Ba Ngôi Thiên Chúa
Giáo lý trọng tâm và nền tảng nhất của đức tin Cơ Đốc chính là mặc khải về Đức Chúa Trời là Một nhưng hiện hữu trong Ba Ngôi Vị: Đức Chúa Cha, Đức Chúa Con (Chúa Giê-xu Christ), và Đức Thánh Linh. Đây không phải là sản phẩm của triết học hay lý luận con người, mà là chân lý được Đức Chúa Trời mặc khải cách tiệm tiến và rõ ràng trong chính Kinh Thánh. Bài viết này sẽ đi sâu vào nghiên cứu giáo lý thiết yếu này dưới ánh sáng của Lời Chúa, khám phá thần tính, mối quan hệ, công việc của từng Ngôi Vị và ý nghĩa thực tiễn cho đời sống đức tin của chúng ta.
Ngay từ đầu, Kinh Thánh khẳng định chân lý độc thần tuyệt đối: "Hỡi Y-sơ-ra-ên! hãy nghe: Giê-hô-va Đức Chúa Trời chúng ta là Giê-hô-va có một không hai" (Phục Truyền Luật Lệ Ký 6:4). Tuy nhiên, trong Cựu Ước, đã có những manh mối đầu tiên về sự đa dạng trong sự hiệp một của Đức Chúa Trời. Từ "Elohim" (אֱלֹהִים) trong tiếng Hê-bơ-rơ dùng để chỉ Đức Chúa Trời là một danh từ số nhiều, thường đi với động từ số ít, ám chỉ sự phức hợp trong bản thể Ngài. Trong sáng tạo, Chúa phán: "Chúng ta hãy làm nên loài người như hình ta và theo tượng ta" (Sáng Thế Ký 1:26). Đại từ "chúng ta" này chỉ về sự tham vấn nội tại giữa các Ngôi Vị trong Ba Ngôi.
Đến Tân Ước, mặc khải về Ba Ngôi trở nên rõ ràng và đầy đủ qua cuộc đời, chức vụ và sự dạy dỗ của Chúa Giê-xu Christ. Một trong những phân đoạn kinh điển nhất là Ma-thi-ơ 28:19, nơi Chúa Giê-xu truyền đại mạng lệnh: "Vậy, hãy đi dạy dỗ muôn dân, hãy nhân danh Đức Cha, Đức Con, và Đức Thánh Linh mà làm phép báp-têm cho họ". Ba Danh được liệt kê ngang hàng dưới một Danh duy nhất (nhân danh), cho thấy sự bình đẳng về thần tính và uy quyền, nhưng cũng cho thấy sự phân biệt giữa Ba Ngôi Vị. Lời chào phước cuối thư của Phao-lô cũng phản ánh điều này: "Nguyền xin ân điển của Đức Chúa Giê-xu Christ, sự yêu thương của Đức Chúa Trời, và sự giao thông của Đức Thánh Linh ở với anh em hết thảy!" (2 Cô-rinh-tô 13:13).
Đức Chúa Cha là Ngôi Thứ Nhất, thường được trình bày như nguồn gốc của mọi sự. Ngài là Đấng Tạo Hóa toàn năng, cầm quyền tối cao trên muôn vật. Từ "Cha" (tiếng Hy Lạp: Patēr, Πατήρ) biểu thị mối quan hệ nguồn cội, thẩm quyền, và đặc biệt là tình yêu thương. Chúa Giê-xu thường xuyên nói về Cha Ngài, nhấn mạnh ý muốn, vinh quang và quyền năng của Cha (Giăng 5:19-23, 10:29). Mọi sự hiệp một trong Ba Ngôi đều hướng về và tôn vinh Đức Chúa Cha. Trong kế hoạch cứu rỗi, Ngài là Đấng khởi xướng, là Đấng "đã yêu thương thế gian, đến nỗi đã ban Con một của Ngài" (Giăng 3:16). Công việc của Chúa Con và Chúa Thánh Linh luôn làm theo ý muốn và làm vinh hiển Cha.
Đức Chúa Con, Chúa Giê-xu Christ, là Ngôi Lời (Logos) đời đời, trở nên xác thịt (Giăng 1:1, 14). Ngài không phải là thọ tạo, mà đồng đẳng với Đức Chúa Cha về thần tính. Phao-lô xác quyết: "Vì trong Ngài có mọi sự viên mãn của bổn tánh Đức Chúa Trời thảy đều ở dưới hình thức người" (Cô-lô-se 2:9). Tiếng Hy Lạp Theotēs (Θεότης) nghĩa là "thần tính" hay "bổn tánh Đức Chúa Trời".
Chúa Giê-xu tự xưng mình bằng danh xưng "Ta Là" (Egō Eimi, Ἐγώ εἰμι), chính là danh xưng của Đức Giê-hô-va trong Cựu Ước (Xuất Ê-díp-tô Ký 3:14, so sánh với Giăng 8:58). Ngài nhận sự thờ phượng (Ma-thi-ơ 14:33), có quyền tha tội (Mác 2:5-7), và đã sống lại từ cõi chết bằng chính quyền năng của Ngài (Giăng 10:18). Công việc độc nhất của Ngôi Con là cứu chuộc qua sự chết đền tội và sự sống lại chiến thắng. Ngài là Đấng Trung Bảo duy nhất giữa Đức Chúa Trời và loài người (1 Ti-mô-thê 2:5). Trong Ba Ngôi, Chúa Con vâng phục Chúa Cha, nhưng sự vâng phục ấy xuất phát từ tình yêu và sự hiệp một đời đời, không phải từ sự kém hơn về bản thể.
Một sai lầm phổ biến là xem Đức Thánh Linh chỉ như một "quyền năng" hay "ảnh hưởng" vô ngôi vị. Kinh Thánh dạy rõ ràng Ngài là một Ngôi Vị. Ngài có trí tuệ (Rô-ma 8:27), tình cảm (Ê-phê-sô 4:30), và ý chí (1 Cô-rinh-tô 12:11). Tiếng Hy Lạp dùng đại từ nhân xưng giống đực "ekeinos" (ἐκεῖνος) để chỉ về Ngài (Giăng 16:13-14). Ngài làm những công việc của một ngôi vị: dạy dỗ (Giăng 14:26), làm chứng (Giăng 15:26), phán xét (Giăng 16:8), dẫn dắt (Rô-ma 8:14), và than khóc (Ê-phê-sô 4:30).
Thần tính của Đức Thánh Linh cũng được khẳng định. Nói dối cùng Đức Thánh Linh là nói dối cùng Đức Chúa Trời (Công Vụ 5:3-4). Ngài tham dự vào công cuộc sáng tạo (Sáng Thế Ký 1:2) và sự sống lại của Chúa Christ (Rô-ma 8:11). Trong Ba Ngôi, công việc đặc trưng của Đức Thánh Linh là thánh hóa, an ủi, dạy dỗ, và ban năng lực cho Hội Thánh. Ngài ứng dụng công trình cứu chuộc của Chúa Con vào lòng người tin, và là Đấng đưa dắt con cái Chúa vào mọi lẽ thật (Giăng 16:13).
Ba Ngôi hiệp một trọn vẹn trong bản thể, thuộc tính, mục đích và vinh quang. Họ không phải là ba vị thần, cũng không phải là ba "mặt nạ" (thuyết Thần Tướng) của một Đức Chúa Trời. Họ hiệp một trong tình yêu thương và mục đích trọn vẹn. Chúa Giê-xu phán: "Ta với Cha là một" (Giăng 10:30). Từ "một" ở đây (tiếng Hy Lạp: hen, ἕν) chỉ sự hiệp nhất về bản chất, không phải về số lượng cá nhân.
Tuy nhiên, có sự phân biệt về chức năng hay nhiệm vụ trong mối tương quan nội tại. Trong công cuộc cứu rỗi, chúng ta thấy:
- Đức Chúa Cha lập kế hoạch và sai Con xuống thế (Ê-sai 53:10, Giăng 3:16).
- Đức Chúa Con vâng phục, thi hành kế hoạch đó bằng sự nhập thể, chịu chết và sống lại (Phi-líp 2:6-8).
- Đức Thánh Linh ứng dụng công trình của Chúa Con vào đời sống tín đồ, thuyết phục thế gian về tội lỗi (Giăng 16:8-11).
Cả Ba Ngôi cùng hiện diện và hành động trong mọi công trình lớn, như trong lúc Chúa Giê-xu chịu báp-tem: Cha phán từ trời, Con chịu báp-tem dưới đất, Thánh Linh ngự xuống như chim bò câu (Ma-thi-ơ 3:16-17).
Giáo lý Ba Ngôi không phải chỉ để tranh luận thần học, mà có ý nghĩa sâu sắc và thiết thực cho đời sống đức tin hằng ngày của chúng ta.
1. Nền Tảng cho Sự Cầu Nguyện và Sự Thờ Phượng: Chúng ta được mời gọi đến với Chúa Cha, nhờ công lao của Chúa Con, trong quyền năng của Chúa Thánh Linh (Ê-phê-sô 2:18). Sự thờ phượng của chúng ta được định hướng và làm phong phú khi nhận biết Ba Ngôi: Chúng ta tôn vinh Cha, cảm tạ Con, và được Thánh Linh dẫn dắt trong sự thờ phượng bằng tâm thần và lẽ thật (Giăng 4:23-24).
2. Khuôn Mẫu cho Mối Quan Hệ: Ba Ngôi là khuôn mẫu tối cao cho mối quan hệ hiệp một trong tình yêu thương. Sự hiệp một giữa Cha, Con và Thánh Linh là nền tảng cho sự hiệp một trong hôn nhân (trở nên một thịt) và trong Hội Thánh (một thân thể trong Đấng Christ). Nó dạy chúng ta về sự tôn trọng, yêu thương, hiến dâng và hiệp tác.
3. Nền Tảng cho Sự Bảo Đảm Cứu Rỗi: Sự cứu rỗi của chúng ta là công trình của cả Ba Ngôi: Cha đã chọn và định trước, Con đã chuộc bằng huyết Ngài, Thánh Linh đóng ấn và bảo đảm (Ê-phê-sô 1:3-14). Điều này cho chúng ta sự bảo đảm vững chắc, vì sự cứu rỗi dựa trên công việc trọn vẹn của Đức Chúa Trời Ba Ngôi, không dựa trên sự bất toàn của con người.
4. Động Lực cho Sự Phục Vụ và Truyền Giáo: Chúng ta đi ra với Đại Mạng Lệnh của Ba Ngôi (Ma-thi-ơ 28:19). Chúng ta phục vụ với sự hiểu biết rằng mỗi Cơ Đốc nhân đều được Thánh Linh ban cho ân tứ để gây dựng thân thể Đấng Christ, dưới sự lãnh đạo của Chúa là Đầu, cho vinh hiển của Đức Chúa Trời là Cha (1 Cô-rinh-tô 12:4-6).
Giáo lý Ba Ngôi là hòn đá góc của đức tin Cơ Đốc, mặc khải cho chúng ta về Đức Chúa Trời chân thật mà chúng ta tôn thờ: Một Đức Chúa Trời trong Ba Ngôi Vị đời đời hiệp một cách trọn vẹn trong tình yêu thương và vinh hiển. Dù trí óc hữu hạn không thể thấu hiểu trọn vẹn mầu nhiệm vô hạn này, chúng ta vui mừng tiếp nhận và tôn thờ Ngài qua mặc khải của chính Ngài trong Kinh Thánh. Sự hiểu biết về Cha, Con và Thánh Linh không chỉ làm phong phú đức tin của chúng ta, mà còn biến đổi cách chúng ta cầu nguyện, thờ phượng, yêu thương và phục vụ. Nguyện chúng ta luôn sống và bước đi trong nhận biết ân điển của Chúa Cứu Thế Giê-xu, tình yêu của Đức Chúa Trời, và sự giao thông của Đức Thánh Linh.