Sách nào lâu đời nhất trong Kinh Thánh?

Một câu hỏi thường gặp khi nghiên cứu Kinh Thánh là: "Sách nào được viết đầu tiên?" hay "Sách nào có niên đại lâu đời nhất?". Câu trả lời không chỉ mang tính học thuật về lịch sử văn bản, mà còn mở ra cánh cửa hiểu biết sâu sắc về sự mặc khải tiệm tiến của Đức Chúa Trời cho nhân loại, về bản chất của sự đau khổ, đức tin, và mối quan hệ giữa con người với Đấng Tạo Hóa ngay từ buổi bình minh của lịch sử cứu rỗi. Bài nghiên cứu này sẽ đi sâu khám phá ứng viên chính cho danh hiệu "sách lâu đời nhất" – Sách Gióp – đồng thời xem xét bối cảnh, nội dung thần học trọng tâm và những áp dụng thiết thực cho đời sống Cơ Đốc nhân ngày nay.

Kinh Thánh, là Lời hằng sống của Đức Chúa Trời, không phải được viết ra trong một thời điểm, mà là một thư viện thiêng liêng được hình thành qua khoảng 1,500 năm, bởi hơn 40 tác giả dưới sự cảm thúc của Đức Thánh Linh. Việc xác định thứ tự thời gian của các sách giúp chúng ta hiểu được dòng chảy của lịch sử cứu chuộc. Trong khi Ngũ Kinh (5 sách đầu của Cựu Ước) do Môi-se viết kể lại những sự kiện từ buổi sáng thế, thì bản thân nội dung của Sách Gióp được nhiều học giả tin rằng phản ánh một truyền thống cực kỳ cổ xưa, thậm chí có trước thời kỳ Áp-ra-ham. Sứ đồ Phao-lô xác nhận tính cổ xưa của những câu chuyện này: "Hết thảy đều chịu phép báp-têm dưới đám mây và dưới biển, để thuộc về Môi-se... Những sự ấy đã xảy ra để làm gương cho chúng ta" (1 Cô-rinh-tô 10:2, 6). Tương tự, Gióp là một gương mẫu từ thời cổ đại để chúng ta suy ngẫm.

Sách Gióp được phần đông các học giả Kinh Thánh, cả truyền thống lẫn phê bình, xem là tác phẩm lâu đời nhất trong toàn bộ Kinh Thánh. Có nhiều lý do thuyết phục cho nhận định này:

1. Bối Cảnh Lịch Sử và Văn Hóa: Sách Gióp không đề cập đến các sự kiện hoặc thể chế đặc trưng của dân Y-sơ-ra-ên như giao ước với Áp-ra-ham, luật pháp Môi-se, đền thờ, hay chế độ tế lễ. Nhân vật Gióp được mô tả là "người ấy trọn vẹn và ngay thẳng, kính sợ Đức Chúa Trời, và lánh khỏi điều ác" (Gióp 1:1). Ông sống ở "đất Út-xơ" (Gióp 1:1), một vùng thuộc vùng Lưỡi Liềm Màu Mỡ cổ đại, có thể là phía đông nam xứ Ê-đôm. Tuổi thọ cao của ông (sống 140 năm sau cơn thử thách - Gióp 42:16) là đặc điểm của các tổ phụ thời kỳ tiền Môi-se (so sánh với Áp-ra-ham thọ 175 năm - Sáng Thế Ký 25:7). Hình thái xã hội được mô tả là bộ lạc, gia trưởng, nơi Gióp đóng vai trò thầy tế lễ cho gia đình mình (Gióp 1:5), phù hợp với thời kỳ trước khi chức tế lễ Lê-vi được thiết lập.

2. Ngôn Ngữ và Thể Loại: Sách Gióp chứa đựng một lượng lớn từ vựng cổ, độc đáo trong tiếng Hê-bơ-rơ, và cấu trúc ngôn ngữ phức tạp, mang nhiều dấu ấn của tiếng A-ram cổ và Ả Rập. Điều này cho thấy nó có nguồn gốc từ một môi trường văn hóa và ngôn ngữ rất cổ, trước khi ngôn ngữ Hê-bơ-rơ kinh điển được định hình. Thể loại của sách là một thi phẩm triết lý-thần học vĩ đại, tập trung vào vấn đề phổ quát: "Người công bình tại sao phải chịu khổ?" – một câu hỏi tồn tại từ buổi đầu của nhận thức tôn giáo nhân loại.

3. Chứng Cớ Nội Tại Trong Kinh Thánh: Trong chính Kinh Thánh, Gióp được liệt vào hàng các nhân vật công bình cổ đại. Tiên tri Ê-xê-chi-ên nhắc đến Nô-ê, Đa-ni-ên và Gióp như những mẫu mực về sự công bình (Ê-xê-chi-ên 14:14, 20). Sứ đồ Gia-cơ viết: "Anh em đã nghe sự nhịn nhục của Gióp, và đã thấy cái kết cuộc mà Chúa ban cho người; vì Chúa đầy lòng thương xót và nhân từ" (Gia-cơ 5:11). Việc xếp Gióp ngang hàng với các tổ phụ cho thấy truyền thống Do Thái và Cơ Đốc giáo nguyên thủy công nhận tính cổ xưa của câu chuyện này.

Sách Gióp là vô danh. Truyền thống Do Thái cổ đôi khi quy cho Môi-se là tác giả. Điều này có thể hợp lý nếu Môi-se, được học thức trong cung điện Ai Cập (Công vụ 7:22), đã ghi chép lại một truyền thống truyền khẩu cổ xưa về Gióp trong thời gian ông dẫn dắt dân Y-sơ-ra-ên trong đồng vắng. Dù được viết xuống vào thời điểm nào (có thể thời Môi-se hoặc Vua Sa-lô-môn), thì bản thân câu chuyện và các bài diễn thuyết thơ phải phản ánh một sự kiện và một cuộc đối thoại thần học có từ rất lâu trước đó. Điều này khiến nội dung cốt lõi của sách trở thành phần mặc khải lâu đời nhất mà chúng ta có trong Kinh Thánh.

Một ứng viên khác cho danh hiệu "lâu đời nhất" là những chương đầu của Sáng Thế Ký (chương 1-11), ghi lại sự sáng tạo, sa ngã, lũ lụt và tháp Ba-bên. Về mặt nội dung, các sự kiện này xảy ra trước thời Gióp. Tuy nhiên, về mặt văn bản được viết ra, chúng là một phần của Ngũ Kinh do Môi-se biên soạn dưới sự mặc khải của Đức Chúa Trời. Vì vậy, có thể nói: Sáng Thế Ký 1-11 chứa đựng những sự kiện lâu đời nhất, còn Sách Gióp có thể là văn bản (theo nghĩa một câu chuyện hoàn chỉnh với đối thoại) lâu đời nhất. Cả hai đều cho chúng ta cái nhìn vào thế giới quan Cơ Đốc ngay từ buổi đầu.

Việc sách lâu đời nhất lại xoay quanh chủ đề đau khổ không phải là ngẫu nhiên. Nó cho thấy đây là mối quan tâm căn bản của nhân loại trong mối quan hệ với Đấng Tạo Hóa.

1. Bản Chất Của Sự Công Bình Và Sự Dữ: Các bạn của Gióp (Ê-li-pha, Binh-đát và Sô-pha) đại diện cho thần học truyền thống, máy móc: Phước lành là phần thưởng cho người công bình, còn đau khổ là hình phạt cho kẻ ác. Gióp bác bỏ sự đơn giản hóa này, khẳng định sự công bình của mình (Gióp 27:1-6) và chất vấn Đức Chúa Trời. Cuối cùng, Đức Chúa Trời không giải thích lý do cho sự đau khổ, nhưng Ngài mặc khải chính Ngài – quyền năng, sự khôn ngoan và uy nghi vĩ đại của Đấng Tạo Hóa (Gióp 38-41). Thông điệp then chốt: Sự khôn ngoan của con người không thể thấu hiểu hết các đường lối của Đức Chúa Trời, và đức tin thật là tin cậy Ngài ngay cả khi không hiểu.

2. Sự Hiện Diện Của Sa-tan: Sách Gióp cho thấy sự hiện diện của Sa-tan (tiếng Hê-bơ-rơ: ha-satan - הַשָּׂטָן, nghĩa là "kẻ cáo buộc", "kẻ thù") trong thiên đàng, có quyền hành động nhưng vẫn dưới sự cho phép tối thượng của Đức Chúa Trời (Gióp 1:6-12, 2:1-7). Điều này mặc khải từ rất sớm về thực tại của cuộc chiến thuộc linh và sự thử thách đức tin của con người.

3. Đấng Cứu Chuộc Và Sự Phục Sinh - Một Ánh Sáng Mờ Mờ: Trong cơn tuyệt vọng, Gióp thốt lên lời tuyên xưng đức tin vĩ đại: "Vì tôi biết rằng Đấng Cứu Chuộc tôi vẫn sống, Đến lúc cuối cùng, Ngài sẽ đứng trên đất. Sau khi da tôi, tức xác thịt nầy, đã bị phá hủy, thì ngoài xác thịt tôi sẽ xem thấy Đức Chúa Trời" (Gióp 19:25-26). Từ "Đấng Cứu Chuộc" trong tiếng Hê-bơ-rơ là Goel (גֹּאֵל), chỉ về người bà con chuộc lại. Đây là một trong những lời tiên tri cổ xưa và rõ ràng nhất về Đấng Mê-si-a và sự phục sinh thân thể trong Cựu Ước, cho thấy đức tin vào sự cứu rỗi và sự sống lại đã tồn tại từ thuở xa xưa.

Lẽ nào Đức Chúa Trời lại bảo tồn sách cổ xưa nhất này chỉ vì mục đích lịch sử? Chắc chắn là không. Sách Gióp là một kho tàng cho đời sống đức tin.

1. Đối Diện Với Sự Đau Khổ Cá Nhân: Khi trải qua khổ đau, thay vì tìm kiếm một lời giải thích đơn giản ("Tôi đã làm gì sai?"), chúng ta học theo Gióp: thành thật trình dâng nỗi đau, sự bối rối và thậm chí oán trách của mình lên cho Chúa. Đức tin chân thật không phải là sự im lặng cam chịu, mà là sự tranh chiến thành thật với Chúa. Cuối cùng, chúng ta tìm thấy sự bình an không phải trong câu trả lời, mà trong sự hiện diện của Chính Chúa: "Trước kia tôi chỉ nghe nói về Chúa, nhưng bây giờ chính mắt tôi đã thấy Ngài" (Gióp 42:5).

2. Lời Khuyên Dành Cho Người An Ủi: Hãy tránh vai trò của ba người bạn Gióp. Họ ngồi im với ông bảy ngày là điều đúng (Gióp 2:13), nhưng khi họ mở miệng lý luận, phán xét và áp đặt thần học cứng nhắc, họ chỉ làm vết thương thêm trầm trọng. Đôi khi, sự hiện diện im lặng, đồng cảm và lời cầu nguyện hiệp một quan trọng hơn mọi lời khuyên giải.

3. Củng Cố Đức Tin Vào Chủ Quyền Tối Thượng Của Đức Chúa Trời: Cảnh tượng thiên đàng trong Gióp chương 1-2 nhắc nhở chúng ta rằng mọi sự xảy ra trong đời sống chúng ta – dù tốt hay xấu – đều không nằm ngoài sự cho phép của Đức Chúa Trời. Ngài là Đấng Chủ Tể. Điều này không biến Ngài thành tác giả của tội lỗi hay sự dữ, nhưng an ủi chúng ta rằng không có sự dữ nào vượt quá phạm vi kiểm soát và mục đích tối hậu của Ngài (Rô-ma 8:28).

4. Hướng Về Đấng Cứu Chuộc Hằng Sống: Đức tin của Gióp vào Đấng Cứu Chuộc (Goel) cuối cùng đã được làm trọn trong Chúa Giê-xu Christ. Khổ đau của Gióp là bóng mờ của sự thương khó của Đấng Công Bình vô tội, là Chúa Giê-xu. Nơi thập tự giá, Chúa Giê-xu không chỉ chịu đau khổ tột cùng mà còn mang lấy tội lỗi và sự đau khổ của thế gian. Vì vậy, khi đối diện với đau khổ, chúng ta có thể nhìn lên Đấng đã chịu khổ vì chúng ta và tìm thấy sự đồng cảm, sức mạnh và hy vọng phục sinh (Hê-bơ-rơ 4:15-16).

Sách Gióp, với tư cách là sách lâu đời nhất trong Kinh Thánh, không phải là một di tích khảo cổ tôn giáo, mà là một tấm gương sống động về đức tin thuần khiết giữa sự đau khổ bí ẩn. Nó dạy chúng ta rằng mối quan hệ với Đức Chúa Trời được xây dựng trên sự kính sợ, tin cậy và tìm kiếm chính Ngài, chứ không chỉ tìm kiếm phước lành hay tránh né hoạn nạn. Lời tuyên xưng "Đấng Cứu Chuộc tôi vẫn sống" (Gióp 19:25) xuyên suốt từ thời đại Gióp đến thời đại của chúng ta, kết nối đức tin cổ xưa với hi vọng vững chắc trong Chúa Giê-xu Christ, Đấng đã chiến thắng sự chết và mọi sự đau khổ. Hãy để câu chuyện của Gióp củng cố chúng ta: Dù cuộc đời có những cơn bão không lời giải, chúng ta vẫn có thể tin cậy nơi Đức Chúa Trời Toàn Năng, Đấng Chủ Tể, và Đấng Cứu Chuộc Hằng Sống của chúng ta.