Thuyết Ưu Tiên Tiếng Aram
Trong hành trình nghiên cứu và tìm hiểu Lời Chúa, một trong những lĩnh vực học thuật hấp dẫn nhất chính là việc khám phá ngôn ngữ nguyên thủy mà Chúa Giê-xu và các Sứ đồ đã sử dụng. Trong khi toàn bộ Tân Ước ngày nay của chúng ta được lưu truyền bằng tiếng Hy Lạp (Koine), một câu hỏi lớn được đặt ra: Phải chăng đằng sau bản văn Hy Lạp này là một nguyên bản hoặc truyền thống truyền khẩu bằng tiếng Aram? Bài nghiên cứu này sẽ đi sâu vào “Thuyết Ưu Tiên tiếng Aram” (Aramaic Priority Hypothesis), phân tích cơ sở học thuật, bằng chứng từ Kinh Thánh, và quan trọng hơn cả là ý nghĩa thiêng liêng cùng ứng dụng thực tiễn cho đời sống đức tin của chúng ta hôm nay.
Để hiểu được thuyết này, trước hết chúng ta phải đặt mình vào bối cảnh lịch sử và văn hóa của xứ Palestine vào thế kỷ thứ nhất. Sau thời kỳ lưu đày Babylon, tiếng Hê-bơ-rơ cổ điển (Biblical Hebrew) dần trở thành ngôn ngữ của nghi lễ và kinh sách, trong khi tiếng Aram (một ngôn ngữ Semit có họ hàng gần với tiếng Hê-bơ-rơ) trở thành ngôn ngữ giao tiếp phổ thông (lingua franca) của cả vùng Cận Đông. Đây chính là ngôn ngữ hằng ngày của dân chúng, kể cả Chúa Giê-xu và phần đông các môn đồ.
Trong Tân Ước, chúng ta thấy nhiều manh mối về điều này:
“Về giờ thứ chín, Đức Chúa Jêsus kêu lớn tiếng rằng: Ê-li, Ê-li, la-ma-sa-bách-ta-ni? nghĩa là: Đức Chúa Trời tôi ơi! Đức Chúa Trời tôi ơi! sao Ngài lìa bỏ tôi?” (Ma-thi-ơ 27:46).
Cụm từ “Ê-li, Ê-li, la-ma-sa-bách-ta-ni?” được ghi lại nguyên văn bằng tiếng Aram (theo phương ngữ Galilê), sau đó được dịch nghĩa ra. Điều này chứng tỏ rõ ràng rằng Chúa Giê-xu đã thốt lên lời này bằng tiếng Aram trên thập tự giá. Tương tự, trong Mác 5:41, Chúa phán với con gái Giai-ru: “Ta-li-tha Cu-mi” (Ταλιθα κουμ), nghĩa là “Con gái nhỏ, ta truyền cho con, hãy chờ dậy!” – đây cũng là tiếng Aram.
Tuy nhiên, Đế chế La Mã thống trị toàn vùng Địa Trung Hải, và tiếng Hy Lạp Koine là ngôn ngữ quốc tế của thương mại, hành chính và văn hóa. Các sách Phúc Âm và thư tín được viết bằng tiếng Hy Lạp để thông điệp có thể lan truyền nhanh chóng và rộng rãi khắp đế quốc. Từ đây nảy sinh hai trường phái chính:
1. Thuyết Ưu Tiên tiếng Hy Lạp: Cho rằng các sách Phúc Âm được sáng tác trực tiếp bằng tiếng Hy Lạp.
2. Thuyết Ưu Tiên tiếng Aram: Cho rằng trước các bản văn Hy Lạp, đã tồn tại những nguồn nguyên thủy (có thể là văn bản hoặc truyền khẩu mạnh mẽ) bằng tiếng Aram, đặc biệt là các lời phán (logia) của Chúa Giê-xu.
Thuyết này không phủ nhận giá trị của bản văn Hy Lạp, nhưng tìm cách lý giải nhiều đặc điểm đặc biệt trong văn phong Tân Ước. Các học giả ủng hộ (như Charles Cutler Torrey, Joachim Jeremias, và gần đây là Maurice Casey) đưa ra những bằng chứng sau:
1. “Semitisms” – Cấu Trúc Ngữ Pháp Và Từ Vựng Mang Đặc Tính Semit:
Bản văn Hy Lạp Tân Ước chứa đầy những cách diễn đạt mang đậm dấu ấn của ngữ hệ Semit (Hê-bơ-rơ/Aram), mà nếu là tiếng Hy Lạp bản địa sẽ không viết như vậy.
- Thể Song Hành (Parallelism): Một đặc trưng của thơ ca Hê-bơ-rơ, xuất hiện rõ trong các lời dạy của Chúa Giê-xu.
“Hãy xin, sẽ ban cho; hãy tìm, sẽ gặp; hãy gõ cửa, sẽ mở cho.” (Ma-thi-ơ 7:7).
Cấu trúc “hãy… sẽ…” này là một thể song hành đối xứng hoàn hảo, rất phổ biến trong Cựu Ước.
- Thể Tăng Cấp (Step Parallelism):
“Ai trung tín trong việc rất nhỏ, cũng trung tín trong việc lớn; ai bất nghĩa trong việc rất nhỏ, cũng bất nghĩa trong việc lớn.” (Lu-ca 16:10).
- Cách Dùng Giới Từ “En” (ἐν) Thay Cho “Bởi” hoặc “Với”: Trong tiếng Hy Lạp chuẩn, để diễn tả phương tiện, người ta dùng giới từ “dia” (διά) với sự cách (genitive). Nhưng trong Tân Ước, thường thấy cấu trúc “en” + thể cách (dative), phản ánh cách dùng giới từ “b-” (בְּ) trong tiếng Hê-bơ-rơ/Aram.
“Hãy vui mừng trong Chúa” (Phi-líp 4:4 – “en Kyriō”), có thể phản ánh cách nói Aram “b’MarYa” (trong Chúa).
2. Những “Lời Khó” (Hard Sayings) Có Thể Được Giải Thích Tốt Hơn Bằng Tiếng Aram:
Đây là một trong những bằng chứng mạnh mẽ nhất. Có những câu trong bản Hy Lạp nghe có vẻ lạ lùng hoặc khó hiểu, nhưng nếu giả thuyết rằng chúng là bản dịch từ tiếng Aram, thì nghĩa sẽ trở nên rõ ràng và sâu sắc hơn.
Ví dụ kinh điển: Ma-thi-ơ 5:3 – “Phước cho những kẻ có lòng khó khăn.”
Bản Hy Lạp ghi “πτωχοὶ τῷ πνεύματι” (“ptōchoi tō pneumati”), thường được dịch là **“người có lòng khó khăn”** (poor in spirit). Từ “ptōchos” nghĩa là nghèo đến mức ăn xin. Nhưng trong tiếng Aram, từ tương ứng là **“anawin” (ענוים)**. Từ này trong văn hóa Do Thái mang một ý nghĩa thiêng liêng sâu xa: chỉ về những người nghèo khó, khiêm nhường, hoàn toàn trông cậy và phó thác vào Đức Chúa Trời, chứ không chỉ là nghèo vật chất hay tinh thần ủy mị. Vì vậy, “Phước cho những anawin” có thể hiểu là “Phước cho những người nghèo khó (trước mặt Đức Chúa Trời) và trọn vẹn trông cậy Ngài”. Điều này ăn khớp hoàn hảo với tinh thần của bài giảng trên núi và các Thánh Thi (Thi-thiên 34:6, 37:11).
3. Các Từ Aram Được Bảo Lưu Trong Bản Văn (Aramaic Retentions):
Như đã đề cập, các từ như “Talitha koum” (Mác 5:41), “Abba” (Mác 14:36), “Maranatha” (I Cô-rinh-tô 16:22), “Raca” (Ma-thi-ơ 5:22) được giữ nguyên trong bản Hy Lạp. Điều này cho thấy những từ này quá thiêng liêng, quan trọng hoặc đặc thù đến mức các tác giả không muốn dịch chúng ra, vì sợ mất đi sắc thái ý nghĩa. “Abba” đặc biệt quan trọng – không chỉ là “cha” theo nghĩa thông thường, mà là tiếng gọi thân mật, gần gũi của đứa con với cha mình, thể hiện mối quan hệ độc nhất vô nhị giữa Chúa Giê-xu với Đức Chúa Cha, và qua Ngài, chúng ta cũng được kêu lên “Abba, Cha!” (Rô-ma 8:15, Ga-la-ti 4:6).
Việc nghiên cứu thuyết này không chỉ là chuyện học thuật, mà mang lại những hiểu biết sâu sắc và thực tiễn cho đời sống đức tin:
1. Khẳng Định Tính Lịch Sử Và Tính Xác Thực Của Lời Chúa Giê-xu:
Thuyết ưu tiên tiếng Aram giúp chúng ta tiến gần hơn đến chính âm sắc và ngữ khí nguyên thủy của Chúa Giê-xu. Nó cho thấy các sách Phúc Âm không phải là sản phẩm hư cấu của Hội Thánh Hy Lạp hóa sau này, mà là bản ghi chép trung thực và cẩn thận về những lời dạy bằng tiếng mẹ đẻ của Ngài. Điều này củng cố niềm tin của chúng ta vào sự đáng tin cậy của Kinh Thánh.
2. Giúp Hiểu Sâu Hơn Về Ý Nghĩa Nguyên Thủy Của Các Lời Dạy:
Như ví dụ về “người có lòng khó khăn” ở trên, việc hiểu bối cảnh ngôn ngữ Aram mở ra tầng ý nghĩa phong phú hơn. Một ví dụ khác là từ “yada” (trong tiếng Hê-bơ-rơ) hoặc “yada” trong Aram, nghĩa là “biết” trong mối quan hệ thân mật, toàn diện (như chồng biết vợ). Khi Chúa Giê-xu nói trong Giăng 17:3: “Sự sống đời đời là nhìn biết (ginōskōsin) Cha, là Đức Chúa Trời có một và thật, cùng Đức Chúa Jêsus Christ, là Đấng Cha đã sai đến”, khái niệm “biết” này vượt xa kiến thức trí óc; đó là sự hiểu biết trong mối tương giao thân thiết, cá nhân – một khái niệm rất Semit. Điều này thách thức chúng ta không dừng ở việc “biết về” Chúa, mà phải “biết” Ngài trong mối quan hệ thân mật.
3. Ứng Dụng Trong Việc Đọc, Suy Gẫm Và Cầu Nguyện:
- Suy Gẫm Chậm Rãi: Khi đọc những lời dạy của Chúa Giê-xu, đặc biệt trong các sách Phúc Âm, chúng ta có thể dừng lại và tự hỏi: “Lời này trong bối cảnh văn hóa và ngôn ngữ Aram nguyên thủy sẽ mang sắc thái gì?”. Hãy sử dụng các bản dịch khác nhau, từ điển và sách chú giải để khám phá.
- Cầu Nguyện Với “Abba”: Hiểu được ý nghĩa thân mật của từ “Abba” sẽ biến đổi đời sống cầu nguyện của chúng ta. Chúng ta không đến với một Đức Chúa Trời xa cách, uy nghiêm theo kiểu quan quyền, mà đến với “Abba”, Người Cha yêu thương, gần gũi, luôn lắng nghe tiếng kêu thân thương của con cái. Hãy mạnh dạn sử dụng sự thân mật này trong tương giao với Chúa.
- Truyền Giáo Và Giải Nghĩa: Khi giải thích những khái niệm như “nước Đức Chúa Trời” (Malkutha d’Elaha trong Aram), chúng ta có thể làm phong phú thêm bằng cách giải thích đó không chỉ là một vùng lãnh thổ, mà là sự cai trị, quyền tể trị và hiện diện đầy trọn của Vua trong đời sống cá nhân và cộng đồng. Điều này giúp người nghe hiểu sâu hơn về bản chất của đạo Chúa.
Thuyết Ưu Tiên tiếng Aram, dù vẫn còn là đề tài tranh luận trong giới học thuật, đã mở ra cho chúng ta một cửa sổ quý giá để nhìn vào thế giới của Chúa Giê-xu và các sứ đồ. Nó nhắc nhở chúng ta rằng Đức Chúa Trời đã chọn bày tỏ chính Ngài trong một bối cảnh lịch sử, văn hóa và ngôn ngữ cụ thể. Việc tìm hiểu bối cảnh ấy không làm suy yếu đức tin, ngược lại, còn làm cho đức tin của chúng ta thêm vững vàng, sâu sắc và chân thật.
Cuối cùng, mục đích tối thượng của mọi nghiên cứu Kinh Thánh không phải để thỏa mãn tri thức, mà để gặp gỡ chính Con Đức Chúa Trời, là Lời đã trở nên xác thịt (Giăng 1:14). Cho dù qua ngôn ngữ Aram, Hy Lạp hay Việt Ngữ, Thánh Linh của Đức Chúa Trời vẫn hành động để Lời Ngài trở nên sống động và biến đổi lòng người. Ước mong mỗi chúng ta, trong hành trình đức tin, luôn có lòng khao khát tìm về nguồn cội Lời Chúa, để từ đó sống một đời sống đẹp ý Ngài, với tấm lòng của một “anawin” – trọn vẹn trông cậy và vâng phục Vua của chúng ta.