Sự giống nhau giữa DNA của con người và tinh tinh có phải là bằng chứng của thuyết tiến hóa?

Trong thế giới học thuật đương đại, câu hỏi về nguồn gốc con người luôn là tâm điểm của những cuộc tranh luận sôi nổi. Một trong những luận điểm thường được dẫn ra để ủng hộ thuyết tiến hóa là sự tương đồng đến hơn 98% trong bộ mã di truyền (DNA) giữa con người và loài tinh tinh. Đối với một Cơ Đốc nhân tin Kinh Thánh, chúng ta cần tiếp cận vấn đề này với tấm lòng kính sợ Đức Chúa Trời, với sự khôn ngoan được Ngài ban cho, và với nền tảng vững chắc là Lời hằng sống của Ngài. Bài viết này nhằm mục đích phân tích chủ đề dưới ánh sáng của Kinh Thánh, khảo sát các dữ kiện khoa học một cách trung thực, và rút ra những bài học thiết thực cho đời sống đức tin của chúng ta.

Trước khi đi vào phân tích thần học, chúng ta cần hiểu rõ dữ kiện khoa học. Quả thật, các nghiên cứu so sánh bộ gen (genome) đã chỉ ra mức độ tương đồng trình tự DNA rất cao, thường được trích dẫn trong khoảng 96-98.8%, giữa Homo sapiens (con người) và Pan troglodytes (tinh tinh thông thường). Điều này có nghĩa là các “chữ cái” di truyền (các base A, T, C, G) được sắp xếp theo trình tự rất giống nhau ở hai loài.

Tuy nhiên, có ba điểm quan trọng cần lưu ý ngay từ đầu:

• 1. Sự khác biệt nhỏ nhưng hệ trọng: Một vài phần trăm khác biệt tương ứng với hàng chục triệu điểm khác biệt trong tổng số khoảng 3 tỉ cặp base. Những khác biệt này nằm ở các gen điều hòa (quyết định khi nào và ở đâu một gen hoạt động), sự sắp xếp lại cấu trúc, và sự hiện diện/vắng mặt của một số đoạn gen quan trọng. Sự khác biệt về bộ não, khả năng ngôn ngữ và tư duy trừu tượng của con người có thể bắt nguồn từ những khác biệt “nhỏ” này.
• 2. Sự tương đồng không tự động ngụ ý tổ tiên chung: Sự giống nhau có thể được giải thích bằng hai mô hình chính: (a) Tổ tiên chung (thuyết tiến hóa) hoặc (b) Nhà Thiết kế chung (thuyết sáng tạo). Một kiến trúc sư có thể sử dụng cùng loại gạch, vữa và nguyên lý cơ học để xây một nhà kho và một nhà thờ. Sự giống nhau về vật liệu không chứng minh nhà kho “tiến hóa” thành nhà thờ, mà cho thấy chúng có cùng một người thiết kế.
• 3. Vấn đề giải thích dữ liệu: Dữ liệu khoa học là khách quan, nhưng cách diễn giải dữ liệu lại chịu ảnh hưởng bởi thế giới quan (worldview) của người nghiên cứu. Một người có thế giới quan duy vật (materialistic) sẽ mặc nhiên diễn giải sự tương đồng DNA là bằng chứng cho tiến hóa. Một người có thế giới quan hữu thần (theistic) tin vào Đấng Tạo Hóa có thể nhìn thấy trong đó dấu ấn của một Nhà Thiết kế tài ba sử dụng những “mô-đun” thiết kế hiệu quả cho các tạo vật sống trong cùng một môi trường.

Kinh Thánh trình bày một sự phân biệt rõ ràng và tuyệt đối giữa con người và mọi loài thú vật khác. Sự khác biệt này không chỉ nằm ở cấu trúc sinh học phức tạp hơn, mà nằm ở bản chất tâm linh và mục đích sáng tạo.

1. Con người được tạo dựng theo Hình ảnh và Tượng của Đức Chúa Trời (Imago Dei):
Đây là điểm then chốt. Sáng-thế Ký 1:26-27 chép: “Đức Chúa Trời phán rằng: Chúng ta hãy làm nên loài người như hình ta và theo tượng ta... Đức Chúa Trời dựng nên loài người như hình Ngài; Ngài dựng nên loài người giống như hình Đức Chúa Trời.” Cụm từ “hình” (tiếng Hê-bơ-rơ: צֶלֶם - tselem) và “tượng” (דְּמוּת - demuth) nói đến sự tương đồng về đạo đức, tâm linh và quản trị. Con người được ban cho linh hồn bất tử, lương tâm, ý chí tự do, khả năng sáng tạo, tư duy đạo đức và mối tương giao với Đấng Tạo Hóa. Không một đoạn Kinh Thánh nào nói thú vật được tạo dựng theo hình ảnh Đức Chúa Trời. Sự tương đồng DNA không thể nào giải thích hay xóa bỏ được sự khác biệt siêu nhiên căn bản này.

2. Con người được ban hơi sống đặc biệt từ Đức Chúa Trời:
Sáng-thế Ký 2:7 mô tả chi tiết: “Giê-hô-va Đức Chúa Trời bèn lấy bụi đất nắn nên hình người, hà sanh khí vào lỗ mũi; thì người trở nên một loài sanh linh.” Từ “sanh linh” ở đây trong tiếng Hê-bơ-rơ là נֶפֶשׁ חַיָּה (nephesh chayyah). Điều thú vị là cụm từ này cũng được dùng để mô tả các sinh vật có sự sống khác (như trong Sáng-thế Ký 1:20, 24). Tuy nhiên, con người là nephesh chayyah duy nhất được tạo nên “theo hình Đức Chúa Trời” và nhận “hà sanh khí” (נִשְׁמַת חַיִּים - nishmat chayyim) trực tiếp từ Đức Chúa Trời. Điều này chỉ ra một sự ban cho tâm linh đặc biệt, thiết lập nên sự sống thuộc linh và mối liên hệ độc nhất vô nhị giữa con người với Đấng Tạo Hóa.

3. Con người được giao nhiệm vụ cai quản:
Sáng-thế Ký 1:28 ghi lại mạng lệnh quản trị: “Hãy sanh sản thêm nhiều, làm cho đầy dẫy đất; hãy làm cho đất phục tùng, hãy quản trị... cá biển, chim trời và các loài vật hành động trên mặt đất.” Thẩm quyền và trách nhiệm cai quản này phản ánh quyền tể trị của Đức Chúa Trời và được ban riêng cho con người, chứ không phải cho tinh tinh hay bất kỳ loài vật nào khác. Nó hàm ý về khả năng lý luận, lập kế hoạch, đánh giá đạo đức và thực thi ý chí – những đặc điểm vượt trội về chất so với bản năng của thú vật.

Thay vì xem sự tương đồng DNA là “bằng chứng” cho tiến hóa, chúng ta có thể xem đó như một bằng chứng tuyệt vời cho sự khôn ngoan và tính kinh tế trong thiết kế của Đức Chúa Trời.

1. Ngôn ngữ chung của sự sống: Cũng như một kỹ sư tài ba sử dụng cùng một ngôn ngữ lập trình (code) và các thư viện mã nguồn (code libraries) có sẵn cho nhiều phần mềm khác nhau, Đấng Tạo Hóa có thể đã sử dụng một “bộ công cụ di truyền” chung, một “ngôn ngữ sinh học” thống nhất để tạo dựng nên các sinh vật sống trong cùng một thế giới, chia sẻ cùng một môi trường, hít thở cùng một bầu khí quyển và tiêu thụ những nguồn thức ăn có liên quan. Sự tương đồng này giúp cho thế giới sinh vật trở nên hài hòa và có thể tương tác với nhau trong các hệ sinh thái phức tạp.

2. Thiết kế cho mục đích chức năng: Tinh tinh và con người có nhiều điểm tương đồng về giải phẫu học (tay có thể cầm nắm, thị giác màu, cấu trúc xương...), sinh lý học và môi trường sống ban đầu. Một Đấng Tạo Hóa khôn ngoan, để đạt được những chức năng tương tự, có thể sử dụng những giải pháp thiết kế tương tự ở cấp độ phân tử. Sự tương đồng DNA, do đó, phản ánh sự tương đồng về chức năng và nhu cầu, hơn là phản ánh một tổ tiên chung.

3. Phản ánh quyền tể trị của Đấng Tạo Hóa trên mọi sự sống: Sự liên kết chặt chẽ giữa muôn loài thọ tạo nhắc nhở chúng ta rằng tất cả đều đến từ một Nguồn duy nhất. Công-vụ các Sứ-đồ 17:26 tuyên bố: “Ngài đã làm cho muôn dân sanh ra bởi chỉ một người [A-đam]...”. Mọi sự sống đều do Đức Chúa Trời tạo dựng và đều chịu sự cai quản của con người là tạo vật đặc biệt nhất của Ngài. Sự tương đồng sinh học có thể được xem như một dấu chỉ về mối liên hệ trong sự sáng tạo của Đức Chúa Trời, chứ không phải là một cây phả hệ tiến hóa ngẫu nhiên.

Kiến thức về chủ đề này không chỉ để tranh luận học thuật, mà phải dẫn đến sự biến đổi trong nhận thức và đời sống.

1. Xác Lập Vững Vàng Giá Trị Và Phẩm Giá Của Con Người: Trong một thế giới đề cao chủ nghĩa duy vật, nơi con người bị xem như chỉ là “một loài linh trưởng tiến hóa cao cấp”, Kinh Thánh tuyên bố một sự thật giải phóng: Bạn và tôi được tạo nên theo hình ảnh Đức Chúa Trời. Điều này ban cho mỗi người một phẩm giá bất khả xâm phạm, một giá trị nội tại không phụ thuộc vào trí thông minh, ngoại hình hay thành tựu. Nó là nền tảng cho đạo đức về quyền con người, sự tôn trọng sự sống từ lúc thụ thai đến lúc tuổi già, và cách chúng ta đối xử với người khác ( Gia-cơ 3:9).

2. Sống Có Trách Nhiệm Với Công Trình Sáng Tạo: Nếu chúng ta tin rằng muôn loài, bao gồm cả tinh tinh, là công trình sáng tạo có chủ đích của Đức Chúa Trời (chứ không phải sản phẩm của sự ngẫu nhiên mù quáng), thì thái độ của chúng ta đối với thiên nhiên phải là thái độ của người quản gia trung tín, chứ không phải kẻ chủ nhân độc tài khai thác bừa bãi. Chúng ta được giao trách nhiệm “canh giữ” (Sáng-thế Ký 2:15) công trình sáng tạo của Ngài. Điều này có ý nghĩa thực tiễn trong việc bảo vệ môi trường, đối xử nhân đạo với động vật và sử dụng tài nguyên khôn ngoan.

3. Cơ Sở Để Đối Thoại Và Làm Chứng: Khi ai đó nêu lên vấn đề “DNA giống nhau chứng minh chúng ta từ khỉ mà ra”, chúng ta có thể trả lời cách ôn hòa và khôn ngoan: - Công nhận dữ liệu: “Đúng vậy, có sự tương đồng di truyền rất cao.” - Đưa ra cách giải thích khác: “Tuy nhiên, dữ liệu đó cũng phù hợp với quan điểm về một Đấng Tạo Hóa tài ba sử dụng những thiết kế tương tự cho những sinh vật có chức năng tương tự.” - Chỉ ra sự khác biệt then chốt: “Điều Kinh Thánh và đức tin của tôi nhấn mạnh là sự khác biệt về chất giữa con người và thú vật: linh hồn, ý thức về Đấng Tối Cao, khát vọng vĩnh cửu và khả năng nhận biết tội lỗi cũng như ân điển. Những điều này không thể đo lường bằng DNA.” - Dẫn về Chúa Cứu Thế: Cuối cùng, hãy đưa cuộc trò chuyện về trọng tâm của Phúc Âm: Dù nguồn gốc chúng ta thế nào, thực tại hiện tại là mọi người đều đã phạm tội và thiếu mất vinh quang Đức Chúa Trời (Rô-ma 3:23), và Đức Chúa Giê-xu Christ đã đến để tái tạo hình ảnh Đức Chúa Trời nơi chúng ta (Cô-lô-se 3:10).

4. Củng Cố Niềm Tin Vào Tính Chính Xác Của Kinh Thánh: Nghiên cứu sâu về những chủ đề như thế này, khi được tiếp cận với tấm lòng tìm kiếm chân lý, sẽ củng cố đức tin của chúng ta. Chúng ta nhận ra rằng Kinh Thánh cung cấp một khuôn khổ vững chắc và hợp lý để hiểu về thế giới và vị trí của chúng ta trong đó. Sự tương đồng DNA không hề làm lung lay lẽ thật “Đức Chúa Trời dựng nên loài người giống như hình Ngài”.

Sự tương đồng về DNA giữa con người và tinh tinh là một dữ kiện khoa học thú vị. Tuy nhiên, nó không phải là “bằng chứng không thể chối cãi” cho thuyết tiến hóa theo kiểu con người chỉ là một loài vật tiến hóa ngẫu nhiên. Khi được xem xét dưới ánh sáng của Kinh Thánh, dữ kiện này càng làm nổi bật lên sự khôn ngoan của Đấng Tạo Hóa, Đấng đã dùng những nguyên lý sinh học thống nhất và hiệu quả để tạo dựng nên một thế giới sự sống đa dạng và phức tạp.

Đồng thời, Kinh Thánh vạch ra một ranh giới rõ ràng và không thể vượt qua về mặt bản chất giữa con người – là tạo vật mang hình ảnh Đức Chúa Trời, được ban cho linh hồn bất tử và sứ mạng đặc biệt – với tất cả các sinh vật khác. Sự tương đồng về vật chất không thể xóa nhòa sự khác biệt về tâm linh. Là Cơ Đốc nhân, chúng ta được mời gọi đón nhận phẩm giá cao quý đó, sống với trách nhiệm quản trị công trình sáng tạo, và trên hết, tìm kiếm sự phục hồi hình ảnh Đức Chúa Trời trọn vẹn nơi Đức Chúa Giê-xu Christ, là A-đam sau hết ( I Cô-rinh-tô 15:45), Đấng đã đến để tái tạo chúng ta theo hình ảnh của Đấng Tạo Hóa.

“Hỡi Đức Giê-hô-va, Chúa thật lấy làm cao trọng thay! ... Tôi cảm tạ Chúa, vì tôi được dựng nên cách đáng sợ lạ lùng. Công việc Chúa thật lạ lùng, lòng tôi biết rõ lắm.” (Thi-thiên 92:5; 139:14).