Phong trào Salafi trong Hồi giáo là gì?

Về mặt thần học, Salafi là một nhánh của Hồi giáo Sunni, chịu ảnh hưởng sâu sắc từ các học giả như Ahmad ibn Hanbal (thế kỷ thứ 9) và nhất là Taqi al-Din Ahmad ibn Taymiyyah (thế kỷ 13-14). Ibn Taymiyyah nổi tiếng với các tác phẩm chống lại sự suy diễn triết học (kalam), thần bí (Sufism), và sự sùng bái thánh tích, kêu gọi quay về với Kinh Qur'an và Hadith (truyền thống về lời nói và việc làm của Muhammad) một cách trực tiếp. Phong trào hiện đại được hồi sinh mạnh mẽ từ thế kỷ 18 với phong trào Wahhabi ở bán đảo Ả Rập, do Muhammad ibn Abd al-Wahhab khởi xướng, và sau này được hợp thức hóa nhờ sự ủng hộ của gia tộc Saud, dẫn đến sự hình thành của Vương quốc Ả Rập Xê-út ngày nay.

Phong trào Salafi được xây dựng trên một số nguyên tắc nền tảng:

• Tawhid (Thuyết Độc Thần Tuyệt Đối): Đây là trọng tâm hàng đầu. Salafi nhấn mạnh một sự hiểu biết cực kỳ nghiêm ngặt về Tawhid, phân chia thành các loại: Tawhid al-Rububiyyah (Độc tôn Chúa trong quyền tể trị), Tawhid al-Uluhiyyah (Độc tôn Chúa trong sự thờ phượng), và Tawhid al-Asma' wa al-Sifat (Độc tôn Chúa trong Danh và Thuộc Tính). Bất kỳ hành vi nào được coi là làm phương hại đến sự độc tôn tuyệt đối này – như cầu nguyện qua trung gian của các vị thánh, tôn kính mộ phần – đều bị xem là shirk (tội đa thần, tội trọng nhất trong Hồi giáo).
• Chống Lại Bid'ah (Sự Đổi Mới Tôn Giáo): Mọi thực hành, nghi lễ hay niềm tin không có bằng chứng rõ ràng từ Qur'an hoặc Hadith của thế hệ Salaf đều bị xem là bid'ah và bị bác bỏ. Điều này dẫn đến sự bài trừ nhiều tập quán của người Hồi giáo Sufi (mysticism) và một số truyền thống văn hóa địa phương.
• Phương Pháp Luận Manhaj al-Salaf: Phương pháp hiểu và thực hành tôn giáo của những người đi trước. Điều này đồng nghĩa với việc hiểu Kinh Qur'an và Hadith theo cách hiểu của ba thế hệ đầu, chứ không dựa vào các trường phái luật học (madhhab) đã định hình sau này một cách cứng nhắc.
• Trung Tâm Của Hadith: Hadith có vị trí vô cùng quan trọng, thậm chí ngang hàng với Qur'an trong việc hướng dẫn đời sống và luật lệ. Trường phái này thường được gọi là "Ahl al-Hadith" (Người của Hadith).

Khi đối chiếu với Kinh Thánh, chúng ta thấy một sự tương phản nền tảng về mặc khải. Đối với Cơ Đốc nhân, mặc khải của Đức Chúa Trời là tối hậu và trọn vẹn nơi Con Ngài, Chúa Giê-xu Christ (Hê-bơ-rơ 1:1-2). Ngài là "Logos" (Ngôi Lời) đã trở nên xác thịt (Giăng 1:14). Sự cứu rỗi không nằm trong việc tuân giữ một bộ luật hay bắt chước một cộng đồng lịch sử cách hoàn hảo, nhưng là trong mối quan hệ với một Đấng Christ sống động. Chúa Giê-xu phán: "Ta là đường đi, lẽ thật, và sự sống; chẳng bởi ta thì không ai được đến cùng Cha." (Giăng 14:6). Con đường này không phải là một phương pháp luận (manhaj) từ quá khứ, mà là một Thân Vị trong hiện tại.

Phong trào Salafi không đồng nhất. Có thể phân biệt ba khuynh hướng chính:

• Salafi Truyền Giáo/Chính Trị (Purist/Quietist): Nhánh này tập trung vào giáo dục, truyền giáo (da'wah) và thanh lọc đức tin cá nhân/cộng đồng. Họ thường tránh tham gia chính trị trực tiếp nhưng ủng hộ các nhà cầm quyền Hồi giáo để duy trì trật tự. Đây là nhánh chính thống và có ảnh hưởng rộng rãi nhất.
• Salafi Chính Trị (Politico): Nhánh này, gắn với tổ chức Anh em Hồi giáo, tin rằng cần phải tham gia hệ thống chính trị để xây dựng một xã hội Hồi giáo theo mô hình Salafi.
• Salafi Thánh Chiến (Jihadi): Nhánh cực đoan, tin rằng bạo lực vũ trang (jihad) là phương cách cần thiết để lật đổ các chính phủ "không Hồi giáo" và thiết lập chính thể Hồi giáo. Al-Qaeda và ISIS chịu ảnh hưởng lớn từ tư tưởng này.

Ảnh hưởng của Salafi, đặc biệt là nhánh truyền giáo, là rất lớn nhờ nguồn tài trợ dồi dào từ vùng Vịnh, thông qua việc xây dựng nhà thờ Hồi giáo, ấn phẩm, kênh truyền hình vệ tinh và hoạt động truyền giáo trên internet. Nó đã định hình một hình ảnh "Hồi giáo chuẩn mực" toàn cầu, thường tạo ra xung đột với các hình thức Hồi giáo địa phương truyền thống.

Việc nghiên cứu về Salafi không chỉ là kiến thức xã hội, nhưng có thể giúp ích sâu sắc cho đời sống và sự làm chứng của chúng ta:

1. Trân Quý Sự Đầy Trọn Của Mặc Khải Nơi Đấng Christ: Salafi tìm kiếm sự thuần khiết trong quá khứ. Là Cơ Đốc nhân, chúng ta biết rằng toàn bộ Cựu Ước hướng về và được làm trọn nơi Chúa Giê-xu (Ma-thi-ơ 5:17). Ngài là "Telos" (mục đích cuối cùng, sự viên mãn) của luật pháp (Rô-ma 10:4). Đức tin của chúng ta không phải là phục cổ một thời kỳ vàng son, mà là bước đi với Đấng Christ sống động, Đấng đã đến, đã chết, đã sống lại và sẽ trở lại. Chúng ta được kêu gọi "nhìn xem Đức Chúa Jêsus, tức là Đấng làm đầu và cuối cùng của đức tin" (Hê-bơ-rơ 12:2).

2. Sự Khác Biệt Căn Bản Giữa "Luật Pháp" Và "Ân Điển": Tinh thần Salafi nhấn mạnh sự tuân thủ nghiêm ngặt theo mẫu mực bên ngoài. Điều này nhắc nhở chúng ta về vẻ đẹp của Phúc Âm ân điển. Sự cứu rỗi là "bởi ân điển, cậy đức tin... chẳng phải bởi việc làm" (Ê-phê-sô 2:8-9). Đời sống Cơ Đốc là đáp lại ân điển đó bằng tình yêu và sự vâng phục xuất phát từ tấm lòng, được Thánh Linh dẫn dắt (Rô-ma 8:14), chứ không phải để được xưng công bình. Chúng ta giữ các điều răn vì yêu Chúa (Giăng 14:15), chứ không phải để giành lấy tình yêu Ngài.

3. Làm Chứng Cách Khôn Ngoan Và Tế Nhị: Hiểu về niềm tin của người Salafi giúp chúng ta tránh những sai lầm khi đối thoại. Chúng ta cần nhấn mạnh:

- Thần Tính và Sự Chuộc Tội của Chúa Giê-xu: Đây là điểm khác biệt lớn nhất. Chúng ta cần giải thích từ Kinh Thánh rằng Chúa Giê-xu không chỉ là một tiên tri, mà là "Logos" nhập thể, là Chiên Con của Đức Chúa Trời chịu chết thay cho tội lỗi thế gian (Giăng 1:29, 1 Giăng 2:2). Hãy dùng phân đoạn như Ê-sai 53 để chỉ về sự hy sinh thay thế của Đấng Mê-si.

- Quyền Tối Thượng Của Kinh Thánh: Người Salafi tôn trọng Kinh thánh của họ. Chúng ta có thể đối chiếu những lời tiên tri về Đấng Mê-si trong Cựu Ước (như sự ra đời bởi nữ đồng trinh trong Ê-sai 7:14, địa điểm sinh ra trong Mi-chê 5:2, sự chết chuộc tội trong Ê-sai 53) để chứng minh Chúa Giê-xu là Đấng được hứa ban.

- Tình Yêu Thương Là Dấu Hiệu Cao Nhất: Trong bối cảnh Salafi thường nhấn mạnh ranh giới rõ ràng, đời sống yêu thương, phục vụ và tha thứ của Cơ Đốc nhân là một chứng cớ mạnh mẽ (Giăng 13:35). "Hãy ăn ở với mọi người cho có nhân từ" (Phi-líp 4:5).

4. Cầu Nguyện Cụ Thể Và Có Hiểu Biết: Thay vì cầu nguyện chung chung, chúng ta có thể cầu thay cách đặc biệt cho những người theo chủ nghĩa Salafi:

- Xin Chúa mở mắt tâm linh họ để thấy sự vinh hiển của Chúa Giê-xu Christ (2 Cô-rinh-tô 4:6).

- Xin Chúa phá vỡ mọi sự ràng buộc của tôn giáo dựa trên luật lệ và công đức, để họ tìm thấy sự tự do trong ân điển.

- Xin Thánh Linh chuẩn bị những cuộc gặp gỡ và những Cơ Đốc nhân trung tín để chia sẻ Phúc Âm với họ.

- Cầu nguyện cho sự bình an và sự sáng trong các khu vực chịu ảnh hưởng của chủ nghĩa cực đoan.

Phong trào Salafi, với khát vọng tìm về nguồn cội thuần khiết, phản ánh một khao khát tâm linh phổ quát của con người: khao khát được biết Đức Chúa Trời cách chân thật và sống đẹp lòng Ngài. Tuy nhiên, Kinh Thánh chỉ ra rằng con đường đến với Chúa không phải qua nỗ lực phục cổ hay sự tuân giữ luật lệ hoàn hảo, mà qua một Thân Vị: Chúa Giê-xu Christ, Đấng Trung Bảo duy nhất giữa Đức Chúa Trời và loài người (I Ti-mô-thê 2:5). "Chẳng có sự cứu rỗi trong đấng nào khác; vì ở dưới trời, chẳng có danh nào khác ban cho loài người, để chúng ta phải nhờ đó mà được cứu." (Công vụ 4:12).

Là Cơ Đốc nhân, chúng ta được mời gọi sống trong sự tự do và viên mãn của ân điển Chúa. Việc hiểu biết về các phong trào tôn giáo khác như Salafi củng cố lòng biết ơn của chúng ta về Phúc Âm, thúc đẩy chúng ta sống đạo chân thật từ trong tâm linh, và trang bị cho chúng ta để "binh vực cho đạo thánh" (Giu-đe 1:3) với tấm lòng khiêm nhường, yêu thương và kính sợ Chúa. Hãy để đời sống chúng ta, được xây dựng trên nền tảng Lời Chúa và sự thông công với Chúa Cứu Thế hằng sống, trở nên ánh sáng và muối của đất (Ma-thi-ơ 5:13-16) trong một thế giới đầy những tìm kiếm tâm linh phức tạp.