Tại sao Giô-na cố đi đến Ta-rê-si thay vì Ni-ni-ve?

Cuốn sách ngắn gọn nhưng sâu sắc của Giô-na đứng độc đáo giữa mười hai sách tiểu tiên tri, không phải vì nội dung tiên tri chống lại một quốc gia ngoại bang, mà chính vì nó tập trung vào phản ứng của chính vị tiên tri trước sứ mạng Đức Chúa Trời giao phó. Trọng tâm của câu chuyện không nằm ở những phép lạ lớn lao—cơn bão, con cá lớn, cây dưa chuột—mà nằm ở trận chiến nội tâm trong tâm hồn Giô-na. Câu hỏi then chốt được đặt ra: Tại sao một người được Đức Chúa Trời kêu gọi rõ ràng lại quyết định chạy trốn theo hướng ngược lại một cách triệt để như vậy? Hành động đi đến Ta-rê-si thay vì Ni-ni-ve không đơn thuần là sự bất tuân; đó là một tuyên ngôn thần học đầy xung đột, phản ánh một cuộc khủng hoảng niềm tin sâu sắc.

Để hiểu độ nghiêm trọng trong quyết định của Giô-na, chúng ta phải đặt hai địa điểm này trên bản đồ cổ đại. Ni-ni-ve là thủ đô của Đế chế A-si-ri hùng mạnh và tàn bạo, nằm về phía đông bắc của Y-sơ-ra-ên, bên kia sông Ơ-phơ-rát (ngày nay là phía bắc Iraq). A-si-ri nổi tiếng với sự tàn ác khủng khiếp trong chiến tranh (Na-hum 3:1-3). Trong khi đó, Ta-rê-si thường được cho là vùng đất xa xôi về phía tây, có thể là Tây Ban Nha, tận cùng của thế giới đã biết thời đó. Hành trình của Giô-na vì thế không phải là "đi lạc hướng" mà là một sự lựa chọn có chủ ý để đi đến nơi xa nhất có thể, theo hướng đối nghịch hoàn toàn.

Kinh Thánh chép: "Nhưng Giô-na chỗi dậy đặng trốn đi Ta-rê-si, xa mặt Đức Giê-hô-va. Người xuống tại Giốp-bê, gặp một chiếc tàu đi Ta-rê-si, người trả tiền đi xuống tàu, đặng đi với họ đến Ta-rê-si, xa mặt Đức Giê-hô-va." (Giô-na 1:3, Kinh Thánh Tin Lành Việt Ngữ 1925). Cụm từ "xa mặt Đức Giê-hô-va" được lặp lại hai lần, cho thấy đây không phải là hành động vô tình. Trong tâm thức Do Thái, sự hiện diện đặc biệt của Đức Giê-hô-va gắn liền với Đất Hứa. Giô-na nghĩ rằng bằng cách rời khỏi lãnh thổ Y-sơ-ra-ên và đi đến một vùng đất ngoại bang xa xôi, ông có thể thoát khỏi phạm vi tể trị trực tiếp của Đức Chúa Trời—một quan niệm thần học sai lầm nhưng phổ biến (Thi Thiên 139:7-10).

Sự kháng cự của Giô-na chỉ được bày tỏ trọn vẹn trong chương 4, sau khi thành Ni-ni-ve đã ăn năn và được Đức Chúa Trời tha thứ. Lời cầu nguyện tức giận của ông tiết lộ gốc rễ vấn đề:

"Ôi Đức Giê-hô-va! Tôi cầu xin Ngài, ấy há chẳng phải là điều tôi đã nói khi tôi còn ở trong xứ tôi sao? Vì đó nên tôi lật đật trốn đi Ta-rê-si; vì tôi biết rằng Ngài là Đức Chúa Trời nhơn từ, thương xót, chậm giận, giàu ơn, và đổi ý không xuống tai vạ." (Giô-na 4:2).

Lời thú nhận này là chìa khóa. Giô-na biết rất rõ bản tính của Đức Chúa Trời ông đang hầu việc. Ông không chạy trốn vì sợ hãi sự tàn ác của người A-si-ri, mà vì ông sợ thành công của chính sứ mạng mình. Ông biết nếu ông rao giảng, dân thành có thể ăn năn, và Đức Chúa Trời nhân từ sẽ tha thứ cho kẻ thù của dân tộc ông. Sự bất tuân của Giô-na, vì thế, bắt nguồn từ:

1. Chủ Nghĩa Dân Tộc Hẹp Hòi & Định Kiến Tôn Giáo:

Là một tiên tri của Vương quốc Y-sơ-ra-ên (phía Bắc) trong thế kỷ thứ 8 TCN, Giô-na lớn lên trong bối cảnh A-si-ri là mối đe dọa hiện hữu và đáng sợ. Ông và đồng bào mình xem mình là dân tộc được chọn, còn các dân ngoại là kẻ thù của Đức Chúa Trời. Lòng nhân từ của Chúa dành cho Ni-ni-ve dường như là một sự "phản bội" đối với đặc ân của Y-sơ-ra-ên. Ông mong muốn sự phán xét công bình (mishpat - מִשְׁפָּט) dành cho kẻ thù, chứ không phải sự thương xót (chesed - חֶסֶד) mà ông biết Chúa sẽ ban.

2. Quan Niệm Sai Lầm Về Quyền Sở Hữu Ân Điển Chúa:

Giô-na, vô tình hay hữu ý, đã xem ân điển và giao ước của Đức Chúa Trời như một tài sản độc quyền của dân tộc mình. Ông quên mất lời hứa nguyên thủy với Áp-ra-ham: "...và các chi tộc nơi thế gian sẽ nhờ ngươi mà được phước" (Sáng Thế Ký 12:3). Sứ mạng của ông tiết lộ chủ đích phổ quát của Đức Chúa Trời, nhưng ông lại muốn giữ Đức Chúa Trời cho riêng mình.

3. Nỗi Sợ Mất Đi Vị Thế & Danh Tiếng Cá Nhân:

Là một nhà tiên tri, rao ra lời cảnh báo "còn bốn mươi ngày nữa, Ni-ni-ve sẽ bị đổ xuống!" (Giô-na 3:4) mà sau đó không xảy ra, có thể khiến ông trở thành trò cười trong mắt người đời. Ông quan tâm đến uy tín của lời tiên tri hơn là ý muốn cứu vớt của Đấng đã sai ông. Ông đặt sự công bình theo ý mình lên trên sự nhân từ theo ý Chúa.

Đáng chú ý, văn bản mô tả một chuỗi hành động "đi xuống" (trong tiếng Hê-bơ-rơ, từ yarad - יָרַד):

• Giô-na "xuống" Giốp-bê (1:3).
• Ông "xuống tàu" (1:3).
• Ông "xuống nơi khoang tàu và ngủ" (1:5).
• Cuối cùng, ông bị quăng "xuống biển (1:15).

Đây không chỉ là mô tả địa lý, mà là một sự suy thoái thuộc linh có chủ ý. Mỗi bước "đi xuống" đánh dấu sự xa cách hơn với thiên mạng và sự hiện diện của Đức Chúa Trời. Hành trình đến Ta-rê-si là hành trình đi vào sự tối tăm, xa cách, và cuối cùng là cái chết (được hình ảnh hóa qua bụng cá). Chỉ khi ông ở trong "vực sâu" (Sheol - She'ol - שְׁאוֹl), ông mới kêu cầu và được phục hồi (Giô-na 2).

Câu chuyện Giô-na không phải để chúng ta ngồi phán xét một tiên tri thất bại, mà như một tấm gương phản chiếu những khuynh hướng trong chính lòng chúng ta.

1. Đối Diện Với "Ni-ni-ve" Trong Đời Sống Chúng Ta:

"Ni-ni-ve" có thể đại diện cho những người, nhóm người, hoặc nhiệm vụ mà chúng ta không muốn đối diện vì định kiến, sợ hãi, hoặc ác cảm cá nhân. Đó có thể là một đồng nghiệp khó chịu, một nhóm xã hội bị kỳ thị, hay một sự kêu gọi phục vụ đầy thách thức. Bài học từ Giô-na dạy chúng ta rằng Đức Chúa Trời thường đặt để sứ mạng yêu thương ngay trong những nơi chúng ta muốn tránh né nhất.

2. Kiểm Tra Lòng Yêu Thương Có Điều Kiện:

Chúng ta có giống Giô-na, vui mừng khi ân điển Chúa đến với người "giống như mình", nhưng phàn nàn, oán trách khi thấy Chúa ban ơn cho người mà chúng ta cho là "không xứng đáng" không? Tình yêu thương của chúng ta có phải là thứ agapē (ἀγάπη - tình yêu vô điều kiện) của Đấng Christ, hay chỉ là tình cảm ích kỷ?

3. Vâng Lời Trọn Vẹn, Ngay Cả Khi Không Hiểu Hết:

Giô-na đã vâng lời... một nửa. Ông cuối cùng cũng đi đến Ni-ni-ve và rao giảng, nhưng với một thái độ thiếu lòng thương xót. Sự vâng lời đích thực xuất phát từ một tấm lòng được biến đổi, đồng điệu với tấm lòng của Chúa. Chúng ta được kêu gọi không chỉ làm đúng nhiệm vụ, mà còn phải có tấm lòng đúng đắn trong khi thực hiện nó (Phi-líp 2:5).

4. Nhìn Thấy Bản Tính Thật Của Đức Chúa Trời:

Đức Chúa Trời trong sách Giô-na không phải là một vị thần bộ lạc của Y-sơ-ra-ên, mà là Đấng Tạo Hóa quan tâm đến cả "lắm nhiều sinh vật" trong thành phố tội lỗi (Giô-na 4:11). Ngài là Đức Chúa Trời của cơ hội thứ hai—cho Ni-ni-ve, cho Giô-na, và cho chính chúng ta. Sự nhân từ (chesed) của Ngài là động lực thúc đẩy mọi sứ mạng.

Hành trình đến Ta-rê-si của Giô-na cuối cùng lại trở thành một hành trình đưa ông trở lại với chính mình và với Đức Chúa Trời. Qua thất bại của Giô-na, Đức Chúa Trời bày tỏ một chân lý vĩ đại: Ngài là Chúa của mọi dân tộc, và lòng thương xót của Ngài vượt xa mọi biên giới chủng tộc, chính trị và định kiến của con người. Sự bướng bỉnh của tiên tri không thể làm hỏng kế hoạch từ bi của Đức Chúa Trời; nó chỉ làm chậm trễ và gây ra đau khổ không cần thiết cho chính ông và những người xung quanh.

Câu chuyện kết thúc với một câu hỏi mở của Đức Chúa Trời dành cho Giô-na—và cho mỗi chúng ta: "Còn ta, há không nên tiếc thành Ni-ni-ve lớn nầy, trong đó có hơn mười hai vạn người không biết phân biệt tay hữu và tay tả, lại với số thú-vật rất nhiều hay sao?" (Giô-na 4:11). Câu trả lời nằm ở cách chúng ta sống: chúng ta có sẵn lòng rời bỏ "con tàu đi Ta-rê-si" của những định kiến và nỗi sợ riêng để bước vào "con đường đi Ni-ni-ve" của sự vâng lời và lòng thương xót hay không? Hành trình thực sự không phải là đến một thành phố xa lạ, mà là đến với một tấm lòng đồng điệu với tấm lòng của Đức Chúa Trời.

Bài nghiên cứu dựa trên bản Kinh Thánh Tin Lành Việt Ngữ 1925 (Bản Truyền Thống), có tham khảo từ văn bản gốc Hê-bơ-rơ và bối cảnh lịch sử-thần học.