Hai Bản Ký Thuật Sáng Thế Trong Sáng Thế Ký 1 và 2
Một trong những điều thú vị đầu tiên mà bất kỳ độc giả nghiêm túc nào của Kinh Thánh cũng nhận ra khi mở sách Sáng Thế Ký, đó là sự hiện diện của hai bản tường thuật về công trình sáng thế. Sáng Thế Ký chương 1:1 đến chương 2:3 trình bày một cái nhìn trật tự, theo từng ngày, về việc Đức Chúa Trời tạo dựng nên vũ trụ và muôn loài, đỉnh điểm là sự tạo dựng loài người. Ngay sau đó, từ Sáng Thế Ký 2:4 trở đi, chúng ta dường như quay trở lại với một góc nhìn khác, tập trung hơn vào khu vườn Ê-đen, con người và mối tương giao đầu tiên. Sự hiện diện song song này không phải là một lỗi biên tập, càng không phải là mâu thuẫn, nhưng là một chủ ý thần học sâu sắc được Đức Thánh Linh mặc khải cho Môi-se. Bài nghiên cứu chuyên sâu này sẽ khám phá lý do, ý nghĩa thần học và sự phong phú mà hai bản ký thuật này mang lại cho sự hiểu biết của chúng ta về Đức Chúa Trời, công trình Ngài và vị trí của con người.
I. Tổng Quan Hai Bản Ký Thuật: Sự Khác Biệt Rõ Rệt Trong Trọng Tâm
Trước khi đi vào lý do, chúng ta cần quan sát kỹ cấu trúc và trọng tâm của từng phân đoạn.
Bản Ký Thuật Thứ Nhất (Sáng Thế Ký 1:1 - 2:3):
- Phạm vi: Vũ trụ (cosmic scope). Từ trời đất, ánh sáng, biển khơi, cây cối đến các thiên thể và mọi sinh vật.
- Danh xưng của Đức Chúa Trời: Chủ yếu sử dụng danh từ chung "Elohim" (ἐλόχιμ trong Hebrew, nghĩa là "Đức Chúa Trời" - một danh từ số nhiều chỉ sự vĩ đại, uy nghi).
- Hình ảnh về Đức Chúa Trời: Đấng Tạo Hóa Toàn Năng, Tối Cao. Ngài phán và nó liền có (fiat creation). Ngài đứng trên và ngoài công trình sáng tạo, ban mệnh lệnh với uy quyền tối thượng.
- Cấu trúc: Rất có trật tự, theo một tuần lễ 6 ngày, với công thức lặp lại "Vậy, có buổi chiều và buổi mai; ấy là ngày thứ...".
- Đỉnh điểm: Sự tạo dựng loài người (nam và nữ) vào ngày thứ sáu, theo hình ảnh của Elohim (Sáng 1:27).
- Mục đích: Thiết lập trật tự từ sự hỗn độn, khẳng định chủ quyền tuyệt đối của Đức Chúa Trời và sự tốt lành toàn hảo của mọi thứ Ngài dựng nên.
Bản Ký Thuật Thứ Hai (Sáng Thế Ký 2:4 - 25):
- Phạm vi: Cá nhân và tương quan (personal and relational scope). Tập trung vào con người, khu vườn và mối quan hệ.
- Danh xưng của Đức Chúa Trời: Sử dụng kết hợp "Giê-hô-va Elohim" (γἡοωαη ελοχιμ - Yahweh God). "Yahweh" là danh riêng trong giao ước, bày tỏ mối quan hệ mật thiết, cá nhân.
- Hình ảnh về Đức Chúa Trời: Đấng Tạo Hóa Gần Gũi. Ngài nắn nên con người từ bụi đất, hà hơi sống, trồng một khu vườn, đặt con người vào đó, và trò chuyện với con người. Hành động của Ngài mang tính thân mật, chăm sóc.
- Cấu trúc: Tập trung vào một chuỗi các sự kiện liên quan đến con người: sự tạo dựng A-đam, khu vườn Ê-đen, các điều răn, sự tạo dựng muôn thú và sau cùng là Ê-va.
- Đỉnh điểm: Sự thiết lập hôn nhân và mối tương giao trọn vẹn giữa người nam và người nữ (Sáng 2:24-25).
- Mục đích: Giải thích nguồn gốc của con người, mối tương giao giữa con người với Đấng Tạo Hóa, giữa con người với công việc (trồng và giữ vườn), và giữa người nam với người nữ. Nó đặt nền tảng cho câu chuyện cứu chuộc sau này.
II. Lý Giải Thần Học: Tại Sao Lại Có Hai Bản Ký Thuật?
Dựa trên các quan sát trên, chúng ta có thể đưa ra những lý giải thần học vững chắc:
1. Hai Góc Nhìn Bổ Sung, Không Mâu Thuẫn: Đây không phải là hai câu chuyện độc lập, mà là một câu chuyện được kể từ hai góc máy khác nhau. Chương 1 cho thấy bức tranh toàn cảnh vĩ đại – Đức Chúa Trời là Kiến Trúc Sư Tối Cao của vũ trụ. Chương 2 zoom vào một điểm quan trọng nhất của bức tranh đó – con người và ngôi nhà (Ê-đen) của họ. Cũng như một bộ phim có cảnh quay toàn cảnh để thấy bối cảnh hùng vĩ, và cảnh quay cận cảnh để thấy diễn biến nội tâm nhân vật. Cả hai đều cần thiết để hiểu trọn vẹn câu chuyện.
2. Mặc Khải Tiệm Tiến Về Bản Tính của Đức Chúa Trời: Kinh Thánh mặc khải về Đức Chúa Trời một cách từ từ. Trước hết, con người cần biết Ngài là Elohim – Đấng Toàn Năng, Chủ Tể, đáng để tôn thờ và vâng phục. Sau đó, Ngài bày tỏ mình là Yahweh – Đấng Tự Hữu Hằng Hữu, Đấng đi vào giao ước, quan tâm và tương giao thân mật với tạo vật của Ngài. Hai chương đầu Sáng Thế Ký đặt nền tảng cho toàn bộ mặc khải Kinh Thánh: Đức Chúa Trời vừa siêu việt (transcendent) vừa hiện diện (immanent).
3. Nhấn Mạnh Vị Trí Độc Nhất Của Con Người: Chương 1 đặt con người là đỉnh cao của công trình sáng tạo (ngày thứ sáu). Chương 2 dành toàn bộ không gian để khẳng định điều đó. Con người được tạo dựng trước muôn thú (Sáng 2:19, trình tự này khác với chương 1, nơi thú vật được tạo cùng ngày với con người – điều này cho thấy chương 2 không theo trình tự thời gian mà theo logic thần học). Đức Chúa Trời đem mọi thú vật đến cho A-đam để xem người gọi chúng là gì. Hành động này xác lập quyền cai trị của con người (như chương 1 đã nói) qua việc đặt tên – một hành động mang tính chủ quyền trong văn hóa Hebrew. Cuối cùng, không có sinh vật nào xứng đáng làm "kẻ giúp đỡ" cho A-đam, dẫn đến sự tạo dựng người nữ từ chính xương thịt người nam. Điều này nhấn mạnh sự đồng loại, bình đẳng về bản chất nhưng khác biệt về chức năng trong sự hiệp một.
4. Thiết Lập Nền Tảng Cho Các Mối Quan Hệ Căn Bản: Chương 2 đặt nền móng cho mọi mối quan hệ then chốt của nhân loại:
- Với Đức Chúa Trời: Con người được đặt trong vườn với một điều răn (Sáng 2:16-17), thiết lập mối quan hệ giao ước đầu tiên dựa trên sự vâng phục và tin cậy.
- Với Công Việc (Tạo Vật): Con người được giao nhiệm vụ "trồng và giữ" vườn (Sáng 2:15). Công việc là một phần của ý định tốt lành ban đầu, không phải là lời nguyền.
- Với Nhau (Hôn Nhân): Sự tạo dựng Ê-va và nguyên lý "một xương một thịt" (Sáng 2:23-24) thiết lập hôn nhân một vợ một chồng, bình đẳng và hiệp nhất, là hình bóng về mối tương giao giữa Đấng Christ và Hội Thánh (Ê-phê-sô 5:31-32).
III. Giải Đáp Các Thắc Mắc Thường Gặp
Có phải hai bản ký thuật này đến từ hai nguồn truyền thống khác nhau (lý thuyết JEDP)?
Trường phái phê bình cao (higher criticism) với thuyết Văn Tài (JEDP) cho rằng đây là hai truyền thống khác nhau ("J" dùng Yahweh, "P" dùng Elohim) được biên tập lại. Tuy nhiên, cách tiếp cận này xuất phát từ tiền đề hoài nghi về tính nhất quán và linh cảm của Kinh Thánh. Lập trường của đức tin Tin Lành dựa trên chứng cứ nội tại của Kinh Thánh và lời khẳng định rằng "Cả Kinh Thánh đều là bởi Đức Chúa Trời soi dẫn" (2 Ti-mô-thê 3:16). Sự khác biệt có chủ ý về văn phong và trọng tâm chứng tỏ tài năng văn chương và sự dẫn dắt thần học của tác giả (Môi-se) dưới sự soi dẫn của Đức Thánh Linh, chứ không phải là dấu vết của sự biên tập vụn vặt.
Tại sao trình tự tạo dựng trong chương 2 dường như khác chương 1?
Như đã nói, Sáng Thế Ký 2 không nhằm mục đích cung cấp một biên niên sử thứ hai, mà là một sự bổ sung có chủ đích. Câu 2:4 đóng vai trò chuyển mạch: "Ấy là gốc tích trời và đất khi được dựng nên". Từ "gốc tích" (hay "gia phổ" - toledoth trong Hebrew) thường xuất hiện trong Sáng Thế Ký để giới thiệu một phần ký thuật mới tập trung vào hậu duệ hoặc lịch sử của một nhân vật. Ở đây, nó giới thiệu "gia phổ của trời đất" với trọng tâm là con người. Vì vậy, trình tự được sắp xếp theo logic thần học để phục vụ mục tiêu đó, không phải mâu thuẫn với trình tự thời gian ở chương 1.
IV. Ứng Dụng Thực Tiễn Cho Đời Sống Cơ Đốc
Sự hiểu biết về hai bản ký thuật sáng thế không chỉ là kiến thức học thuật, mà còn mang lại nền tảng vững chắc cho đời sống đức tin:
1. Có Cái Nhìn Cân Bằng Về Đức Chúa Trời: Chúng ta học để kính sợ và thờ phượng Elohim – Đấng Toàn Năng, Chủ Tể của vũ trụ, Đấng nắm giữ mọi quyền tể trị. Đồng thời, chúng ta có thể đến gần và tương giao thân mật với Yahweh – Cha Thiên Thượng, Đấng nắn nên chúng ta, hà hơi sống vào chúng ta, và quan tâm đến từng chi tiết đời sống chúng ta. Điều này đem lại sự bình an sâu xa giữa mọi hoàn cảnh.
2. Hiểu Đúng Giá Trị Và Phẩm Giá Của Bản Thân Và Người Khác: Vì được tạo dựng theo hình ảnh của Elohim (chương 1), mỗi con người đều có phẩm giá và giá trị tuyệt đối, không phân biệt chủng tộc, giới tính hay địa vị. Vì được Yahweh nắn nên cách kỳ diệu và thân mật (chương 2), đời sống chúng ta có mục đích và ý nghĩa. Điều này chống lại mọi tư tưởng tự ti, tự tôn cực đoan, và thúc đẩy chúng ta tôn trọng sự sống.
3. Xây Dựng Các Mối Quan Hệ Lành Mạnh: Nguyên lý "một xương một thịt" từ Sáng Thế Ký 2 là nền tảng cho sự trung thành, hiệp nhất và yêu thương trong hôn nhân. Mối quan hệ đầu tiên với Đức Chúa Trời dạy chúng ta rằng mọi mối quan hệ khác phải được xây dựng trên nền tảng vâng phục và tin cậy Ngài. Công việc được nhìn như một phần trong ý định tốt lành của Đức Chúa Trời, một phương tiện để chúng ta gìn giữ và phát triển thế giới Ngài giao phó.
4. Tìm Thấy Hy Vọng Trong Sự Cứu Chuộc: Sự sụp đổ của các mối quan hệ trong Sáng Thế Ký 3 (sau hai chương thiết lập) khiến chúng ta thấy rõ tội lỗi đã phá hủy điều tốt lành ban đầu thế nào. Tin Mừng là Chúa Giê-xu Christ, Ngôi Lời (Logos) – Đấng hiện hữu từ ban đầu và là Đấng dựng nên muôn vật (Giăng 1:1-3), đã đến để tái tạo và phục hồi. Ngài là A-đam sau cùng (1 Cô-rinh-tô 15:45), mang lại sự sống mới và phục hồi mối tương giao với Đức Chúa Trời, với nhau và ngay cả với công việc (Rô-ma 8:19-21).
Kết Luận
Hai bản ký thuật sáng thế trong Sáng Thế Ký 1 và 2 không phải là một vấn đề cần giải quyết, mà là một món quà song đôi để chúng ta chiêm ngưỡng. Chúng như hai mặt của một đồng tiền, hay hai khúc nhạc hòa âm trong một bản giao hưởng vĩ đại về khởi nguyên. Một bên trình bày quyền năng vô song của Đấng Tạo Hóa, bên kia bày tỏ tình yêu cá nhân của Đấng Giao Ước. Một bên cho thấy vị trí tối cao của con người trong vũ trụ, bên kia mô tả phẩm giá thân mật và bổn phận tương giao của con người.
Là Cơ Đốc nhân, chúng ta được mời gọi sống trong sự cân bằng tuyệt vời này: Vừa run sợ trước sự oai nghi của Đấng Tạo Hóa, vừa nép mình trong vòng tay của Người Cha; vừa ý thức phẩm giá cao quý của mình là hình ảnh Đức Chúa Trời, vừa khiêm nhường nhận biết mình được nắn nên từ bụi đất; vừa làm việc cách siêng năng để cai quản thế giới Chúa giao, vừa gìn giữ và vun đắp các mối tương giao thánh với Chúa, với gia đình và với Hội Thánh.
Cuối cùng, hai chương này dẫn mắt chúng ta về phía trước, đến với Chúa Giê-xu Christ, là "hình ảnh của Đức Chúa Trời không thấy được" (Cô-lô-se 1:15), Đấng đã đến để phục hồi mọi điều đã bị đổ vỡ trong sự sáng tạo và trong lòng người. Trong Ngài, chúng ta tìm thấy ý nghĩa trọn vẹn nhất của cả quyền năng Elohim lẫn tình yêu Yahweh.