Việt Ngữ 1925)

Tuy nhiên, lịch sử Y-sơ-ra-ên cho thấy họ liên tục thất bại trong việc "bước đi" trọn vẹn theo con đường này. Các tiên tri đã kêu gọi họ trở lại, không chỉ với nghi lễ bề ngoài, mà với một tấm lòng được biến đổi.

"Người đã tỏ cho ngươi, hỡi loài người, điều gì là thiện; cái điều mà Đức Giê-hô-va đòi ngươi há chẳng phải là làm sự công bình, ưa sự nhân từ và bước đi cách khiêm nhường với Đức Chúa Trời ngươi sao?" (Mi-chê 6:8)

Đỉnh điểm của sự mặc khải là khi Chúa Giê-xu Christ, Con Đức Chúa Trời, bước vào thế gian. Ngài không đến để phá hủy Halakhah (luật pháp và lời tiên tri), nhưng để ứng nghiệm trọn vẹn (làm cho trọn) nó (Ma-thi-ơ 5:17). Chúa Giê-xu chính là hiện thân của Lời Đức Chúa Trời, là "Con Đường" (Giăng 14:6) duy nhất dẫn đến sự sống. Ngài đưa luật pháp trở lại mục đích nguyên thủy: phản ánh bản tính thánh khiết của Đức Chúa Trời và bày tỏ tình yêu thương.

Chúa Giê-xu thường đối chất với "Halakhah" của các thầy thông giáo và người Pha-ri-si đương thời, vốn đã trở nên gánh nặng hình thức và xa rời tinh thần yêu thương. Ngài tuyên bố: "Vả, ngày Sa-bát làm ra vì loài người, chớ chẳng phải loài người vì ngày Sa-bát" (Mác 2:27). Qua đó, Ngài phục hồi nguyên tắc chủ đạo: luật pháp phục vụ con người và vinh quang Đức Chúa Trời, chứ không phải ngược lại.

Sứ đồ Phao-lô, một người Pha-ri-si từng là chuyên gia về Halakhah (Công vụ 22:3), đã có sự hiểu biết sâu sắc nhất về sự chuyển đổi từ "bước đi theo luật pháp" sang "bước đi theo Thánh Linh" trong thời đại Tân Ước.

Trong thư Rô-ma và Ga-la-ti, Phao-lô phân tích kỹ lưỡng mục đích của luật pháp (Torah/Halakhah): nó như một "giáo sư" (người dẫn dắt, paidagōgos trong tiếng Hy Lạp) dẫn chúng ta đến với Đấng Christ, để chúng ta được xưng công bình bởi đức tin (Ga-la-ti 3:24). Luật pháp bày tỏ tội lỗi, nhưng không có sức mạnh để giải cứu. Ân điển qua sự chết và sống lại của Chúa Giê-xu mới có quyền năng đó.

"Vì chúng ta nhờ tin Đức Chúa Jêsus Christ, nên được xưng công bình, chớ chẳng phải bởi các việc luật pháp; vì chẳng có ai được xưng công bình bởi các việc luật pháp... Vì nếu bởi luật pháp mà được sự công bình, thì Đấng Christ chịu chết là vô ích." (Ga-la-ti 2:16, 21)

Tuy nhiên, điều này không có nghĩa Cơ Đốc nhân sống không có luật lệ. Thay vào đó, chúng ta có một "Halakhah mới" – một cách bước đi được viết bởi Thánh Linh trên bảng lòng (2 Cô-rinh-tô 3:3). Phao-lô gọi đó là "luật pháp của Đấng Christ" (Ga-la-ti 6:2) và "luật pháp của Thánh Linh sự sống" (Rô-ma 8:2). Cơ chế của "cách bước đi" mới này không dựa trên sự ràng buộc bề ngoài, mà trên mối liên hệ sống động với Chúa và quyền năng biến đổi từ bên trong.

Là tín hữu Tin Lành, chúng ta không bị ràng buộc bởi hệ thống Halakhah của Do Thái giáo (như các nghi thức về đồ ăn, ngày lễ, v.v...), nhưng chúng ta được mời gọi sống một đời sống có kỷ luật và thánh khiết theo "Halakhah của ân điển". Dưới đây là những nguyên tắc ứng dụng:

a. Bước Đi Trong Thánh Linh, Không Trong Xác Thịt: Halakhah mới của chúng ta là sự vâng phục Thánh Linh. "Hãy bước đi theo Thánh Linh, chớ hề làm trọn những điều ưa muốn của xác thịt" (Ga-la-ti 5:16). Điều này đòi hỏi sự nhạy bén thuộc linh, cầu nguyện và đầu phục mỗi ngày. "Trái của Thánh Linh" (Ga-la-ti 5:22-23) chính là dấu hiệu của một đời sống đang bước đi đúng "con đường".

b. Sống Theo "Luật Pháp Của Đấng Christ" - Luật Yêu Thương: Chúa Giê-xu cô đọng toàn bộ luật pháp vào hai điều răn lớn: yêu Đức Chúa Trời và yêu người lân cận (Ma-thi-ơ 22:37-40). Sứ đồ Giăng cũng nhấn mạnh: "Ấy là tại điều nầy chúng ta biết mình đã biết Ngài, nếu chúng ta giữ các điều răn của Ngài... Vì nầy là sự yêu mến Đức Chúa Trời, tức là chúng ta vâng giữ điều răn Ngài" (1 Giăng 2:3, 5:3). Halakhah của chúng ta được hướng dẫn bởi tình yêu thương thiêng liêng này.

c. Lời Chúa Là Đèn Cho Chân: Áp Dụng Kinh Thánh Cách Sống Động: Giống như Halakhah tìm cách áp dụng Torah vào mọi tình huống, chúng ta cần học cách áp dụng Lời Chúa vào mọi lĩnh vực đời sống – công việc, gia đình, tài chính, các mối quan hệ. "Lời Chúa là ngọn đèn cho chân tôi, Ánh sáng cho đường lối tôi" (Thi Thiên 119:105). Sự suy gẫm và học hỏi Kinh Thánh không phải để tích lũy kiến thức, mà để được biến đổi và biết cách bước đi.

d. Tránh Hai Thái Cực: Hợp Pháp (Legalism) Và Buông Thả (Licentiousness): Hiểu về Halakhah giúp chúng ta tránh được cạm bẫy của "chủ nghĩa hợp pháp" – biến đức tin thành một danh sách các quy tắc cứng nhắc để tự công bình hóa mình. Đồng thời, ân điển không phải là giấy phép để phạm tội (Rô-ma 6:1-2). Chúng ta được tự do khỏi sự rủa sả của luật pháp, nhưng được kêu gọi để sống tự do trong khuôn khổ của Thánh Linh.

Halakhah, xét như một khái niệm, dạy chúng ta rằng đức tin phải được thể hiện qua một "cách bước đi" cụ thể trong thế giới thực. Là Cơ Đốc nhân Tin Lành, chúng ta tạ ơn Chúa vì chúng ta không còn ở dưới gánh nặng của một hệ thống luật lệ không thể chu toàn. Thay vào đó, chúng ta có Chúa Giê-xu Christ, chính là Con Đường, và có Thánh Linh Ngài là Đấng dẫn dắt và ban năng lực cho mỗi bước đi.

"Hỡi anh em, anh em đã được gọi đến sự tự do; chỉ đừng lấy sự tự do làm dịp cho anh em ăn ở theo tánh xác thịt, nhưng hãy lấy lòng yêu thương làm đầy tớ lẫn nhau. Vì cả luật pháp chỉ tóm lại trong một lời nầy: Ngươi hãy yêu kẻ lân cận như mình." (Ga-la-ti 5:13-14)

Ước mong mỗi chúng ta, mỗi ngày, đều bước đi trong sự tự do vinh hiển của con người mới, được tạo dựng trong Đấng Christ để làm những việc lành mà Đức Chúa Trời đã sắm sẵn cho mình (Ê-phê-sô 2:10). Đó chính là "Halakhah" đẹp lòng Đức Chúa Trời trong thời đại ân điển.