Sách Gióp

Trong kho tàng khôn ngoan của Kinh Thánh, sách Gióp đứng như một tượng đài độc đáo và đầy thách thức, chất vấn những hiểu biết thông thường của con người về sự đau khổ, sự công bình và mối quan hệ giữa Đấng Tạo Hóa với tạo vật. Đây không chỉ là câu chuyện về sự kiên nhẫn của một người, mà là một cuộc khai phóng thần học sâu sắc vào bản chất của đức tin chân chính—một đức tin vượt trên sự ban phước vật chất để tìm thấy Đức Chúa Trời chính Ngài.

Giới Thiệu: Vị Trí và Bối Cảnh Độc Đáo của Sách Gióp

Sách Gióp được xếp vào nhóm Văn Thơ (cùng với Thi Thiên, Châm Ngôn, Truyền Đạo, Nhã Ca) trong Cựu Ước, nhưng thực chất nó là một thiên anh hùng ca triết lý bằng thơ, được viền quanh bởi phần mở đầu và kết thúc bằng văn xuôi. Không giống các sách lịch sử hay tiên tri, sách Gióp không đề cập đến giao ước với Áp-ra-ham, luật pháp Môi-se, hay dân Y-sơ-ra-ên. Bối cảnh có vẻ như thuộc thời kỳ các tổ phụ (như cách nói về tế lễ gia trưởng), điều này khiến nó có thể là một trong những tác phẩm cổ xưa nhất trong Kinh Thánh. Tên "Gióp" trong tiếng Hê-bơ-rơ (אִיּוֹב - *'Iyyôḇ*) có thể bắt nguồn từ gốc "ayab" nghĩa là "bị ghét, thù địch" hoặc có liên hệ với một từ có nghĩa "hối cải/trở lại". Cả hai đều phản ánh chủ đề của sách: một người chịu sự thù ghét của kẻ ác (Sa-tan) và cuối cùng tìm thấy sự hối cải trong sự hiện diện của Đức Chúa Trời.

Cốt Truyện và Cuộc Đối Chất Thiên Thượng (Gióp 1-2)

Câu chuyện mở ra trên một sân khấu thiên thượng. Gióp được giới thiệu là người "trọn vẹn và ngay thẳng, kính sợ Đức Chúa Trời và lánh khỏi điều ác" (Gióp 1:1). Sự trọn vẹn (*tamim* - תָּמִים) ở đây không có nghĩa vô tội tuyệt đối, mà nói đến sự chính trực, toàn vẹn trong nhân cách và lòng trung tín với giao ước của mình với Chúa.

Cuộc đối thoại then chốt xảy ra giữa Đức Giê-hô-va và Sa-tan (הַשָּׂטָן - *haśśāṭān*), nghĩa là "kẻ cáo buộc" hoặc "kẻ đối nghịch"). Sa-tan chất vấn động cơ của Gióp: "Có phải Gióp kính sợ Đức Chúa Trời mà luống công chăng?" (Gióp 1:9). Lời cáo buộc này đánh vào chính trung tâm của mối quan hệ giao ước: liệu con người có yêu mến Chúa vì chính Ngài, hay chỉ vì những phước hạnh Ngài ban? Được sự cho phép của Đức Chúa Trời trong giới hạn Ngài đặt ra, Sa-tan tước đi của Gióp tài sản, con cái và cuối cùng là sức khỏe. Phản ứng của Gióp là mẫu mực: "Đức Giê-hô-va đã ban cho, Đức Giê-hô-va lại cất đi; đáng ngợi khen danh Đức Giê-hô-va!" (Gióp 1:21). Ông vẫn giữ lòng trung tín ngay cả khi vợ ông khuyên ôn: "Hãy phỉ báng Đức Chúa Trời, và chết đi!" (Gióp 2:9). Gióp đáp lại: "Chúng ta đã nhận sự lành từ nơi Đức Chúa Trời, lẽ nào chẳng chịu sự dữ sao?" (Gióp 2:10).

Những Cuộc Đối Thoại và Sự Khủng Hoảng của Lý Trí (Gióp 3-37)

Phần lớn sách là những cuộc đối thoại triết lý căng thẳng giữa Gióp và ba người bạn: Ê-li-pha, Binh-đát và Sô-pha. Cấu trúc gồm ba chu kỳ tranh luận, nơi mỗi người bạn lên tiếng và Gióp đáp lại.

• Ê-li-pha người Thê-man: Đại diện cho truyền thống khôn ngoan truyền thống. Ông lập luận rằng Đức Chúa Trời công bình, nên sự đau khổ là hậu quả tất yếu của tội lỗi. "Hãy nhớ lại, có người nào vô tội bị hư mất chăng?" (Gióp 4:7). Lời khuyên của ông là Gióp phải ăn năn, tìm kiếm Chúa.
• Binh-đát người Su-a: Cứng nhắc hơn, nhấn mạnh sự thánh khiết tuyệt đối của Đức Chúa Trời và sự bất toàn của con người. "Loài người há là thanh sạch sao? ... Kìa, trong các đầy tớ Ngài, Ngài không tin cậy, Các thiên sứ Ngài Ngài còn bắt lỗi thay" (Gióp 15:14-15).
• Sô-pha người Na-a-ma: Nguyên tắc và độc đoán nhất. Ông cho rằng sự đau khổ của Gióp thậm chí còn ít hơn tội lỗi ông đáng phải chịu. "Giê-hô-va sẽ tỏ cho ngươi những sự bí mật của sự khôn ngoan" (Gióp 11:6).

Góc nhìn của ba người bạn, dù xuất phát từ thần học chính thống về Đức Chúa Trời công bình, lại trở nên khô cứng, vô cảm và thiếu sự đồng cảm. Họ bóp méo chân lý thành một công thức cơ học: đau khổ = trừng phạt tội lỗi cá nhân. Gióp, mặt khác, khẳng định sự ngay thẳng của mình (Gióp 27:5-6) và chất vấn sự công bình của Đức Chúa Trời. Ông khao khát một Đấng Trung Bảo, một người phân xử (Gióp 9:33), và tiếng kêu của ông đạt đến đỉnh điểm trong lời tuyên xưng đức tin nổi tiếng: "Tôi biết rằng Đấng Cứu Chuộc tôi vẫn sống... Từ trong xác thịt tôi, sẽ được thấy Đức Chúa Trời" (Gióp 19:25-26). Từ "Cứu Chuộc" (גֹּאֵל - *go’el*) là một thuật ngữ pháp lý, chỉ người bà con chuộc lại, biện hộ - một lời tiên tri mờ ảo nhưng đầy hy vọng về Đấng Mê-si.

Sự Xuất Hiện của Đức Chúa Trời và Bài Học Về Sự Khôn Ngoan Thần Thượng (Gióp 38-41)

Cuối cùng, Đức Giê-hô-va đáp lời từ trong cơn gió lốc. Đáng chú ý, Ngài không trả lời trực tiếp những câu hỏi "Tại sao?" của Gióp. Thay vào đó, Ngài đặt ra một loạt câu hỏi tu từ hùng vĩ, dẫn dắt Gióp (và người đọc) vào một cuộc hành trình xem xét công trình sáng tạo: nền móng trái đất, biển cả, ánh sáng, tuyết, mưa đá, các chòm sao, sư tử, dê rừng, chim ưng, con trâu, con ngựa, chim lạc đà, và đặc biệt là hai quái vật Behemoth (có lẽ là hà mã) và Leviathan (có lẽ là cá sấu khổng lồ hoặc một sinh vật thần thoại).

Mục đích của bài giảng này không phải để đè bẹp Gióp, mà để mở rộng tầm nhìn của ông. Đức Chúa Trời đang nói: "Con nhìn thế giới từ góc nhìn hạn hẹp, đau khổ và quyền lợi của con. Hãy nhìn thế giới qua cái nhìn của Ta, Đấng duy trì một vũ trụ phức tạp, kỳ diệu và đôi khi hung dữ này. Sự khôn ngoan và quyền năng của Ta vượt xa sự hiểu biết của con." Đây không phải là lời giải thích cho sự đau khổ, mà là một sự mặc khải về Chính Con Người của Đức Chúa Trời.

Kết Thúc: Sự Hối Cải và Phục Hồi (Gióp 42)

Phản ứng của Gióp là then chốt. Ông không nhận được lời giải thích về nguyên nhân cơn khổ nạn, nhưng ông đã gặp Đức Chúa Trời. Ông thốt lên: "Tôi lấy làm gớm ghê tôi, Và ăn năn trong tro bụi" (Gióp 42:6). Sự ăn năn (*nacham* - נָחַם) ở đây không phải vì tội lỗi giả định nào, mà là vì ông đã "nói về những điều mình không hiểu biết" (Gióp 42:3). Ông ăn năn vì đã hạn chế Đức Chúa Trời trong khuôn khổ lý trí nhỏ bé của mình. Đức Chúa Trời khiển trách ba người bạn vì "các ngươi không nói về ta cách xứng đáng như Gióp, kẻ tôi tớ ta" (Gióp 42:7). Họ sai vì đã biến Đức Chúa Trời thành một công thức đơn giản; Gióp, dù có những lời than vãn, vẫn trung tín giao tiếp với Ngài. Cuối cùng, Gióp được phục hồi gấp đôi về của cải và có thêm con cái, biểu tượng của sự ban phước và phục hồi của Đức Chúa Trời, nhưng điều quan trọng hơn là mối tương ghong đã được biến đổi của ông với Chúa.

Ứng Dụng Thực Tiễn Cho Đời Sống Cơ Đốc

1. Đức Tin Vượt Trên Công Thức: Sách Gióp cảnh báo chúng ta chống lại một đức tin dựa trên công thức ("nếu tôi làm lành, Chúa phải ban phước"). Đức Chúa Trời chủ quyền và sự khôn ngoan của Ngài vượt quá sự hiểu biết của chúng ta (Ê-sai 55:8-9). Đức tin chân chính bám lấy Chúa ngay cả khi không hiểu đường lối Ngài.

2. Nghệ Thuật Đồng Cảm Thánh: Ba người bạn của Gióp dạy chúng ta bài học về cách không an ủi. Thay vì vội vàng giải thích, phán xét hay đưa ra lời khuyên thần học khô khan, chúng ta được kêu gọi để "khóc với kẻ khóc" (Rô-ma 12:15). Sự hiện diện im lặng, lời cầu nguyện và sự đồng hành đôi khi có giá trị hơn mọi lời giải thích.

3. Quyền Được Chất Vấn Trong Đức Tin: Gióp cho thấy chúng ta có thể mang mọi nỗi đau, thắc mắc, và thậm chí là oán trách đến trước mặt Chúa. Thánh Thiên là một bằng chứng khác cho điều này. Đức Chúa Trời đủ lớn để đón nhận những câu hỏi khó khăn của chúng ta. Sự thành thật trong đau khổ được Chúa tôn trọng hơn sự giả hình trong lời cầu nguyện.

4. Tìm Kiếm Gặp Gỡ Chúa, Không Chỉ Câu Trả Lời: Bài học lớn nhất từ Gióp là câu trả lời cuối cùng cho sự đau khổ không phải là một lý thuyết, mà là một Con Người—sự hiện diện của chính Đức Chúa Trời. Trong Tân Ước, chúng ta thấy sự đau khổ tột cùng được giải quyết trong thập tự giá của Chúa Giê-xu, nơi Đức Chúa Trời không chỉ nói từ cơn gió lốc, mà Ngài bước vào trong nỗi đau của nhân loại. Đấng Cứu Chuộc mà Gióp trông đợi (Gióp 19:25) chính là Chúa Giê-xu Christ, Đấng đồng cảm với chúng ta trong mọi sự thử thách (Hê-bơ-rơ 4:15).

5. Phước Hạnh Thật: Phước hạnh thật sự không nằm ở sự giàu có hay sức khỏe (dù Chúa có thể ban những điều đó), mà nằm ở chính mối tương ghong được phục hòa với Đức Chúa Trời. Gióp thốt lên: "Trước kia tôi chỉ nghe nói về Chúa, nhưng bây giờ chính mắt tôi đã thấy Ngài" (Gióp 42:5 - diễn ý). Đó là sự ban phước tối thượng.

Kết Luận

Sách Gióp không dễ đọc hay dễ giải thích, vì nó phá vỡ những khuôn mẫu tôn giáo đơn giản. Nó mời gọi chúng ta vào một đức tin trưởng thành hơn—một đức tin có thể chịu đựng được những câu hỏi không lời đáp, những bóng tối không được soi sáng, nhưng vẫn kiên định tuyên xưng: "Dầu Chúa giết tôi, tôi cũng còn nhờ cậy nơi Ngài" (Gióp 13:15). Trong thế giới đầy đau khổ vô lý này, sách Gióp dạy chúng ta tin cậy vào Con Người của Đức Chúa Trời hơn là hiểu biết trọn vẹn các đường lối của Ngài. Nó dẫn dắt chúng ta đến chân thập tự giá, nơi sự đau khổ tột cùng và tình yêu thương vô hạn gặp nhau, và đến với Đấng Christ, Đấng Cứu Chuộc hằng sống, là câu trả lời cuối cùng và trọn vẹn cho mọi tiếng kêu của nhân loại.