Có bằng chứng ngoài Kinh Thánh về mười tai ương ở Ai Cập không?

Trong hành trình đức tin, nhiều Cơ Đốc nhân từng đặt câu hỏi: “Những sự kiện lịch sử trong Kinh Thánh, đặc biệt là những phép lạ vĩ đại như mười tai ương, có để lại dấu vết nào trong các tài liệu khảo cổ và lịch sử thế tục không?” Câu hỏi này không làm suy yếu đức tin, nhưng phản ánh sự khao khát hiểu biết sâu sắc hơn về tính xác thực và bối cảnh của Lời Đức Chúa Trời. Bài nghiên cứu này sẽ đi sâu khám phá câu hỏi: Có bằng chứng ngoài Kinh Thánh về mười tai ương ở Ai Cập không? Chúng ta sẽ xem xét dưới lăng kính của một nhà nghiên cứu Tin Lành, luôn giữ vững lập trường rằng Kinh Thánh là Lời không hề sai lầm của Đức Chúa Trời (2 Ti-mô-thê 3:16), và mọi bằng chứng bên ngoài chỉ có thể làm sáng tỏ hoặc xác nhận, chứ không thể “chứng minh” hay “bác bỏ” chân lý thần thượng.

Trước khi tìm kiếm bằng chứng bên ngoài, chúng ta phải hiểu rõ ý nghĩa và mục đích thần học của các tai ương theo Kinh Thánh. Sách Xuất Ê-díp-tô Ký (từ chương 7 đến 12) ghi lại chi tiết mười tai ương mà Đức Giê-hô-va giáng trên Ai Cập. Đây không đơn thuần là những thảm họa tự nhiên hay sự trừng phạt ngẫu nhiên. Mỗi tai ương là một cuộc tấn công có chủ đích vào các thần của Ai Cập và quyền lực của Pha-ra-ôn, nhằm bày tỏ quyền năng tối thượng của Đức Chúa Trời chân thần duy nhất.

“Ta sẽ đoán xét mọi thần của xứ Ê-díp-tô; ta là Đức Giê-hô-va.” (Xuất Ê-díp-tô Ký 12:12, Bản Truyền Thống 1925).

Mục đích tối hậu được tuyên bố rõ ràng: “Hầu cho ngươi biết rằng trên khắp thế gian chẳng có ai bằng ta” (Xuất Ê-díp-tô 9:14) và “để cho danh ta đồn ra khắp thế gian” (Xuất Ê-díp-tô 9:16). Vì vậy, khi tìm kiếm dấu vết lịch sử, chúng ta phải nhớ rằng đây là một sự kiện siêu nhiên, được điều khiển bởi chủ quyền của Đức Chúa Trời, và có thể để lại những dấu ấn đặc thù trong lịch sử nhân loại.

Lịch sử Ai Cập cổ đại được ghi chép rất kỹ lưỡng, nhưng các bản văn chính thống của triều đình thường chỉ ghi lại những chiến thắng và thành tựu, bỏ qua hoặc tái diễn giải những thảm bại và thảm họa. Tuy nhiên, một số tài liệu được các học giả xem xét có thể ám chỉ đến một giai đoạn hỗn loạn tương tự.

Đây là nguồn tài liệu được nhắc đến nhiều nhất trong cuộc thảo luận này. Cuộn giấy cói Ipuwer (hiện lưu giữ tại Bảo tàng Leiden, Hà Lan) mô tả một thời kỳ hỗn loạn, tang thương ở Ai Cập, với nhiều chi tiết gợi nhớ đến các tai ương trong Kinh Thánh:

• Nước biến thành máu: “Kìa, sông (Nin) đầy máu… Người ta kinh hãi tránh xa nước, khát nước.” (Ipuwer 2:10, 7:20).
• Hỗn loạn xã hội và tài sản bị đảo lộn: “Kìa, người nghèo trở nên giàu có, kẻ từng mặc vải gai nay sở hữu vàng ròng… Kìa, những người thừa kế trở thành nô lệ.” (Ipuwer). Điều này có thể tương ứng với việc dân Y-sơ-ra-ên (nô lệ) đòi lại của cải từ người Ai Cập (Xuất Ê-díp-tô 12:35-36).
• Chết chóc khắp nơi: “Khắp nơi đầy tang tóc… Người chết được chôn dưới sông, dòng sông trở thành nơi chôn cất.” (Ipuwer).

Giải nghĩa: Văn bản Ipuwer có niên đại được ước tính vào thời Trung Vương quốc (khoảng 1850-1600 TCN), sớm hơn niên đại truyền thống của cuộc Xuất hành (khoảng 1446 TCN). Một số học giả cho rằng nó mô tả thời kỳ hỗn loạn sau sự sụp đổ của Cổ Vương quốc. Không có sự tương ứng trực tiếp một-một, và văn bản mang tính chất văn học than vãn hơn là biên niên sử. Tuy nhiên, nó cho thấy ký ức về một thời kỳ thảm họa kinh hoàng đã in sâu vào tâm thức Ai Cập, phù hợp với loại biến cố mà Kinh Thánh mô tả.

Kinh Thánh ghi rằng dân Y-sơ-ra-ên xây dựng các thành kho “Phi-thom và Ram-se” (Xuất Ê-díp-tô 1:11). Thành Pi-Ra-mes (tức Ram-se), được xây dưới thời Pha-ra-ôn Seti I và Ramesses II (thế kỷ 13 TCN), đã được khai quật. Các bằng chứng khảo cổ cho thấy:

• Có một cộng đồng người Semite (có thể bao gồm người Hê-bơ-rơ) sinh sống và làm việc tại vùng đất châu thổ phía đông, nơi đặt thành Pi-Ra-mes.
• Sự phát triển đột ngột và sau đó là sự bỏ hoang của một số khu vực nhất định vào cuối thời kỳ Đồ Đồng (khoảng thế kỷ 13-12 TCN), có thể phù hợp với biến động lớn về dân cư và xã hội.

Tuy nhiên, khảo cổ học không tìm thấy một “lớp tro” duy nhất cho cả mười tai ương, vì chúng diễn ra trong một khoảng thời gian ngắn và có tính chọn lọc. Hơn nữa, vật liệu xây dựng bằng gạch bùn (chính của Ai Cập) rất dễ bị hủy hoại theo thời gian.

Nhiều học giả đã đề xuất các kịch bản tự nhiên có thể là “hạt nhân” cho các tai ương, được Đức Chúa Trời sử dụng và điều khiển một cách siêu nhiên đúng thời điểm. Điều này không làm giảm đi tính phép lạ, vì sự chính xác về thời gian, mức độ và đối tượng (ví dụ: chỉ nhà Ai Cập bị ảnh hưởng, nhà Y-sơ-ra-ên thì không) hoàn toàn là siêu nhiên.

• Tai ương 1 (Nước biến thành máu), 2 (Ếch nhái), 3 (Muỗi mòng): Có thể liên quan đến hiện tượng “thủy triều đỏ” (tảo nở hoa độc hại) trên sông Nin. Loại tảo này (như *Karenia brevis* hoặc *Schizothrix calcicola*) có thể khiến nước đỏ như máu, đầu độc cá chết hàng loạt, buộc ếch nhái lên bờ, và sau đó xác chết của chúng sinh ra muỗi mòng, ruồi mòng (tai ương 4).
• Tai ương 5 (Pestilence/dịch bệnh trên súc vật), 6 (Ghẻ chốc): Có thể là các bệnh lây từ côn trùng như muỗi mòng (bệnh than, bệnh lở mồm long móng).
• Tai ương 7 (Mưa đá và lửa), 8 (Cào cào), 9 (Tối tăm): Có thể liên quan đến một vụ phun trào núi lửa lớn (như núi Thera/Santorini ở Hy Lạp, khoảng thế kỷ 16 TCN). Tro bụi núi lửa trong khí quyển có thể tạo ra hiện tượng mưa đá dữ dội kèm sét (lửa), làm biến đổi khí hậu tạo điều kiện cho cào cào sinh sôi, và thậm chí gây ra “bóng tối dày đặc” do lớp tro dày đặc che khuất mặt trời.
• Tai ương 10 (Con Trưởng Nam chết): Đây hoàn toàn là hành động siêu nhiên, trực tiếp từ Đức Chúa Trời. Tuy nhiên, một giả thuyết gợi ý rằng trong điều kiện hỗn loạn sau các tai ương, lương thực (ngũ cốc) bị nhiễm độc tố nấm mốc (mycotoxin) do mưa đá và ẩm ướt. Người con trưởng nam (theo phong tục) thường được ưu tiên phần ăn đầu tiên và nhiều nhất, nên có thể bị ngộ độc nặng nhất. Dù vậy, giả thuyết này không thể giải thích tính chọn lọc tuyệt đối chỉ dành cho con trưởng nam của người Ai Cập và súc vật của họ, trong khi nhà người Y-sơ-ra-ên hoàn toàn vô sự. Điều này nhấn mạnh bản chất phép lạ và sự phân biệt của tai ương cuối cùng.

Sự thiếu vắng một ghi chép trực tiếp trong biên niên sử hoàng gia Ai Cập về mười tai ương và cuộc Xuất hành là điều dễ hiểu. Đối với người Ai Cập, đây là một thảm bại quốc gia nhục nhã trước một nhóm nô lệ và Đức Chúa Trời của họ. Việc ghi lại sự kiện như vậy là điều cấm kỵ, đi ngược lại mục đích tuyên truyền của các Pha-ra-ôn (vốn tự xưng là thần linh). Họ có xu hướng xóa bỏ hoặc không ghi chép những sự kiện bất lợi. Sự im lặng này, trên thực tế, phù hợp với cách xử lý lịch sử của nền văn hóa đó.

Việc nghiên cứu này không chỉ để thỏa mãn trí tuệ, mà phải dẫn đến sự củng cố đức tin và áp dụng vào đời sống.

Dù các bằng chứng bên ngoài có hạn chế hay gây tranh cãi, chúng ta đặt đức tin nơi chính Đức Chúa Trời, Đấng đã phán. Kinh Thánh là λόγιον Θεοῦ (logion Theou) – lời phán của Đức Chúa Trời (Rô-ma 3:2). Sự xác tín của chúng ta dựa trên mối quan hệ với Đấng Christ, chứ không trên số lượng hiện vật khảo cổ. Các bằng chứng hỗ trợ có thể là công cụ hữu ích trong việc truyền giảng và giảng dạy, nhưng nền tảng vẫn là đức tin (Hê-bơ-rơ 11:1).

Mười tai ương dạy chúng ta rằng Đức Chúa Trời là אֵל עֶלְיוֹן (El Elyon) – Đức Chúa Trời Chí Cao, có quyền tối thượng trên mọi quyền lực trần gian và thuộc linh. Trong cuộc sống, khi đối diện với những “Pha-ra-ôn” của nỗi sợ hãi, tội lỗi, hay hoàn cảnh ngặt nghèo, chúng ta có thể tin cậy Ngài, Đấng có quyền giải cứu. Quan trọng nhất, huyết của con chiên (Xuất Ê-díp-tô 12:13) là hình bóng trực tiếp về huyết báu của Chúa Giê-xu Christ, Chiên Con của Đức Chúa Trời (Giăng 1:29), là sự bảo vệ duy nhất khỏi sự đoán phạt của Đức Chúa Trời.

Dân Y-sơ-ra-ên đã chứng kiến phép lạ, nhưng lòng họ vẫn hay nghi ngờ. Chúng ta học được rằng việc thấy phép lạ không tự động tạo nên đức tin trưởng thành. Đức tin được thể hiện qua sự vâng lời, như Môi-se đã vâng theo mọi mạng lịnh dù chúng có vẻ kỳ lạ (ví dụ: đập hòn đá, giơ tay lên). Trong đời sống hằng ngày, sự vâng lời trong những điều nhỏ chính là nơi đức tin của chúng ta được tôi luyện.

Tóm lại, có những dấu chỉ và manh mối trong lịch sử và khảo cổ (như văn bản Ipuwer, khảo cổ thành Pi-Ra-mes, các hiện tượng tự nhiên có thể xảy ra) hợp với câu chuyện Kinh Thánh về mười tai ương, nhưng không có một bằng chứng khảo cổ trực tiếp, không thể chối cãi nào gọi tên “Môi-se” hay “10 tai ương” theo cách Kinh Thánh mô tả. Điều này không làm chúng ta nao núng. Ngược lại, nó nhắc nhở chúng ta về bản chất của đức tin. Cơ Đốc giáo không phải là một tôn giáo dựa trên bằng chứng khảo cổ, mà dựa trên μάρτυς (martys) – lời chứng – về sự mặc khải và hành động cứu chuộc của Đức Chúa Trời trong lịch sử, được làm trọn nơi Chúa Giê-xu Christ.

Lời khuyên cho mỗi chúng ta là: Hãy tiếp tục đào sâu Lời Chúa, nghiên cứu với tấm lòng kính sợ và tìm kiếm chân lý. Hãy sử dụng những hiểu biết về lịch sử và văn hóa để làm sáng tỏ bối cảnh Kinh Thánh, giúp chúng ta hiểu Lời Ngài sống động hơn. Nhưng trên hết, hãy để lòng tin của bạn đặt nền tảng vững chắc trên mối quan hệ cá nhân với Đấng Christ, Chiên Con đã bị giết vì tội lỗi chúng ta, và trên thẩm quyền không thể sai lầm của Kinh Thánh. Chính Ngài là Α και Ω (Alpha và Omega) – Đầu tiên và Cuối cùng của mọi sự hiểu biết (Khải Huyền 1:8).