Thế Tiến Thoái Lưỡng Nan Của Euthyphro
Trong hành trình đức tin, Cơ Đốc nhân chúng ta không chỉ đơn thuần tin theo mà còn được mời gọi để suy ngẫm, nghiên cứu và hiểu biết về bản tính của Đức Chúa Trời và nền tảng đạo đức của Ngài. Một trong những thách thức triết học lâu đời nhất liên quan đến mối quan hệ giữa Đức Chúa Trời và điều thiện, được biết đến với tên gọi “Thế tiến thoái lưỡng nan của Euthyphro”, đặt ra câu hỏi căn bản về nguồn gốc và bản chất của sự thiện. Là những người nghiên cứu Kinh Thánh, chúng ta không sợ hãi những câu hỏi khó, vì chính Lời Đức Chúa Trời mang đến cho chúng ta sự khôn ngoan và câu trả lời thỏa đáng, xác lập Chúa Giê-xu Christ là trung tâm của mọi khải thị về Đức Chúa Trời và ý muốn Ngài.
Nan đề này bắt nguồn từ cuộc đối thoại trong tác phẩm “Euthyphro” của triết gia Hy Lạp Plato (khoảng 380 TCN). Socrates chất vấn Euthyphro về định nghĩa của “sự mộ đạo” (piety). Từ đó, một câu hỏi then chốt được đặt ra: “Một điều trở nên mộ đạo (hay thiện lành) có phải vì các thần yêu thích nó, hay các thần yêu thích nó vì bản thân nó đã là mộ đạo (thiện lành)?”
Khi áp dụng vào thần học độc thần của Cơ Đốc giáo, nan đề được trình bày dưới dạng hai lựa chọn có vẻ như loại trừ lẫn nhau:
Lựa chọn 1: Điều thiện là thiện vì Đức Chúa Trời truyền dạy/nói như vậy. Nếu chấp nhận lựa chọn này, điều thiện trở nên tùy tiện (arbitrary). Về lý thuyết, Đức Chúa Trời có thể truyền dạy điều trái ngược (như giết người, trộm cắp) và nó sẽ trở thành “thiện”. Điều này đặt quyền tối thượng của Đức Chúa Trời lên trên lẽ phải, nhưng dường như tách rời Ngài khỏi chính bản chất của sự thiện.
Lựa chọn 2: Đức Chúa Trời truyền dạy một điều vì điều đó vốn dĩ đã là thiện. Nếu chấp nhận lựa chọn này, thì tồn tại một tiêu chuẩn về sự thiện độc lập và cao hơn cả Đức Chúa Trời, Ngài chỉ đơn thuần nhận biết và truyền đạt lại tiêu chuẩn ấy. Điều này dường như hạ thấp thẩm quyền tối cao của Đức Chúa Trời và đặt Ngài dưới một quy luật đạo đức ngoại tại.
Cả hai lựa chọn dường như đều có vấn đề. Lựa chọn thứ nhất khiến đạo đức của Đức Chúa Trời trở nên độc đoán; lựa chọn thứ hai khiến Ngài không còn là nền tảng tối hậu của mọi sự. Vậy, Kinh Thánh – Lời mặc khải của chính Đức Chúa Trời – giải quyết nan đề này như thế nào?
Thần học Cơ Đốc chân chính, dựa trên Kinh Thánh, từ chối cả hai lựa chọn giả định của nan đề Euthyphro vì nó xuất phát từ một quan niệm sai lầm về Đức Chúa Trời. Nan đề này giả định một sự tách biệt giữa “Đức Chúa Trời” và “Sự Thiện” như hai thực thể độc lập. Tuy nhiên, Kinh Thánh mặc khải rằng Đức Chúa Trời và sự thiện không phải là hai thực thể tách rời, mà Đức Chúa Trời chính là nguồn cội, hiện thân và tiêu chuẩn tuyệt đối của sự thiện.
1. Đức Chúa Trời Là Nguồn Gốc và Bản Chất Của Sự Thiện:
Kinh Thánh tuyên bố rõ ràng về bản tính thiện lành của Đức Chúa Trời. Trong Ma-thi-ơ 19:17, Chúa Giê-xu phán: “Sao ngươi hỏi ta về điều lành? Chỉ có một Đấng lành mà thôi.” (ὁ ἀγαθὸς - ho agathos). Câu này xác định chỉ có Đức Chúa Trời là thiện một cách tuyệt đối. Sự thiện không tồn tại độc lập với Ngài; nó bắt nguồn từ chính bản tính của Ngài. Thi Thiên 106:1 kêu gọi: “Hãy ngợi khen Đức Giê-hô-va! Hãy cảm tạ Đức Giê-hô-va, vì Ngài là thiện; sự nhân từ Ngài còn đến đời đời.” (כִּי־טוֹב - ki tov). Từ Hê-bơ-rơ “tov” (טוֹב) ở đây mô tả một phẩm chất nội tại, toàn vẹn và đáng mong ước.
2. Ý Muốn Của Đức Chúa Trời Phản Chiếu Bản Tính Ngài:
Đức Chúa Trời không ra lệnh một cách tùy tiện. Những điều răn của Ngài là sự biểu hiện ra ngoài của chính bản tính thánh khiết và yêu thương của Ngài. Lê-vi Ký 19:2 chép: “Hãy nói với cả hội chúng Y-sơ-ra-ên rằng: Các ngươi hãy nên thánh, vì ta Giê-hô-va Đức Chúa Trời các ngươi, vốn là thánh.” Sự thánh khiết (קָדוֹשׁ - qadosh) của Đức Chúa Trời là tiêu chuẩn và là động lực cho các mệnh lệnh đạo đức. I Giăng 1:5 xác nhận: “Đức Chúa Trời là sự sáng, trong Ngài chẳng có sự tối tăm đâu.” Bản tính Ngài là ánh sáng, do đó mọi điều Ngài phán dạy đều phù hợp và tuôn chảy từ ánh sáng đó.
3. Chúa Giê-xu Christ – Sự Hiện Thân Của Đức Chúa Trời Và Điều Thiện:
Đây là điểm mấu chốt mà sự mặc khải của Kinh Thánh vượt xa mọi triết học. Nan đề Euthyphro đối diện với một “Thần” xa cách, nhưng Cơ Đốc nhân chúng ta biết một Đức Chúa Trời đã trở nên xác thịt. Giăng 1:1, 14 chép: “Ban đầu có Ngôi Lời, Ngôi Lời ở cùng Đức Chúa Trời, và Ngôi Lời là Đức Chúa Trời... Ngôi Lời đã trở nên xác thịt, ở giữa chúng ta.” Trong Chúa Giê-xu, chúng ta không có một mệnh lệnh đạo đức trừu tượng, mà có một Con Người hoàn hảo, sống một đời sống hoàn toàn vâng phục ý muốn của Chúa Cha, biểu lộ trọn vẹn bản tính thiện lành của Đức Chúa Trời.
Chúa Giê-xu phán: “Ai đã thấy ta đã thấy Cha” (Giăng 14:9). Đời sống, lời dạy, sự chết và sự sống lại của Ngài là hiện thân tối cao của ý muốn thiện lành của Đức Chúa Trời. Do đó, tiêu chuẩn đạo đức của chúng ta không phải là một danh sách luật lệ tùy tiện, cũng không phải một nguyên lý trừu tượng, mà là chính con người và công việc của Chúa Giê-xu Christ. Ngài là “Đường đi, lẽ thật, và sự sống” (Giăng 14:6).
Để hiểu sâu hơn, chúng ta xem xét các từ ngữ then chốt:
- “Thiện” (Good/Agathos - ἀγαθός): Trong Tân Ước, từ này mang nghĩa về phẩm chất nội tại tốt đẹp, có ích, đạo đức. Khi áp dụng cho Đức Chúa Trời (Mác 10:18), nó khẳng định Ngài là nguồn duy nhất và tuyệt đối của mọi điều tốt lành thực sự.
- “Thánh Khiết” (Holy/Qadosh - קָדוֹשׁ): Đây là từ then chốt trong Cựu Ước, mô tả sự tách biệt, thanh sạch, hoàn toàn khác biệt và cao trọng của Đức Chúa Trời. Ý muốn của Ngài là thánh vì Ngài là thánh. Không có tiêu chuẩn “thánh khiết” nào bên ngoài Ngài để đánh giá Ngài.
- “Công Bình” (Righteous/Dikaios - δίκαιος): Mô tả sự ngay thẳng, công chính, đúng đắn theo tiêu chuẩn. Phục Truyền 32:4 tuyên bố: “Công việc Ngài trọn vẹn... Đức Giê-hô-va là thành tín, không có sự bất nghĩa; Ngài là công bình và chánh trực.” Công bình là thuộc tính của Ngài, không phải luật lệ bên ngoài Ngài.
Như vậy, Kinh Thánh trình bày một mô hình hài hòa: Đức Chúa Trời, với bản tính thiện lành, thánh khiết và yêu thương vĩnh cửu, đã sáng tạo nên một thế giới phản ánh các thuộc tính ấy. Ý muốn đạo đức của Ngài dành cho con người chính là “bản hướng dẫn sử dụng” để con người sống phù hợp với thực tại Ngài đã dựng nên và với chính bản tính Ngài. Điều Ngài truyền dạy là thiện, không phải vì một định nghĩa độc lập về “thiện”, mà vì nó xuất phát từ Đấng vốn là nguồn cội của mọi sự thiện.
Hiểu được giải đáp của Kinh Thánh cho nan đề Euthyphro không chỉ là một bài tập trí óc, mà có những hệ quả sâu sắc và thiết thực cho đời sống đức tin hằng ngày của chúng ta.
1. Nền Tảng Vững Chắc Cho Đạo Đức và Lương Tâm:
Đời sống đạo đức của Cơ Đốc nhân không dựa trên những xu hướng văn hóa hay cảm xúc hay thay đổi, cũng không dựa trên sự tuân phục mù quáng. Nó dựa trên bản tính không hề thay đổi của Đức Chúa Trời (Ma-la-chi 3:6; Gia-cơ 1:17). Khi đối diện với những vấn đề đạo đức phức tạp, chúng ta tìm kiếm ý muốn Ngài qua Kinh Thánh và cầu xin sự dẫn dắt của Đức Thánh Linh, với niềm tin chắc chắn rằng tiêu chuẩn của Ngài là hoàn hảo và vì lợi ích tối cao của chúng ta (Thi Thiên 19:7-11).
2. Mối Quan Hệ Thân Vị Thay Vì Chủ Nô:
Đức Chúa Trời không phải là một nhà độc tài ra lệnh tùy tiện. Ngài là Cha yêu thương (I Giăng 3:1). Những điều răn của Ngài giống như những lời chỉ dẫn của một người cha khôn ngoan dành cho con cái, để bảo vệ, dẫn dắt và đem lại cho chúng sự sống sung mãn (Phục Truyền 10:12-13; Giăng 10:10). Sự vâng phục của chúng ta xuất phát từ lòng biết ơn và tình yêu đáp lại tình yêu của Ngài (Giăng 14:15).
3. Tập Trung Vào Chúa Giê-xu – Gương Mẫu Tối Cao:
Thay vì vật lộn với những câu hỏi trừu tượng “điều gì là thiện?”, chúng ta được kêu gọi “nhìn xem Đức Chúa Jêsus” (Hê-bơ-rơ 12:2). Đời sống Ngài là hiện thân sống động của ý muốn thiện lành của Đức Chúa Trời. Mọi quyết định đạo đức của chúng ta có thể được soi rọi bằng câu hỏi: “Điều này có giống với Chúa Giê-xu không? Có phù hợp với tinh thần và lời dạy của Ngài không?”. Sự nên thánh là quá trình được biến đổi để trở nên giống như hình ảnh của Con Ngài (Rô-ma 8:29).
4. Sự Tự Do Trong Khuôn Khổ Của Ân Điển:
Hiểu rằng Đức Chúa Trời là thiện và ý muốn Ngài là thiện giải phóng chúng ta khỏi sự sợ hãi rằng Ngài có thể đòi hỏi điều gì đó độc ác. Điều này cho phép chúng ta bước đi trong sự tự do mà Chúa Christ đã giành cho chúng ta (Ga-la-ti 5:1), không phải để phóng túng, mà để phục vụ lẫn nhau trong tình yêu thương (Ga-la-ti 5:13). Ân điển dạy chúng ta từ bỏ điều ác và sống một đời sống tiết độ, công bình và nhân đức (Tít 2:11-12).
Thế tiến thoái lưỡng nan của Euthyphro cuối cùng là một nan đề giả tạo khi đặt dưới ánh sáng của sự mặc khải đầy đủ trong Chúa Giê-xu Christ. Nó thất bại vì bắt nguồn từ một khung tư duy nhị nguyên, tách rời Đấng Tạo Hóa với các thuộc tính của Ngài. Kinh Thánh dạy chúng ta rằng Đức Chúa Trời là thiện một cách nội tại và vĩnh cửu. Ý muốn của Ngài là sự biểu hiện hoàn hảo, không thay đổi và đáng tin cậy của chính bản tính thiện lành ấy. Trong Chúa Giê-xu, chúng ta thấy sự hòa hợp trọn vẹn giữa Đấng ra lệnh và điều răn, giữa Đấng ban luật pháp và Đấng làm trọn luật pháp.
Là Cơ Đốc nhân, chúng ta không cần sợ hãi trước những thách thức triết học. Thay vào đó, chúng ta có thể sử dụng chúng như cơ hội để đào sâu hơn vào sự khôn ngoan vô hạn của Đức Chúa Trời được bày tỏ trong Kinh Thánh. Hãy giữ vững niềm tin rằng Đấng chúng ta thờ phượng chính là tình yêu, là ánh sáng và là sự thiện tuyệt đối (I Giăng 4:8, 16). Vì vậy, chúng ta có thể hoàn toàn tin cậy nơi Ngài, vui mừng vâng giữ các điều răn Ngài, và bước đi mỗi ngày trong mối tương giao sống động với Đấng là nguồn sống và là cùng đích của mọi điều thiện hảo.