Phê Bình Biên Tập và Phê Bình Cao Cấp Trong Nghiên Cứu Kinh Thánh
Trong hành trình tìm hiểu Lời Chúa, các tín hữu thường nghe đến những thuật ngữ như “phê bình biên tập” hay “phê bình cao cấp”. Đối với nhiều người, đây có vẻ là những phương pháp học thuật khô khan, xa rời đức tin. Tuy nhiên, hiểu biết đúng đắn về các phương pháp nghiên cứu này có thể giúp chúng ta đánh giá cao hơn sự mặc khải siêu nhiên của Đức Chúa Trời qua Lời được chép lại, củng cố niềm tin vào tính chân thực và thẩm quyền của Kinh Thánh. Bài viết này sẽ khám phá ý nghĩa, lịch sử, và quan trọng hơn là góc nhìn Kinh Thánh về các phương pháp phê bình, cùng với ứng dụng thực tiễn cho đời sống đức tin của Cơ Đốc nhân.
Trước hết, cần phân biệt ba cấp độ phê bình chính trong nghiên cứu Kinh Thánh:
1. Phê Bình Văn Bản (Textual Criticism): Đây là nền tảng. Công việc này so sánh hàng ngàn bản thảo Kinh Thánh cổ (bằng tiếng Hê-bơ-rơ, A-ram và Hy Lạp) để xác định đọc thức nguyên thủy, chính xác nhất. Mục tiêu là khôi phục văn bản gốc mà các trước giả đã viết. Đây là công việc thiết yếu và được hầu hết học giả Tin Lành xem trọng, vì không có bản gốc nào còn tồn tại, chỉ có các bản sao. Sự nhất quán đáng kinh ngạc giữa các bản thảo, như các Cuộn Biển Chết (Dead Sea Scrolls) xác nhận độ tin cậy của Cựu Ước, là bằng chứng mạnh mẽ cho sự bảo tồn siêu nhiên của Lời Chúa (Ê-sai 40:8: "Cỏ khô, hoa rụng; nhưng lời của Đức Chúa Trời chúng ta còn mãi đời đời").
2. Phê Bình Biên Tập (Redaction Criticism): Phương pháp này nghiên cứu cách các trước giả (như Mác, Ma-thi-ơ, Lu-ca, Giăng) biên tập, sắp xếp và trình bày các tài liệu, truyền thống có sẵn để truyền đạt một sứ điệp thần học cụ thể. Nó đặt câu hỏi: “Tại sao tác giả này sắp xếp câu chuyện theo trình tự này? Tại sao ông thêm chi tiết này hoặc bỏ qua chi tiết kia?” Mục tiêu là hiểu “thần học” của từng sách Phúc Âm. Ví dụ, Ma-thi-ơ nhấn mạnh Chúa Giê-xu là Đấng Mê-si, ứng nghiệm lời tiên tri (Ma-thi-ơ 1:22), trong khi Lu-ca nhấn mạnh lòng thương xót của Chúa đối với người bị gạt ra ngoài lề xã hội.
3. Phê Bình Cao Cấp (Higher Criticism) - Hay Còn Gọi là Phê Bình Lịch Sử: Đây là thuật ngữ rộng chỉ một loạt phương pháp nghiên cứu nguồn gốc, tác giả, niên đại, bối cảnh lịch sử và sự phát triển của văn bản Kinh Thánh. Nó bao gồm:
- Phê Bình Nguồn (Source Criticism): Cố gắng xác định các nguồn tài liệu đằng sau một sách Kinh Thánh. Ví dụ nổi tiếng là “Thuyết JEDP” trong Cựu Ước, giả thuyết rằng Ngũ Kinh được biên soạn từ bốn nguồn chính, phủ nhận Môi-se là tác giả duy nhất.
- Phê Bình Hình Thái (Form Criticism): Nghiên cứu các thể loại văn học (tục ngữ, thánh thi, truyện ký) và “môi trường sống” (Sitz im Leben) trong cộng đồng hình thành nên các đơn vị truyền thống nhỏ trước khi được chép lại.
- Phê Bình Lịch Sử Truyền Thống (Tradition-Historical Criticism): Theo dõi sự phát triển của một truyền thống qua thời gian.
Phê bình cao cấp phát triển mạnh vào thế kỷ 18-19, dưới ảnh hưởng của chủ nghĩa duy lý và chủ nghĩa hoài nghi thời Khai Sáng. Nhiều học giả áp dụng các phương pháp này với tiền đề rằng Kinh Thánh chỉ là một tác phẩm văn học nhân loại, loại bỏ mọi yếu tố siêu nhiên (phép lạ, tiên tri, sự phục sinh). Hệ quả là họ đặt niềm tin vào lý trí con người cao hơn thẩm quyền của Kinh Thánh.
Điều này tạo ra một thách thức lớn. Khi phê bình cao cấp phủ nhận tính lịch sử của các sự kiện then chốt (như sự sáng tạo, trận Đại Hồng Thủy, việc Môi-se viết Ngũ Kinh, tính lịch sử của Phúc Âm Giăng), nó đụng chạm đến chính nền tảng đức tin. Sứ đồ Phao-lô cảnh báo về “sự khôn ngoan của người đời” (1 Cô-rinh-tô 1:20-21): "Đạo nầy há chẳng phải là sự điên dồ của chúng ta hay sao?... Vì thế gian cậy sự khôn ngoan mình mà không nhìn biết Đức Chúa Trời". Phương pháp nghiên cứu không tự nó là xấu, nhưng tiền đề và mục đích đằng sau mới là then chốt. Nếu bắt đầu với tiền đề rằng Đức Chúa Trời không tồn tại hoặc không thể can thiệp vào lịch sử, thì kết luận tất yếu sẽ phủ nhận Kinh Thánh là Lời mặc khải của Ngài.
Niềm tin Tin Lành khẳng định Kinh Thánh là Lời được Đức Chúa Trời linh cảm (2 Ti-mô-thê 3:16: "Cả Kinh Thánh đều là bởi Đức Chúa Trời soi dẫn"). Từ “soi dẫn” trong tiếng Hy Lạp là theopneustos (θεόπνευστος), nghĩa đen là “Đức Chúa Trời thở ra”. Điều này khẳng định nguồn gốc thần thượng của Kinh Thánh. Đồng thời, Đức Chúa Trời sử dụng cá tính, văn phong và bối cảnh của các trước giả loài người (2 Phi-e-rơ 1:21). Đây là sự hợp tác siêu nhiên: Thiên Thượng đảm bảo tính chân lý và thẩm quyền, Nhân Gian thể hiện qua ngôn ngữ và văn hóa.
Do đó, nghiên cứu phê bình, nếu được thực hiện với đức tin và dưới sự hướng dẫn của Chúa Thánh Linh, có thể giúp chúng ta:
- Đánh giá cao sự khôn ngoan của Đức Chúa Trời trong việc sử dụng đa dạng các trước giả và phương pháp văn chương để truyền đạt chân lý bất biến.
- Hiểu sâu hơn về ý định thần học của từng sách. Ví dụ, việc nhận ra Ma-thi-ơ biên tập các lời dạy của Chúa Giê-xu thành năm bài giảng lớn (như Bài Giảng Trên Núi) giúp chúng ta thấy ông trình bày Chúa Giê-xu như Môi-se mới, ban hành luật pháp mới cho vương quốc mới.
- Biện giáo hiệu quả hơn bằng cách hiểu các lập luận phê bình và đáp lại từ nền tảng Kinh Thánh vững chắc.
Làm thế nào để một tín hữu bình thường có thể tiếp cận những kiến thức này một cách lành mạnh và có ích?
1. Tiếp Cận Với Tấm Lòng Kính Sợ Chúa và Cầu Nguyện: Trước khi nghiên cứu, hãy cầu xin Chúa Thánh Linh – Đấng dẫn dắt vào mọi lẽ thật (Giăng 16:13) – mở mắt thuộc linh cho chúng ta. Sự khôn ngoan đến từ trên cao (Gia-cơ 3:17).
2. Lấy Kinh Thánh Giải Nghĩa Kinh Thánh Làm Tiêu Chuẩn: Bất kỳ kết luận phê bình nào mâu thuẫn với giáo lý cốt lõi được Kinh Thánh dạy rõ ràng (như thần tánh của Đấng Christ, sự cứu rỗi bởi ân điển qua đức tin) cần phải được xem xét lại và từ chối. Kinh Thánh là tiêu chuẩn cho chính nó (analogia Scripturae).
3. Sử Dụng Các Công Cụ Hữu Ích Một Cách Khôn Ngoan: Các sách dẫn giải, từ điển Kinh Thánh, bản đồ lịch sử… là “phê bình biên tập” và “phê bình cao cấp” ở dạng ứng dụng thực tiễn, giúp chúng ta hiểu bối cảnh, cấu trúc và thông điệp. Hãy chọn lựa tài liệu từ các học giả trung thành với Lời Chúa.
4. Tập Trung Vào Trung Tâm Điểm Là Chúa Cứu Thế Giê-xu: Mọi nghiên cứu phải dẫn chúng ta đến gần Chúa Giê-xu hơn, là “trung tâm điểm của sự cứu rỗi”. Lu-ca đã “tra xét kỹ càng mọi sự từ đầu” (Lu-ca 1:3) để viết Phúc Âm, nhưng mục đích tối thượng là để chúng ta “biết sự chắc chắn của những đạo mình đã học” về Chúa Cứu Thế (Lu-ca 1:4).
5. Xây Dựng Đức Tin Trên Nền Tảng Vững Chắc: Thay vì hoang mang trước các học thuyết phê bình hoài nghi, hãy đào sâu vào những bằng chứng lịch sử và khảo cổ ủng hộ tính xác thực của Kinh Thánh. Sự phục sinh lịch sử của Chúa Giê-xu (1 Cô-rinh-tô 15:3-8) là bằng chứng tối thượng xác nhận thông điệp Kinh Thánh.
Phê bình biên tập và phê bình cao cấp, xét như những công cụ nghiên cứu, có thể cung cấp những hiểu biết sâu sắc về bối cảnh và cấu trúc của Lời Chúa. Tuy nhiên, chúng ta phải luôn cảnh giác, phân biệt giữa việc sử dụng công cụ để phục vụ đức tin và việc để công cụ trở thành thẩm phán xét đoán Lời Đức Chúa Trời. Gia-cơ 3:15-17 phân biệt rõ: "Ấy chẳng phải là sự khôn ngoan từ trên mà xuống đâu; trái lại, sự khôn ngoan đó thuộc về đất, về xác thịt và về ma quỷ... Sự khôn ngoan từ trên mà xuống thì trước hết là thanh sạch, sau lại hòa thuận, tiết độ, nhu mì, đầy dẫy lòng thương xót và bông trái lành, không có sự hai lòng và giả hình".
Cầu xin Chúa ban cho chúng ta tấm lòng nhu mì, khao khát Lời Ngài như trẻ thơ (1 Phi-e-rơ 2:2), đồng thời ban cho sự khôn ngoan từ trên cao để “học đòi cho nên thầy” (2 Ti-mô-thê 2:15), hầu có thể nghiên cứu, bảo vệ và rao truyền Lời Hằng Sống cách chính xác và đầy quyền năng. Cuối cùng, mọi sự nghiên cứu phải dẫn đến sự thờ phượng, vâng lời và rao truyền Danh Cứu Chúa Giê-xu Christ.