Các Sách Phúc Âm Nhất Lãm
Trong Tân Ước, bốn sách Phúc Âm đứng như bốn cột trụ vững chắc làm chứng về cuộc đời, chức vụ, sự chết và sự sống lại của Chúa Cứu Thế Giê-xu. Trong đó, ba sách đầu tiên—Ma-thi-ơ, Mác, và Lu-ca—có một mối liên hệ đặc biệt khiến các nhà nghiên cứu Kinh Thánh từ lâu đã nhóm chúng lại dưới một tên gọi: **Các Sách Phúc Âm Nhất Lãm** (The Synoptic Gospels). Thuật ngữ "Nhất Lãm" (Synoptic) bắt nguồn từ hai từ Hy Lạp: σύν (syn, nghĩa là "cùng với") và ὄψις (opsis, nghĩa là "cái nhìn"). Ghép lại, συνοπτικός (synoptikós) có nghĩa là "cùng được nhìn thấy" hoặc "cung cấp một cái nhìn tổng quan chung". Điều này ám chỉ rằng ba sách Phúc Âm này có thể được "đặt cạnh nhau" để xem xét, so sánh một cách song song do chúng chia sẻ chung cấu trúc, trình tự kể chuyện, và thường sử dụng từ ngữ giống hệt nhau để thuật lại các sự kiện và lời giảng dạy của Chúa Giê-xu.
Sự tương đồng giữa ba sách là điều không thể chối cãi. Chẳng hạn, câu chuyện Chúa Giê-xu chữa lành người bại liệt được cả ba sách ghi lại với những chi tiết gần như trùng khớp (So sánh Ma-thi-ơ 9:1-8, Mác 2:1-12, và Lu-ca 5:17-26). Họ cùng kể lại các phép lạ lớn như dẹp yên bão tố (Ma-thi-ơ 8:23-27; Mác 4:35-41; Lu-ca 8:22-25), phép hóa bánh ra nhiều (Ma-thi-ơ 14:13-21; Mác 6:30-44; Lu-ca 9:10-17), và đặc biệt là các bài giảng quan trọng như Bài Giảng Trên Núi (Ma-thi-ơ 5-7) hay các ẩn dụ về Nước Trời.
Tuy nhiên, mỗi sách Phúc Âm vẫn mang một sắc thái, mục đích và đối tượng độc giả riêng biệt, được Đức Thánh Linh soi dẫn để bày tỏ những khía cạnh khác nhau về Con Người vĩ đại là Chúa Giê-xu:
- Phúc Âm Ma-thi-ơ: Được viết chủ yếu cho độc giả gốc Do Thái, Ma-thi-ơ nhấn mạnh Chúa Giê-xu là Đấng Mê-si được hứa trong Cựu Ước, là "Con vua Đa-vít" (Ma-thi-ơ 1:1) và là Vua của dân Y-sơ-ra-ên. Ông thường xuyên trích dẫn Cựu Ước (ví dụ: Ma-thi-ơ 1:22-23; 2:5-6, 15, 17, 23) với cụm từ "hầu cho được ứng nghiệm lời đấng tiên tri đã nói" để chứng minh Chúa Giê-xu chính là sự ứng nghiệm mọi lời tiên tri.
- Phúc Âm Mác: Được xem là sách Phúc Âm đầu tiên được viết ra, với đối tượng là độc giả La Mã (người ngoại bang). Mác viết ngắn gọn, sống động, với từ then chốt "lập tức" (tiếng Hy Lạp: εὐθύς - euthys) xuất hiện rất nhiều lần, nhấn mạnh hành động và quyền năng của Chúa Giê-xu là "Con Đức Chúa Trời" (Mác 1:1) và là Đầy Tớ đầy quyền năng. Sách này tập trung vào những gì Chúa Giê-xu làm hơn là những gì Ngài dạy.
- Phúc Âm Lu-ca: Là bác sĩ và là nhà sử học cẩn thận (Lu-ca 1:1-4), Lu-ca viết cho một nhân vật quan trọng người Hy Lạp tên là Thê-ô-phi-lơ, đại diện cho độc giả dân ngoại văn hóa cao. Sách nhấn mạnh lòng thương xót phổ quát của Chúa Giê-xu, sự cứu rỗi cho mọi người (bao gồm người nghèo, phụ nữ, trẻ em, và các tầng lớp bị xã hội khinh rẻ), và vai trò của Đức Thánh Linh trong chức vụ của Đấng Christ. Chỉ Lu-ca ghi lại các ẩn dụ nổi tiếng như Người Con Trai Hoang Đàng (Lu-ca 15:11-32) và Người Sa-ma-ri Nhân Lành (Lu-ca 10:25-37).
Sự giống nhau đến kỳ lạ về nội dung và từ ngữ giữa ba sách đặt ra một câu hỏi học thuật gọi là "Vấn Đề Nhất Lãm": Mối quan hệ văn chương giữa chúng là gì? Làm thế nào để giải thích những điểm tương đồng và dị biệt? Giả thuyết được nhiều học giả chấp nhận nhất là **"Thuyết Hai Nguồn" (Two-Source Hypothesis)**. Giả thuyết này đề xuất:
1. Phúc Âm Mác là sách được viết đầu tiên, và cả Ma-thi-ơ lẫn Lu-ca đều đã sử dụng Mác như một nguồn tài liệu chính cho trình tự và cấu trúc các sự kiện trong chức vụ của Chúa Giê-xu.
2. Tồn tại một nguồn tài liệu chung khác, gọi là "Nguồn Q" (từ chữ Đức Quelle, nghĩa "nguồn"). Đây được cho là một tập hợp các lời giảng dạy của Chúa Giê-xu (chủ yếu là những lời không kèm theo bối cảnh kể chuyện) mà cả Ma-thi-ơ và Lu-ca đều có, nhưng Mác thì không. Ví dụ: Bài Giảng Trên Núi trong Ma-thi-ơ và Bài Giảng Trên Đồng Bằng trong Lu-ca (Lu-ca 6:20-49) có nhiều điểm chung.
3. Ngoài ra, Ma-thi-ơ và Lu-ca đều có những nguồn riêng của mình (gọi là "Nguồn M" và "Nguồn L"), đó là những truyền thống, câu chuyện, và lời dạy độc nhất chỉ có trong sách của họ (như câu chuyện về Giô-sép và thiên sứ trong Ma-thi-ơ 1-2 hay câu chuyện về Giăng Báp-tít sinh ra trong Lu-ca 1).
Lưu ý quan trọng từ góc độ đức tin: Việc các tác giả Phúc Âm sử dụng tài liệu nguồn hoặc tham khảo lẫn nhau không hề làm giảm giá trị linh cảm (soi dẫn) của Kinh Thánh. Trái lại, nó chứng tỏ sự quan phòng của Đức Chúa Trời. Đức Thánh Linh đã hành động trong quá trình nghiên cứu, chọn lọc và sắp xếp của các tác giả (II Ti-mô-thê 3:16; II Phi-e-rơ 1:21), để mỗi sách đạt được mục đích thần học riêng mà Ngài đã định. Sự đa dạng trong thống nhất này làm chứng cho tính xác thực lịch sử và sự phong phú của chứng cớ về Chúa Giê-xu.
Việc nghiên cứu các sách Phúc Âm Nhất Lãm không chỉ là một bài tập học thuật, mà còn mang lại những hiểu biết thuộc linh sâu sắc:
1. Một Bức Chân Dung Đa Chiều về Chúa Giê-xu: Không một sách Phúc Âm nào có thể chứa đựng trọn vẹn mọi khía cạnh về Chúa Cứu Thế (Giăng 21:25). Khi đọc ba sách song song, chúng ta thấy Ngài là Vua (Ma-thi-ơ), là Đầy Tớ đầy quyền năng (Mác), và là Con Người đầy lòng thương xót (Lu-ca). Cả ba đều hòa hợp để bày tỏ một Chúa Giê-xu trọn vẹn.
2. Sự Tin Cậy của Lời Chứng: Trong luật pháp, giá trị của một lời khai được củng cố mạnh mẽ khi có nhiều nhân chứng độc lập nhưng có lời khai tương đồng (Phục-truyền 19:15). Ba sách Phúc Âm Nhất Lãm đóng vai trò như ba nhân chứng hòa hợp, củng cố tính lịch sử và độ tin cậy của những gì chúng ta tin về Chúa Giê-xu.
3. Sự Nhấn Mạnh Có Chủ Ý của Đức Thánh Linh: Những sự kiện và lời dạy xuất hiện trong cả ba sách (ví dụ: Bữa Tiệc Ly, sự chết và sống lại) chắc chắn là những điều cốt lõi, then chốt nhất cho đức tin Cơ Đốc. Ngược lại, những câu chuyện chỉ có trong một sách (như ba người thông thái trong Ma-thi-ơ, hay người trộm cướp trên thập tự giá trong Lu-ca) lại mang những sứ điệp đặc biệt cho những đối tượng cụ thể mà Đức Thánh Linh muốn nhắm đến.
Hiểu biết về các sách Nhất Lãm có thể làm phong phú đời sống đức tin và sự học Kinh Thánh của chúng ta:
1. Phương Pháp Học Kinh Thánh Song Song: Hãy thử chọn một câu chuyện (như Chúa bị cám dỗ - Ma-thi-ơ 4:1-11; Mác 1:12-13; Lu-ca 4:1-13) và đọc cả ba phiên bản. Ghi chú lại điểm giống nhau, khác biệt, và những chi tiết bổ sung. Điều này sẽ cho bạn một bức tranh toàn diện và sâu sắc hơn về sự kiện.
2. Hiểu Rõ Hơn về Sứ Điệp Của Chúa Giê-xu: Khi đọc các bài giảng trong Ma-thi-ơ và Lu-ca song song, bạn sẽ thấy Ma-thi-ơ nhấn mạnh "Nước Thiên Đàng" trong khi Lu-ca nhấn mạnh hành động thực tế cho người nghèo khó. Điều này giúp chúng ta áp dụng lời Chúa một cách cân bằng, vừa có tầm nhìn thiên quốc, vừa có hành động yêu thương cụ thể trên đất.
3. Cá Nhân Hóa Sứ Điệp Cứu Rỗi: Ba sách Phúc Âm này dạy chúng ta cách chia sẻ Phúc Âm cho những người có nền tảng khác nhau. Với người coi trọng truyền thống và lời tiên tri (như Ma-thi-ơ), với người coi trọng hành động và quyền năng (như Mác), hay với người coi trọng lòng nhân ái và sự toàn vẹn (như Lu-ca), chúng ta đều có thể tìm thấy một góc nhìn về Chúa Giê-xu để giới thiệu.
4. Củng Cố Đức Tin Cá Nhân: Khi gặp nghi ngờ hay thử thách, việc nhìn thấy cùng một câu chuyện, cùng một lời hứa được ba nhân chứng khác nhau xác nhận sẽ củng cố niềm tin của chúng ta vào lẽ thật không thay đổi của Lời Chúa.
Các sách Phúc Âm Nhất Lãm—Ma-thi-ơ, Mác và Lu-ca—không phải là ba bản sao chép nhàm chán, mà là một bản hòa âm ba bè tuyệt đẹp của Đức Thánh Linh. Mỗi "bè" mang một âm sắc riêng, nhắm đến một nhóm thính giả riêng, nhưng cùng hòa quyện để tấu lên bản giao hưởng vĩ đại nhất về Tin Lành cứu rỗi: Chúa Giê-xu Christ, Con Đức Chúa Trời, đã đến thế gian, chịu chết vì tội lỗi chúng ta, và sống lại để ban cho chúng ta sự sống đời đời. Việc nghiên cứu chúng cách nghiêm túc không chỉ mở rộng kiến thức, mà còn đào sâu mối thông công của chúng ta với Chúa và làm phong phú hành trình đức tin mỗi ngày.
Hãy tiếp tục đọc, so sánh và suy ngẫm ba sách Phúc Âm quý báu này, để qua đó, chúng ta "được đầy dẫy sự hiểu biết về ý muốn của Ngài, với mọi thứ khôn ngoan và hiểu biết thiêng liêng nữa" (Cô-lô-se 1:9).