Điều gì có nghĩa là có thời phá hủy và thời xây dựng (Truyền đạo 3:3)?

Trong hành trình tìm kiếm ý nghĩa cuộc sống “dưới mặt trời,” tác giả Truyền đạo đã đưa ra một bài thơ trứ danh về tính thời vụ của vạn sự. Giữa 14 cặp đối lập ấy, câu 3 chứa đựng một nghịch lý sâu sắc: “Có một thì để giết, và một thì để chữa lành; một thì để phá hủy, và một thì để xây dựng” (Truyền đạo 3:3, Kinh Thánh Tin Lành Việt Ngữ 1925). Đặc biệt, cụm từ “thời phá hủy và thời xây dựng” không chỉ mô tả một quy luật tự nhiên hay xã hội, mà còn hé mở cánh cửa vào sự khôn ngoan tối thượng của Đức Chúa Trời trong công việc Ngài. Bài nghiên cứu này sẽ đi sâu khai thác ý nghĩa thần học, giải nghĩa từ nguyên Hê-bơ-rơ, bối cảnh Kinh Thánh và ứng dụng thiết thực cho đời sống đức tin của Cơ Đốc nhân.

Sách Truyền đạo (Ecclesiastes, từ tiếng Hê-bơ-rơ Qoheleth - קֹהֶלֶת, có nghĩa là “người truyền đạo” hay “người nhóm họp”) là một phần của văn chương khôn ngoan Cựu Ước. Sách đối diện thẳng thắn với những nghịch lý, sự hư không (hevel - הֶבֶל), và tính bất toàn của đời sống con người khi tách rời khỏi mặc khải thần thượng. Chương 3, từ câu 1 đến 8, là một bài thơ có cấu trúc đối xứng, liệt kê 14 cặp hành động trái ngược, mỗi hành động đều có “thì” (eth - עֵת) riêng của nó.

Mục đích của danh sách này không phải là một bảng hướng dẫn đạo đức đơn giản, mà là một tuyên bố thần học mạnh mẽ: Mọi sự kiện, dù tích cực hay tiêu cực trong mắt con người, đều nằm trong quyền tể trị thời gian và chủ quyền của Đức Chúa Trời. Ngài là Đấng “làm mọi sự đẹp đẽ trong thì nó” (Truyền đạo 3:11). Do đó, “thì” (eth) ở đây không chỉ là thời gian khách quan (chronos trong tiếng Hy Lạp), mà là thời cơ, mùa, hay thời điểm thích hợp (kairos) được Đức Chúa Trời ấn định.

Để thấu hiểu chiều sâu của cụm từ, chúng ta cần phân tích hai từ then chốt trong nguyên bản Hê-bơ-rơ:

1. “Để phá hủy”: Cụm từ này dịch từ “la’haros” (לַהֲרוֹס). Gốc động từ là haras (הָרַס), mang nghĩa “phá đổ, hủy diệt, san bằng, làm sụp đổ.” Từ này thường xuất hiện trong bối cảnh phá hủy các thành trì, đền thờ, hay các công trình (ví dụ: 2 Các Vua 25:10 - phá hủy thành Giê-ru-sa-lem). Nó gợi lên hình ảnh của một hành động cố ý, mạnh mẽ, dẫn đến sự kết thúc và đổ nát. Trong ngữ cảnh của Truyền đạo 3:3, nó không nhất thiết chỉ bạo lực thể xác, mà có thể ám chỉ sự chấm dứt, tháo dỡ, hay kết liễu một cấu trúc, một mối quan hệ, một giai đoạn cuộc đời, hay thậm chí một quan niệm sai lầm.

2. “Để xây dựng”: Cụm từ này dịch từ “liv’not” (לִבְנוֹת). Gốc động từ là banah (בָּנָה), mang nghĩa “xây dựng, lập nên, kiến thiết.” Đây là từ rất phổ biến trong Cựu Ước, mô tả việc xây nhà (Châm Ngôn 14:1), xây thành (Nê-hê-mi 2:17), và đặc biệt là xây dựng dân sự và gia đình (Rút 4:11). Hành động này mang tính sáng tạo, kiên nhẫn, và hướng đến tương lai.

Sự tương phản giữa haras và banah là rất rõ ràng: một bên là hủy diệt, một bên là kiến tạo. Sự khôn ngoan thần thượng nằm ở chỗ nhận biết thời điểm nào (eth) Đức Chúa Trời cho phép hoặc chủ động dùng sự “phá hủy” để dọn đường cho công cuộc “xây dựng” mới của Ngài. Sự phá hủy không phải là cứu cánh, mà thường là phương tiện để thanh tẩy và tái thiết.

Chủ đề này không bị giới hạn trong Truyền đạo 3:3, mà xuyên suốt mặc khải Kinh Thánh, cho thấy đây là một nguyên lý trong cách Đức Chúa Trời hành động.

A. Trong Cựu Ước:
• Sự Phán Xét và Phục Hưng: Đức Chúa Trời thường dùng các đế quốc ngoại bang như A-si-ri và Ba-by-lôn làm “cái búa” để phá hủy vương quốc phản loạn của Y-sơ-ra-ên và Giu-đa (Giê-rê-mi 1:10). Tuy nhiên, mục đích sau cùng không phải là hủy diệt hoàn toàn, mà là thanh lọc và phục hồi. Chính Ngài hứa sẽ “xây dựng” và “trồng” lại (Giê-rê-mi 31:28). Tiên tri Ê-sai cũng nói về việc “xây lại những nơi đổ nát lâu đời” (Ê-sai 61:4).
• Cá Nhân: Cuộc đời Gióp là một minh họa sống động. Mọi thứ ông “xây dựng” được (gia đình, sức khỏe, tài sản) đều bị “phá hủy” trong một thời điểm. Nhưng cuối cùng, Chúa đã “xây dựng” lại cho ông gấp bội (Gióp 42:10-17). Sự phá hủy ở đây dọn đường cho một mặc khải sâu sắc hơn về thân vị và chủ quyền của Đức Chúa Trời.

B. Trong Tân Ước – Sự Ứng Nghiệm Tối Thượng trong Đấng Christ:
• Chính Chúa Giê-xu đã tuyên bố: “Hãy phá đền thờ nầy đi, trong ba ngày ta sẽ dựng lại” (Giăng 2:19). Ngài nói về thân thể Ngài (Giăng 2:21). Sự kiện thập tự giá là “thời phá hủy” tối thượng – nơi Đấng Christ, Đền thờ thật của Đức Chúa Trời, bị phá hủy, chịu sự phán xét và hủy diệt của tội lỗi thay cho chúng ta. Nhưng sự phục sinh là “thời xây dựng” vinh hiển – Ngài xây dựng lại thân thể phục sinh và trở nên đá góc nhà cho một đền thờ mới là Hội Thánh (Ê-phê-sô 2:19-22).
• Đời Sống Cơ Đốc Nhân: Sứ đồ Phao-lô mô tả công việc của ông là “phá hủy những lý luận và mọi sự cao tự nổi lên nghịch cùng sự hiểu biết Đức Chúa Trời” (2 Cô-rinh-tô 10:4-5) – đó là thời phá hủy. Đồng thời, ông là “thợ xây dựng khôn ngoan” đặt nền là Đấng Christ để xây dựng Hội Thánh (1 Cô-rinh-tô 3:10).

Lẽ thật này không chỉ là triết lý, mà phải định hình cách chúng ta nhìn nhận các mùa trong đời sống thuộc linh và thực tế.

1. Phân Biệt Thời Điểm của Đức Chúa Trời:
Chúng ta cần sự khôn ngoan từ trên để biết mình đang ở trong “thời” nào. Đôi khi, chúng ta cố gắng “xây dựng” khi Đức Chúa Trời đang kêu gọi “phá hủy” – ví dụ, cố gắng cứu vãn một mối quan hệ độc hại mà Đức Chúa Trời muốn chúng ta dứt khoát, hoặc gắn bó với một thói quen tội lỗi cần phải bị phá đổ. Ngược lại, đôi khi chúng ta than khóc cho sự “phá hủy” (mất mát, thất bại, đổ vỡ) mà không nhìn thấy đó là giai đoạn chuẩn bị cần thiết cho một công trình xây dựng lớn hơn của Đức Chúa Trời. Sự cầu nguyện, suy gẫm Lời Chúa và sự dẫn dắt của Thánh Linh là chìa khóa (Gia-cơ 1:5).

2. Vâng Phục Trong Thời Phá Hủy:
Khi Đức Chúa Trời cho phép hoặc dùng sự phá hủy vào đời sống chúng ta (qua hoàn cảnh, sự sửa phạt yêu thương, hay sự thuyết phục của Thánh Linh), thái độ đúng là vâng phục và đầu phục. Hãy để Ngài “phá đổ” những thành lũy kiêu ngạo, những cấu trúc đức tin dựa trên cát, những thần tượng trong lòng. Đây không phải là hành động của sự giận dữ tùy tiện, mà là hành động của người thợ xây lành nghề, phá bỏ phần mục nát để bảo vệ cả công trình. “Vì Chúa sửa phạt kẻ Ngài yêu” (Hê-bơ-rơ 12:6).

3. Tích Cực Trong Thời Xây Dựng:
Khi mùa xây dựng đến, chúng ta được kêu gọi trở nên “đồng công” với Đức Chúa Trời (1 Cô-rinh-tô 3:9). Hãy chủ động góp phần xây dựng bản thân trên nền đá là Chúa Giê-xu (Ma-thi-ơ 7:24), xây dựng gia đình mình trong Chúa, và xây dựng Hội Thánh Ngài. Đây là thời gian gieo trồng, đầu tư vào những điều thuộc linh và vĩnh cửu.

4. Giữ Niềm Hy Vọng và Tầm Nhìn Đời Đời:
Dù đang ở trong mùa nào, chúng ta phải luôn nhớ rằng Đức Chúa Trời là Kiến trúc sư Tối thượng (Hê-bơ-rơ 11:10). Mọi sự “phá hủy” và “xây dựng” trong đời sống con cái Ngài đều nằm trong kế hoạch tốt lành để biến đổi chúng ta nên giống hình ảnh Con Ngài (Rô-ma 8:28-29). Sự phá hủh sau cùng của ma quỷ, tội lỗi và sự chết trên thập tự giá đã mở đường cho sự xây dựng vĩnh cửu của Trời Mới Đất Mới (Khải Huyền 21:1-5).

“Thời phá hủy và thời xây dựng” trong Truyền đạo 3:3 là một mảnh ghép quan trọng trong bức tranh lớn về sự tể trị toàn hảo của Đức Chúa Trời đối với thời gian và biến cố. Nó mời gọi chúng ta từ bỏ cái nhìn nhị nguyên đơn giản (tốt/xấu, may/rủi), và thay vào đó, tin cậy vào sự khôn ngoan thần thượng của Đấng “làm mọi sự đẹp đẽ trong thì nó” (Truyền đạo 3:11). Là Cơ Đốc nhân, chúng ta có đặc ân hiểu biết nguyên lý này qua thập tự giá và sự phục sinh của Đấng Christ – nơi sự phá hủy vĩ đại nhất đã mang lại công cuộc xây dựng vĩ đại nhất. Vì vậy, trong mọi mùa của cuộc đời, hãy sống với thái độ tin cậy, vâng phục và hy vọng, biết rằng Đức Chúa Trời chúng ta vừa là Đấng phá đổ để thanh tẩy, vừa là Đấng kiến thiết để ban sự sống dồi dào.