Kinh Thánh Do Thái / Tanakh
Trong hành trình đức tin Cơ Đốc, việc hiểu biết căn cơ về Kinh Thánh mà Chúa Giê-xu và các sứ đồ đã đọc, nghiên cứu và trích dẫn là vô cùng quan trọng. Đó chính là Kinh Thánh Do Thái, hay còn được gọi là Tanakh. Bài nghiên cứu chuyên sâu này sẽ khám phá bản chất, cấu trúc, nội dung và ý nghĩa nền tảng của Tanakh dưới ánh sáng của lẽ thật Tin Lành, giúp chúng ta thêm trân quọng Lời Đức Chúa Trời trọn vẹn và thấy được sự chuẩn bị kỳ diệu của Ngài cho sự cứu rỗi trong Đấng Christ.
Thuật ngữ Tanakh (תנ״ך) thực chất là một từ viết tắt trong tiếng Hê-bơ-rơ, được hình thành từ chữ cái đầu của ba phần chính cấu thành nên Kinh Thánh Do Thái:
- T = Torah (תורה) - nghĩa là "Giáo Huấn" hoặc "Luật Pháp", còn được biết đến là Ngũ Kinh của Môi-se.
- N = Nevi'im (נביאים) - nghĩa là "Các Tiên Tri".
- K = Ketuvim (כתובים) - nghĩa là "Các Văn Thư" hoặc "Các Sách".
Tanakh chính là toàn bộ Kinh điển của Do Thái giáo. Đối với Cơ Đốc nhân, đây chính là phần Kinh Thánh mà chúng ta gọi là Cựu Ước. Khi Chúa Giê-xu phán: “Các ngươi đã lầm, vì không biết Kinh Thánh” (Ma-thi-ơ 22:29), hay “Ấy là về Ta mà Môi-se cùng các đấng tiên tri đã chép” (Lu-ca 24:44), Ngài đang chỉ trực tiếp đến Tanakh. Sự hiểu biết về cấu trúc này giúp chúng ta thấy rõ kế hoạch cứu chuộc xuyến suốt của Đức Chúa Trời.
A. Torah (Ngũ Kinh - Luật Pháp)
Torah, nghĩa gốc là "sự chỉ dẫn" hay "giáo huấn", bao gồm năm sách đầu tiên: Sáng Thế Ký (Bereshit), Xuất Ê-díp-tô Ký (Shemot), Lê-vi Ký (Vayikra), Dân Số Ký (Bamidbar) và Phục Truyền Luật Lệ Ký (Devarim). Đây là nền tảng của mặc khải, ghi lại sự sáng tạo, sự sa ngã của loài người, giao ước với các tổ phụ, cuộc giải cứu khỏi Ai Cập và đặc biệt là việc ban cho Luật Pháp tại núi Si-na-i. Torah không chỉ là luật lệ, mà còn là câu chuyện về ân điển và lời hứa của Đức Chúa Trời. Trọng tâm của Torah là sự thánh khiết của Đức Chúa Trời và sự chuẩn bị cho một dân tộc thánh. Sứ đồ Phao-lô khẳng định: “Vì chưng cuối cùng của luật pháp tức là Đấng Christ, đặng xưng mọi kẻ tin là công bình” (Rô-ma 10:4).
B. Nevi'im (Các Tiên Tri)
Phần này được chia làm hai nhóm:
- Các Tiên Tri Đầu (Nevi'im Rishonim): Gồm các sách lịch sử như Giô-suê, Các Quan Xét, Sa-mu-ên (I & II) và Các Vua (I & II). Chúng ghi lại lịch sử của Y-sơ-ra-ên từ khi vào Đất Hứa, thời kỳ các quan xét, cho đến chế độ quân chủ và sự lưu đày. Các sách này không chỉ thuần túy lịch sử, mà được viết từ góc nhìn tiên tri, đánh giá các vị vua và dân sự dựa trên giao ước và sự trung tín với Torah.
- Các Tiên Tri Sau (Nevi'im Aharonim): Gồm ba "Tiên Tri Lớn" (Ê-sai, Giê-rê-mi, Ê-xê-chi-ên) và mười hai "Tiên Tri Nhỏ" (sách của Ô-sê đến Ma-la-chi). Các tiên tri này là những phát ngôn viên của Đức Chúa Trời, kêu gọi dân sự ăn năn, công bố sự phán xét vì tội lỗi, và quan trọng nhất, loan báo về Lời Hứa Cứu Rỗi. Các lời tiên tri về Đấng Mết-si-a, về giao ước mới, và về sự phục hưng đều tập trung ở đây. Chẳng hạn, lời tiên tri trực tiếp về sự chết chuộc tội của Đấng Christ: “Người đã vì tội lỗi chúng ta mà bị vết, vì sự gian ác chúng ta mà bị thương; bởi sự sửa phạt người chịu chúng ta được bình an, bởi lằn roi người chúng ta được lành bịnh” (Ê-sai 53:5).
C. Ketuvim (Các Văn Thư)
Đây là phần đa dạng nhất, bao gồm các sách văn thơ, triết lý, lịch sử và khải tượng. Chúng ta có:
- Thi Văn: Thi Thiên (sách cầu nguyện và thờ phượng), Châm Ngôn, Gióp.
- Ngũ Tuyển (Megillot): Năm cuộn sách được đọc trong các kỳ lễ: Nhã Ca (Lễ Vượt Qua), Ru-tơ (Lễ Ngũ Tuần), Ca Thương (Lễ Tiêu Điều), Truyền Đạo (Lễ Lều Tạm) và Ê-xơ-tê (Lễ Pu-rim).
- Các sách khác: Đa-ni-ên (sách khải tượng), E-xơ-ra, Nê-hê-mi, và I & II Sử Ký (lịch sử tóm lược).
Ketuvim cung cấp sự khôn ngoan thực tiễn, sự phản tỉnh về ý nghĩa cuộc đời, và những gương mẫu về đức tin trong mọi hoàn cảnh. Sách Thi Thiên là xương sống của đời sống cầu nguyện, trong khi sách Châm Ngôn dạy dỗ sự kính sợ Đức Giê-hô-va là khởi đầu sự khôn ngoan (Châm Ngôn 9:10).
Về mặt nội dung, Tanakh và Cựu Ước Tin Lành về cơ bản là giống nhau, bao gồm 39 sách. Sự khác biệt nằm ở thứ tự sắp xếp. Trong khi Tanakh sắp xếp theo cấu trúc Torah - Tiên Tri - Văn Thư, thì hầu hết các bản Cựu Ước Cơ Đốc sắp xếp theo thể loại: Luật Pháp, Lịch Sử, Văn Thơ và Tiên Tri. Sự sắp xếp của Cơ Đốc giáo nhấn mạnh đến sự tiến triển lịch sử cứu chuộc hướng về Đấng Christ. Thứ tự trong Tanakh lại phản ánh mức độ thẩm quyền trong truyền thống Do Thái: Torah là nền tảng tối cao, tiếp đến là lời giải thích và áp dụng từ các Tiên Tri, và sau cùng là sự phản chiếu đức tin trong đời sống qua các Văn Thư.
Điều này có ý nghĩa thần học sâu sắc. Khi Chúa Giê-xu phục sinh hiện ra với các môn đồ, Ngài đã giải thích: “Ấy là về Ta mà Môi-se (Torah) cùng các đấng tiên tri (Nevi'im) và các Thi Thiên (Ketuvim, đại diện) đã chép” (Lu-ca 24:44). Ngài xác nhận toàn bộ Tanakh đều làm chứng về Ngài. Sứ đồ Phi-e-rơ cũng rao giảng: “Nhưng mọi điều đó đã xảy ra, hầu cho lời Kinh Thánh (Tanakh) được ứng nghiệm” (Giăng 19:36).
Hiểu biết về Tanakh không phải chỉ là kiến thức học thuật, mà phải dẫn đến sự biến đổi và gắn bó sâu sắc hơn với Đấng Christ.
1. Thấy Được Bức Tranh Toàn Cảnh Của Sự Cứu Chuộc: Tanakh là câu chuyện dài về sự thất bại của con người và sự thành tín của Đức Chúa Trời trong giao ước. Nó cho thấy lý do tại sao chúng ta cần một Đấng Cứu Thế. Mỗi của lễ, mỗi vị tiên tri, mỗi vị vua đều là hình bóng chỉ về Chúa Giê-xu, là “Chiên Con của Đức Chúa Trời, là Đấng cất tội lỗi thế gian đi” (Giăng 1:29). Đọc Cựu Ước với lăng kính của Lời Hứa giúp đức tin chúng ta vững vàng.
2. Nuôi Dưỡng Đời Sống Cầu Nguyện Và Thờ Phượng: Sách Thi Thiên (trong Ketuvim) là kho tàng vô giá. Hãy học cách dùng những lời than thở, ngợi khen, cảm tạ và phó thác trong Thi Thiên để bày tỏ lòng mình với Chúa. Như Đa-vít kêu cầu: “Hỡi Đức Giê-hô-va, xin hãy mở môi tôi, Thì miệng tôi sẽ tuyên ra sự ngợi khen Ngài” (Thi Thiên 51:15).
3. Thu Nhận Sự Khôn Ngoan Để Sống Đẹp Ý Chúa: Các sách Châm Ngôn, Truyền Đạo, Gióp trong Ketuvim dạy chúng ta sống khôn ngoan, kính sợ Chúa giữa một thế gian phức tạp. “Sự kính sợ Đức Giê-hô-va là khởi đầu sự tri thức” (Châm Ngôn 1:7). Sự khôn ngoan đó được bày tỏ trọn vẹn nơi Đấng Christ, “Ngài đã trở nên sự khôn ngoan của chúng ta” (I Cô-rinh-tô 1:30).
4. Củng Cố Niềm Tin Qua Các Gương Đức Tin: Các câu chuyện trong Torah và Nevi'im là những bài học sống động. Sự thành tín của Đức Chúa Trời với Áp-ra-ham, sự khiêm nhường của Môi-se, sự ăn năn của Đa-vít, lòng trung tín của Đa-ni-ên... tất cả đều “đã chép để khuyên bảo chúng ta” (I Cô-rinh-tô 10:11). Chúng khích lệ chúng ta kiên trì trong hành trình đức tin.
Tanakh, hay Kinh Thánh Cựu Ước, không phải là một phần tùy chọn hay lỗi thời cho Cơ Đốc nhân. Đó là phần đầu không thể tách rời của câu chuyện cứu chuộc vĩ đại của Đức Chúa Trời. Nó chuẩn bị đất, gieo hạt giống lời hứa, và dẫn dắt lịch sử đến thời điểm trọn vẹn: “Nhưng khi kỳ hạn đã được trọn, Đức Chúa Trời bèn sai Con Ngài…” (Ga-la-ti 4:4). Chúa Giê-xu Christ chính là chìa khóa mở khóa toàn bộ Tanakh. Khi chúng ta đọc và nghiên cứu với tấm lòng khao khát, được Thánh Linh dẫn dắt, chúng ta sẽ thấy Ngài hiện ra từng trang sách, từ Sáng Thế Ký cho đến Ma-la-chi.
Hãy tiếp cận Kinh Thánh Cựu Ước với sự tôn trọng và háo hức mới. Hãy để Lời Đức Chúa Trời, từ Torah đến Ketuvim, dưỡng nuôi tâm linh, uốn nắn tư tưởng và hướng dẫn bước chân chúng ta mỗi ngày. Vì “Cả Kinh Thánh đều là bởi Đức Chúa Trời soi dẫn, có ích cho sự dạy dỗ, bẻ trách, sửa trị, dạy người trong sự công bình” (II Ti-mô-thê 3:16). Lời hứa, luật pháp, lịch sử và tiên tri trong Tanakh đều hợp nhất trong Chúa Giê-xu Christ, Đấng ban cho chúng ta sự cứu rỗi trọn vẹn và sự sống đời đời.