Các Ngôn Sứ Lớn và Ngôn Sứ Nhỏ là gì?

Trong cấu trúc Kinh Thánh Cựu Ước, đặc biệt là trong bản dịch tiếng Hy Lạp (Bản Bảy Mươi) và các bản phân chia sau này, các sách tiên tri được phân loại thành "Ngôn Sứ Lớn" (Major Prophets) và "Ngôn Sứ Nhỏ" (Minor Prophets). Sự phân biệt này thường gây hiểu lầm rằng các "tiên tri nhỏ" thì kém quan trọng hơn. Tuy nhiên, trong nghiên cứu thần học Tin Lành, chúng ta hiểu rằng sự phân chia này chủ yếu dựa trên độ dài của sách chứ không phải tầm quan trọng của sứ điệp. Mỗi tiên tri, dù sách dài hay ngắn, đều là "người phát ngôn của Đức Chúa Trời", trung tín truyền đạt lời phán và ý chỉ của Ngài cho dân sự trong những bối cảnh lịch sử cụ thể, với những lời tiên tri vừa ứng nghiệm tức thì vừa hướng đến Đấng Mê-si-a là Chúa Cứu Thế Giê-xu.

Trong tiếng Hê-bơ-rơ, từ dùng phổ biến nhất cho "tiên tri" là "Navi" (נָבִיא). Từ gốc của nó có thể liên quan đến việc "kêu gọi" hoặc "tuyên bố". Một tiên tri thật sự, theo Kinh Thánh, không phải là người tiên đoán tương lai theo nghĩa bói toán, mà là người được Đức Chúa Trời kêu gọi và ban cho sứ điệp để "nói ra" (tuyên bố) trước mặt dân sự. Chức vụ chính của họ là: 1) Kêu gọi dân sự ăn năn, quay lại với giao ước; 2) Công bố sự phán xét của Đức Chúa Trời vì tội lỗi; 3) Loan báo sự hy vọng, sự phục hồi và lời hứa cứu rỗi về Đấng Mê-si-a.

Bộ sách các Tiên Tri trong Cựu Ước được chia như sau:

• Ngôn Sứ Lớn (Major Prophets): Gồm 5 sách: Ê-sai, Giê-rê-mi, Ca Thương (thường gắn với Giê-rê-mi), Ê-xê-chi-ên, và Đa-ni-ên. Tên gọi "Lớn" vì đây là những sách có độ dài đáng kể.
• Ngôn Sứ Nhỏ (Minor Prophets): Gồm 12 sách ngắn, thường được tập hợp thành một sách ("Sách Mười Hai") trong Kinh Thánh Hê-bơ-rơ: Ô-sê, Giô-ên, A-mốt, Áp-đia, Giô-na, Mi-chê, Na-hum, Ha-ba-cúc, Sô-phô-ni, A-ghê, Xa-cha-ri, và Ma-la-chi.

Cần nhấn mạnh rằng, "nhỏ" (Minor) chỉ độ dài văn bản, không phải tầm vóc thần học. Sách Ma-la-chi, sách cuối cùng, lại chứa đựng những lời tiên tri Mê-si-a quan trọng và lời hứa về sự đến của Ê-li (ứng nghiệm trong Giăng Báp-tít).

1. Tiên Tri Ê-sai (Isaiah): Sách Ê-sai, dài nhất trong các sách tiên tri, thường được gọi là "Phúc Âm thứ năm" vì mật độ cao các lời tiên tri về Đấng Mê-si-a. Ê-sai thi hành chức vụ tại Giu-đa vào thế kỷ 8 TCN. Chủ đề chính của ông là sự thánh khiết của Đức Chúa Trời ("Đấng Thánh của Y-sơ-ra-ên" xuất hiện hơn 25 lần) và sự cứu rỗi đến từ Ngài. Những phân đoạn then chốt như Ê-sai 7:14 (lời hứa về Con Trẻ), Ê-sai 9:5-6 (Danh hiệu của Đấng Mê-si-a), và đặc biệt là Ê-sai 53 (chương về "Đầy tớ chịu khốn khổ") được Tân Ước trích dẫn nhiều lần để chứng minh Chúa Giê-xu chính là Đấng Mê-si-a ứng nghiệm (Ma-thi-ơ 1:22-23, 8:17; Lu-ca 4:17-21; Công vụ 8:32-35).

2. Tiên Tri Giê-rê-mi (Jeremiah): Được gọi là "tiên tri khóc lóc", Giê-rê-mi thi hành chức vụ trong giai đoạn cuối cùng của vương quốc Giu-đa, trước và trong khi họ bị lưu đày sang Ba-by-lôn. Sứ điệp của ông nhấn mạnh vào giao ước mới mà Đức Chúa Trời sẽ lập với dân Ngài: "Ta sẽ đặt luật pháp Ta trong bụng chúng nó và chép vào lòng. Ta sẽ làm Đức Chúa Trời chúng nó, chúng nó sẽ làm dân Ta" (Giê-rê-mi 31:33). Lời hứa này được Chúa Giê-xu xác nhận là ứng nghiệm trong huyết giao ước mới của Ngài (Lu-ca 22:20; Hê-bơ-rơ 8:8-12).

3. Tiên Tri Ê-xê-chi-ên (Ezekiel): Là một thầy tế lễ bị lưu đày tại Ba-by-lôn, các sứ điệp của Ê-xê-chi-ên đầy những khải tượng kỳ diệu và biểu tượng. Ông nhấn mạnh đến trách nhiệm cá nhân trước mặt Đức Chúa Trời (Ê-xê-chi-ên 18:20) và khải tượng về sự phục hồi tâm linh qua hình ảnh xương khô sống lại (chương 37). Quan trọng hơn, ông nói tiên tri về một Đấng Chăn Chiên Lý Tưởng - một "Đa-vít" khác sẽ chăn dắt dân sự (Ê-xê-chi-ên 34:23-24) - được hiểu trọn vẹn trong Chúa Giê-xu, là Đấng Chăn Chiên Nhân Lành (Giăng 10:11).

4. Tiên Tri Đa-ni-ên (Daniel): Dù trong bản Hê-bơ-rơ, sách Đa-ni-ên được xếp vào phần "Các Văn Thơ" (Writings), nhưng trong bản Hy Lạp và các bản dịch sau, nó được xếp vào nhóm Ngôn Sứ Lớn. Sách này kết hợp lịch sử (các chương 1-6) và những khải tượng tiên tri về các đế quốc thế giới và thời kỳ sau cùng (các chương 7-12). Điểm nhấn Mê-si-a rõ ràng nhất là trong Đa-ni-ên 9:24-27, với lời tiên tri về "bảy mươi tuần lễ", chỉ ra thời điểm chính xác Đấng Mê-si-a sẽ bị "trừ diệt" vì cớ tội lỗi của dân. Đây là nền tảng cho sự hiểu biết về thời gian chức vụ của Chúa Giê-xu.

Mỗi sách trong "Mười Hai" là một viên ngọc quý, mang sứ điệp độc đáo cho những tình huống cụ thể:

• Ô-sê (Hosea): Hôn nhân đau khổ của ông với người vợ ngoại tình Gô-me là một biểu tượng sống động về tình yêu thương xót, không thay đổi của Đức Chúa Trời dành cho Y-sơ-ra-ên phản bội. "Ta sẽ cưới ngươi cho ta đời đời; ta sẽ cưới ngươi cho ta trong sự công bình và chánh trực, nhân từ và thương xót" (Ô-sê 2:19).
• Giô-na (Jonah): Câu chuyện này dạy về quyền tể trị của Đức Chúa Trời và lòng thương xót của Ngài mở rộng cho cả dân ngoại (thành Ni-ni-ve), một dấu chỉ về sự cứu rỗi cho muôn dân (Ma-thi-ơ 12:39-41).
• Mi-chê (Micah): Ông tuyên bố một trong những câu Kinh Thánh vĩ đại nhất về yêu cầu của Đức Chúa Trời: "Hỡi người! Ngài đã tỏ cho ngươi điều gì là thiện; cái điều mà Đức Giê-hô-va đòi ngươi há chẳng phải là làm sự công bình, ưa sự nhân từ và bước đi cách khiêm nhường với Đức Chúa Trời ngươi sao?" (Mi-chê 6:8). Đồng thời, ông cũng nói tiên tri về nơi sinh của Đấng Mê-si-a: Bết-lê-hem (Mi-chê 5:2).
• A-ghê (Haggai) & Xa-cha-ri (Zechariah): Cùng khích lệ dân sự sau thời lưu đày xây dựng lại đền thờ. Xa-cha-ri đầy những khải tượng Mê-si-a, bao gồm việc Đấng Mê-si-a sẽ vào Giê-ru-sa-lem "cỡi lừa con" (Xa-cha-ri 9:9, ứng nghiệm trong Ma-thi-ơ 21:5), và bị đâm (Xa-cha-ri 12:10).
• Ma-la-chi (Malachi): Tiên tri cuối cùng của Cựu Ước, ông kết thúc với lời cảnh báo về sự phán xét và lời hứa về sứ giả dọn đường (Ma-la-chi 3:1; 4:5-6), mở đường trực tiếp cho chức vụ của Giăng Báp-tít (Ma-thi-ơ 11:10, 17:12).

Các tiên tri khác như A-mốt (công lý xã hội), Na-hum (sự phán xét Ni-ni-ve), Ha-ba-cúc (đức tin giữa khốn khó) đều mang những sứ điệp mạnh mẽ, thời sự cho mọi thời đại.

Lời của các tiên tri không chỉ là lịch sử, mà là "đều có ích cho sự dạy dỗ, bẻ trách, sửa trị, dạy người trong sự công bình" (2 Ti-mô-thê 3:16). Dưới đây là một số bài học thực tiễn:

1. Thấy Được Bức Tranh Toàn Cảnh Cứu Rỗi của Đức Chúa Trời: Đọc các tiên tri giúp chúng ta thấy kế hoạch cứu rỗi của Đức Chúa Trời được hé lộ dần dần, và tìm thấy Chúa Giê-xu trên khắp các trang Cựu Ước. Ngài là Đầy Tớ Chịu Khổ của Ê-sai 53, là Chúa của Đa-ni-ên 7, là Đấng Chăn Chiên của Ê-xê-chi-ên 34, là Đấng bị đâm của Xa-cha-ri 12. Điều này củng cố đức tin của chúng ta vào sự thành tín và sự khôn ngoan nhiệm mầu của Đức Chúa Trời.

2. Hiểu Biết Bản Chất Thánh Khiết và Yêu Thương của Đức Chúa Trời: Các tiên tri cho thấy Đức Chúa Trời không thể làm ngơ trước tội lỗi (sự thánh khiết), nhưng Ngài cũng không muốn kẻ có tội chết mất (tình yêu thương). Sự cân bằng giữa phán xét và hy vọng, giữa hình phạt và lời hứa phục hồi, cho chúng ta cái nhìn đúng đắn về Đấng chúng ta thờ phượng.

3. Kêu Gọi Sự Ăn Năn và Trung Tín Cá Nhân: Sứ điệp xuyên suốt của mọi tiên tri là: "Hãy trở lại cùng Ta!" (Xa-cha-ri 1:3). Lời kêu gọi này vang vọng đến hôm nay. Đời sống chúng ta có đang đi theo ý riêng hay trung tín với giao ước trong Chúa Giê-xu? Chúng ta có cần ăn năn về sự thờ ơ, hình thức, hay bất công?

4. Sống Với Niềm Hy Vọng Mê-Si-A: Các tiên tri kết thúc với lời hứa về sự phục hồi cuối cùng, về trời mới đất mới, về sự cai trị công bình của Đấng Mê-si-a. Là Cơ Đốc nhân, chúng ta không chỉ nhìn lại sự ứng nghiệm trong lần đến thứ nhất của Chúa Giê-xu, mà còn hướng về lần đến thứ hai của Ngài trong vinh quang. Điều này ban cho chúng ta hy vọng và sự kiên nhẫn giữa một thế giới đầy rối loạn.

Các Ngôn Sứ Lớn và Ngôn Sứ Nhỏ tạo thành một phần không thể thiếu trong Lời Mặc Khải của Đức Chúa Trời. Họ là những cột mốc chỉ đường, dẫn dắt lịch sử cứu rỗi hướng thẳng về Chúa Cứu Thế Giê-xu. Sự phân biệt "lớn-nhỏ" chỉ là phân loại văn học, còn giá trị thuộc linh và thần học của mỗi sách đều vô cùng lớn lao. Hãy đọc, nghiên cứu và suy ngẫm những lời tiên tri này với một tấm lòng khiêm nhường, cầu xin Thánh Linh - Đấng đã cảm động các tiên tri xưa (2 Phi-e-rơ 1:21) - mở mắt chúng ta để thấy Chúa Giê-xu Christ và áp dụng những lời cảnh báo, an ủi, và hy vọng đó vào hành trình đức tin của chính mình. Như lời Chúa Giê-xu phán: "Vì ta bảo thật cùng các ngươi, đương khi trời đất chưa qua, thì một chấm một nét trong luật pháp cũng không qua đi được cho đến khi mọi sự được trọn" (Ma-thi-ơ 5:18). Mọi lời tiên tri đều tìm được sự ứng nghiệm và ý nghĩa trọn vẹn trong Ngài.