Ê-li và Các Tiên Tri của Ba-anh Trên Núi Cạt-mên
Trong lịch sử Y-sơ-ra-ên, có lẽ không có sự kiện nào sống động và đầy kịch tính về cuộc chiến giữa sự thờ phượng thật và thờ phượng giả như cuộc đối đầu giữa tiên tri Ê-li với 450 tiên tri của Ba-anh trên núi Cạt-mên. Câu chuyện được ghi lại trong 1 Các Vua đoạn 18 không chỉ là một bản anh hùng ca về đức tin, mà còn là một bài học thần học sâu sắc về uy quyền tối thượng của Giê-hô-va Đức Chúa Trời, bản chất của giao ước, và lời kêu gọi dân sự Ngài phải lựa chọn.
Sau khi vua Sa-lô-môn qua đời, vương quốc thống nhất của Y-sơ-ra-ên bị chia đôi: Giu-đa ở phía Nam và Y-sơ-ra-ên (10 chi phái) ở phía Bắc. Vua A-háp, trị vì Y-sơ-ra-ên, đã phạm tội trọng hơn hết thảy các vua trước mình (1 Các Vua 16:30). Ông cưới Giê-sa-bên, công chúa Si-đôn, và nhiệt thành đưa vào sự thờ phượng thần Ba-anh, vị thần mưa và sản xuất của người Ca-na-an. Danh từ "Ba-anh" (בַּעַל, Ba'al) trong tiếng Hê-bơ-rơ nghĩa là "chủ" hoặc "chồng", phản ánh mối quan hệ giao ước giả mạo mà sự thờ phượng này đòi hỏi.
Giữa bối cảnh suy đồi thuộc linh ấy, tiên tri Ê-li (Ê-li-gia, אֵלִיָּהוּ, nghĩa là "Giê-hô-va là Đức Chúa Trời của tôi") đột ngột xuất hiện. Ông tuyên bố với A-háp: "Ta đứng trước mặt Giê-hô-va, Đức Chúa Trời hằng sống của Y-sơ-ra-ên. Trong mấy năm tới đây, nếu không bởi lời ta, thì chẳng có sương, cũng chẳng có mưa" (1 Các Vua 17:1). Lời tuyên bố này là một sự thách thức trực tiếp đến uy quyền của Ba-anh, vị thần được cho là điều khiển mưa gió. Hạn hán kéo dài ba năm rưỡi là bằng chứng hùng hồn về sự vô năng của tà thần và sự đoán phạt của Đức Chúa-hô-va đối với tội thờ hình tượng.
Đỉnh điểm của câu chuyện là cuộc gặp gỡ được sắp đặt trên núi Cạt-mên (1 Các Vua 18:19-40). Ê-li đứng trước mặt "cả dân Y-sơ-ra-ên" và đưa ra lời khiển trách bất hủ: "Các ngươi đi khập khễnh hai phe cho đến chừng nào? Nếu Giê-hô-va là Đức Chúa Trời, hãy theo Ngài; còn nếu Ba-anh là Đức Chúa Trời, hãy theo hắn!" (câu 21). Cụm từ "đi khập khễnh hai phe" (פֹּסְחִים עַל־שְׁתֵּי הַסְּעִפִּים, poschim al sh'tay hase'ipim) mô tả hình ảnh một người nhảy từ chân này sang chân kia, không thể quyết định. Đây là sự lên án mạnh mẽ đối với thuyết hỗn hợp tôn giáo (syncretism) – tệ nạn muốn thờ phượng Đức Giê-hô-va nhưng đồng thời cũng cầu cạnh các thần ngoại bang.
Ê-li đề nghị một cuộc thử nghiệm công khai: hai bên sẽ dâng của lễ thiêu, nhưng không được đốt. Thần nào đáp lời bằng lửa, ấy là Đức Chúa Trời thật. Các tiên tri của Ba-anh nhảy múa, kêu la, rạch mình từ sáng đến trưa, nhưng "chẳng có tiếng trả lời, chẳng ai để ý đến" (câu 29). Hành động rạch mình (theo nghi lễ ngoại giáo) tương phản hoàn toàn với luật pháp Môi-se cấm tự cắt mình (Lê-vi Ký 19:28).
Đến phiên mình, Ê-li hành động với chủ ý thần học rõ ràng. Ông sửa lại bàn thờ Đức Giê-hô-va đã đổ nát—một biểu tượng cho sự phục hồi giao ước. Ông lấy 12 viên đá tượng trưng cho 12 chi phái Y-sơ-ra-ên, nhắc nhở rằng dù vương quốc bị chia cắt, dân sự của Đức Chúa Trời vẫn là một. Ông đào mương chung quanh và đổ nước ngập của lễ và củi ba lần—một hành động tưởng chừng như phi lý trong hạn hán, nhấn mạnh rằng phép lạ hoàn toàn đến từ quyền năng siêu nhiên, không có chỗ cho sự nghi ngờ.
Lời cầu nguyện của Ê-li thật đơn sơ nhưng đầy quyền năng thần học: "Lạy Giê-hô-va, Đức Chúa Trời của Áp-ra-ham, của Y-sác, và của Y-sơ-ra-ên! Ngày nay xin hãy tỏ cho người ta biết rằng Ngài là Đức Chúa Trời ở trong Y-sơ-ra-ên, còn tôi là tôi tớ Ngài, và tôi vâng theo lời Ngài mà làm mọi sự nầy. Đức Giê-hô-va ôi! Xin nhậm lời tôi, hầu cho dân sự nầy nhìn biết rằng Giê-hô-va là Đức Chúa Trời, và Ngài khiến lòng dân sự trở lại cùng Ngài" (1 Các Vua 18:36-37). Lời cầu nguyện này không tập trung vào bản thân ông, mà vào danh Đức Giê-hô-va, vào mục đích làm chứng, và vào sự phục hưng thuộc linh (shuv, שוב - trở lại) của dân sự.
Đáp lại lời cầu nguyện, "lửa của Đức Giê-hô-va giáng xuống" thiêu đốt của lễ thiêu, củi, đá, bụi và cả nước trong mương. Phản ứng của dân chúng là tức khắc và rõ ràng: "Thấy vậy, cả dân sự đều sấp mình xuống, và nói rằng: Giê-hô-va là Đức Chúa Trời! Giê-hô-va là Đức Chúa Trời!" (câu 39). Lời tuyên xưng "Giê-hô-va là Đức Chúa Trời" chính là ý nghĩa tên của Ê-li, và nay trở thành lời tuyên xưng của cả dân chúng.
Tiếp theo là sự phán xét công bằng: theo luật pháp Môi-se quy định về hình phạt dành cho kẻ dụ dỗ dân sự thờ thần khác (Phục-truyền Luật-lệ Ký 13:13-18), Ê-li truyền lệnh bắt và giết 450 tiên tri của Ba-anh tại khe Kít-rôn. Hành động này không phải là sự tàn bạo cá nhân, mà là sự thực thi công lý thánh của Đức Chúa Trời, nhằm thanh tẩy đất nước khỏi sự ô uế của sự thờ hình tượng có hệ thống.
Câu chuyện này không chỉ là lịch sử, mà là Lời Đức Chúa Trời phán với chúng ta ngày nay (Rô-ma 15:4). Dưới đây là những bài học thiết thực:
1. Lời Kêu Gọi Quyết Định Dứt Khoát: Giống như dân Y-sơ-ra-ên xưa, Cơ đốc nhân ngày nay thường bị cám dỗ "đi khập khễnh hai phe"—muốn theo Chúa nhưng vẫn ôm lấy những "thần" hiện đại: chủ nghĩa vật chất, danh vọng, khoái lạc, hay chủ nghĩa cá nhân. Chúa Giê-xu phán: "Không ai có thể làm tôi hai chủ" (Ma-thi-ơ 6:24). Chúng ta được kêu gọi dứt khoát chọn Chúa Giê-xu là Chúa duy nhất.
2. Đức Tin Trong "Nạn Hạn Hán": Ba năm rưỡi hạn hán tượng trưng cho những giai đoạn khô khan, thử thách trong đời sống chúng ta. Câu chuyện dạy chúng ta rằng ngay trong sự khô hạn, Đức Chúa Trời vẫn tể trị và có mục đích tốt lành—đó là dẫn dắt chúng ta quay trở lại, phó thác hoàn toàn cho Ngài.
3. Can Đảm Đứng Vững Một Mình: Ê-li cảm thấy mình "chỉ còn một mình" (1 Các Vua 19:10). Sự cô đơn trong hành trình thuộc linh là có thật. Bài học là hãy trung tín như Ê-li, tin cậy rằng Đức Chúa Trời luôn có một số người còn sót lại trung thành với Ngài (câu 18). Lòng can đảm của chúng ta đến từ việc đứng trước mặt Giê-hô-va (18:15), chứ không phải trước mặt người ta.
4. Bản Chất của Sự Thờ Phượng Thật: Sự thờ phượng thật không phải là những nghi thức ồn ào, tự hại mình hay sự kích động cảm xúc (như của các tiên tri Ba-anh). Sự thờ phượng thật dựa trên Lời Chúa, hướng về Chúa, và được bày tỏ qua sự vâng phục. Lời cầu nguyện của Ê-li là khuôn mẫu: tôn cao Đức Chúa Trời, công nhận giao ước của Ngài, và tìm kiếm vinh quang Ngài.
5. Ưu Tiên Phục Hồi Bàn Thờ: "Bàn thờ" tượng trưng cho mối tương giao và sự thờ phượng cá nhân. Trước khi mong đợi phép lạ hay sự bày tỏ quyền năng, chúng ta cần "sửa lại" bàn thờ đời sống riêng tư với Chúa—là sự cầu nguyện, đọc Kinh Thánh, và sự ăn năn.
6. Cầu Nguyện trong Quyền Năng và Sự Vâng Theo: Lời cầu nguyện của Ê-li hiệu quả vì ông cầu nguyện theo ý muốn Đức Chúa Trời (làm vinh hiển danh Ngài, đem dân sự trở lại) và trong sự vâng phục trọn vẹn (làm mọi sự đúng như Lời Chúa phán). Gia-cơ nhắc chúng ta: "Lời cầu nguyện của người công bình, lắm sức lắm" (Gia-cơ 5:16), và ông lấy chính Ê-li làm ví dụ.
Cuộc đối đầu trên núi Cạt-mên cuối cùng là một sự mặc khải rõ ràng về danh và quyền năng của Đức Chúa Trời. Nó chỉ ra sự vô nghĩa của thần tượng và sự trung tín tối thượng của Giê-hô-va. Đối với chúng ta ngày nay, Đức Chúa Trời đã bày tỏ chính Ngài một cách trọn vẹn nhất trong Con Một Ngài, Chúa Giê-xu Christ. Trên thập tự giá, không phải lửa từ trời, mà chính tình yêu và sự công bình thánh của Đức Chúa Trời đã được bày tỏ. Sự phục sinh của Chúa Giê-xu là bằng chánh cuối cùng và vĩ đại nhất rằng "Giê-hô-va (Đấng Tự Hữu Hằng Hữu) là Đức Chúa Trời!".
Lời kêu gọi của Ê-li vẫn vang vọng: Hãy chọn lựa. Hãy từ bỏ mọi thần tượng. Hãy sửa lại bàn thờ của mối tương giao với Chúa. Và hãy kinh nghiệm quyền năng phục sinh của Ngài trong mọi "nạn hạn hán" của đời sống. Ngài vẫn là Đức Chúa Trời đáp lời bằng lửa của Đức Thánh Linh, để thiêu đốt của lễ đời sống chúng ta, làm sạch và biến đổi chúng ta nên giống ảnh tượng Con Ngài.