Antilegomena là gì?
Trong quá trình nghiên cứu Kinh Thánh, đặc biệt khi tìm hiểu về sự hình thành quy điển Tân Ước, chúng ta thường gặp thuật ngữ Antilegomena. Vậy Antilegomena là gì? Tại sao chúng ta cần biết về khái niệm này? Bài viết này sẽ đi sâu vào nguồn gốc, ý nghĩa và tầm quan trọng của Antilegomena trong lịch sử Hội Thánh, đồng thời rút ra những ứng dụng thiết thực cho đời sống Cơ Đốc nhân ngày nay.
1. Định nghĩa và nguồn gốc thuật ngữ Antilegomena
Thuật ngữ Antilegomena bắt nguồn từ tiếng Hy Lạp ἀντιλεγόμενα (antilegómena), có nghĩa là "những điều bị chống đối", "bị tranh cãi" hoặc "bị nghi ngờ". Trong ngữ cảnh Kinh Thánh, Antilegomena dùng để chỉ những sách trong Tân Ước đã từng bị một số tín hữu hoặc giáo phái nghi ngờ về tính chất quy điển (canonicity) trong giai đoạn đầu của Hội Thánh. Những sách này không được chấp nhận rộng rãi ngay lập tức mà phải trải qua quá trình thảo luận, xem xét dựa trên các tiêu chuẩn như tác giả tông đồ, nội dung phù hợp với giáo lý đã được truyền dạy, và sự công nhận bởi phần lớn Hội Thánh.
Đối lập với Antilegomena là Homologoumena (ὁμολογούμενα) – những sách được mọi người đồng thuận, tức là được toàn thể Hội Thánh sớm công nhận là Kinh Thánh. Việc phân biệt này không nhằm hạ thấp giá trị của các sách Antilegomena, nhưng phản ánh quá trình lịch sử của việc hình thành quy điển Tân Ước.
Trong Kinh Thánh tiếng Việt, Antilegomena còn được gọi là "các thư tranh luận" hay "các sách bị nghi ngờ". Tuy nhiên, sau nhiều thế kỷ xem xét, tất cả các sách này đã được công nhận là một phần của Kinh Thánh Tân Ước (27 sách) bởi đại đa số Hội Thánh Cơ Đốc, bao gồm cả Kháng Cách (Tin Lành).
2. Bối cảnh lịch sử: Quá trình hình thành quy điển Tân Ước
Để hiểu rõ hơn về Antilegomena, chúng ta cần nhìn lại lịch sử hình thành bộ Tân Ước. Sau khi Chúa Giê-xu về trời, các sứ đồ và những người theo Chúa bắt đầu rao giảng Phúc Âm. Những bức thư và sách Phúc Âm được viết ra để dạy dỗ, khích lệ và hướng dẫn Hội Thánh. Tuy nhiên, vào thế kỷ thứ nhất và thứ hai, có nhiều bản văn khác nhau lưu hành, bao gồm cả những tác phẩm giả mạo (ngụy kinh). Vì vậy, Hội Thánh cần phân biệt đâu là Lời Đức Chúa Trời thật sự, đâu là sản phẩm của con người.
Quá trình này diễn ra trong suốt vài thế kỷ, với sự đóng góp của nhiều giáo phụ như Irenaeus, Origen, Eusebius, và Athanasius. Một số mốc quan trọng:
- Khoảng năm 140: Mảnh Muratorian (Muratorian Fragment) liệt kê nhiều sách Tân Ước được công nhận, bỏ sót một số sách như Hê-bơ-rơ, Gia-cơ, 2 Phi-e-rơ.
- Thế kỷ thứ 3: Origen phân loại các sách thành ba loại: được thừa nhận, bị nghi ngờ, và giả mạo.
- Năm 367: Athanasius, Giám mục Alexandria, trong lá thư Phục sinh, đưa ra danh sách 27 sách Tân Ước giống như ngày nay, và ông gọi những sách đó là "các sách được truyền lại". Đây là danh sách sớm nhất ghi nhận đầy đủ 27 sách.
- Các Hội đồng: Hội đồng Hippo (393) và Carthage (397) chính thức xác nhận 27 sách Tân Ước như quy điển.
3. Các sách Antilegomena cụ thể và lý do tranh cãi
Các sách Tân Ước thường được xếp vào Antilegomena bao gồm:
- Thư Hê-bơ-rơ (Hebrews)
- Thư Gia-cơ (James)
- Thư thứ hai của Phi-e-rơ (2 Peter)
- Thư thứ hai và thứ ba của Giăng (2 & 3 John)
- Thư Giu-đe (Jude)
- Sách Khải Huyền (Revelation)
Đôi khi người ta cũng xếp Thư Ba-la-ba (Barnabas), Mục tử Hermas (Shepherd of Hermas) hoặc Khải huyền của Phi-e-rơ vào nhóm bị nghi ngờ, nhưng cuối cùng chúng không được đưa vào quy điển chính thức. Riêng đối với Cựu Ước, một số sách như Ê-xơ-tê cũng từng bị tranh cãi (đặc biệt trong cộng đồng Do Thái), nhưng thuật ngữ Antilegomena chủ yếu dùng cho Tân Ước.
Hãy xem xét từng sách và lý do khiến chúng từng bị đặt dấu hỏi:
a. Thư Hê-bơ-rơ
Tác giả của thư Hê-bơ-rơ không được nêu rõ trong văn bản. Một số người cho rằng Phao-lô viết, nhưng văn phong và cấu trúc lại khác biệt. Do đó, tính tông đồ của thư bị nghi ngờ. Ngoài ra, nội dung nhấn mạnh đến chức tế lễ của Chúa Giê-xu và sự vượt trội của giao ước mới cũng gây khó khăn cho một số độc giả gốc Do Thái. Tuy nhiên, thư Hê-bơ-rơ đã được nhiều giáo phụ phương Tây và phương Đông chấp nhận dần sau khi thấy sự phù hợp với giáo lý và lợi ích thiêng liêng của nó.
b. Thư Gia-cơ
Thư Gia-cơ được cho là viết bởi Gia-cơ, em (hoặc anh) của Chúa Giê-xu, lãnh đạo Hội Thánh tại Giê-ru-sa-lem. Dù vậy, một số người nghi ngờ tính xác thực vì nó không được trích dẫn nhiều trong Hội Thánh sơ khai. Đặc biệt, nội dung của thư Gia-cơ về mối quan hệ giữa đức tin và việc làm (Gia-cơ 2:14-26) dường như mâu thuẫn với giáo lý xưng nghĩa bởi đức tin của Phao-lô (Rô-ma 3:28). Tuy nhiên, sau khi xem xét kỹ, Hội Thánh nhận ra hai sứ đồ đều bổ sung cho nhau: Phao-lô nói về nền tảng của sự cứu rỗi, Gia-cơ nói về bằng chứng của đức tin thật.
c. Thư thứ hai của Phi-e-rơ
Thư 2 Phi-e-rơ có văn phong và từ vựng khác biệt so với thư 1 Phi-e-rơ, dẫn đến nghi ngờ về tác giả. Hơn nữa, sách này ít được trích dẫn bởi các giáo phụ đầu tiên. Nội dung chương 2 tương tự như thư Giu-đe, cũng gây thắc mắc. Nhưng nhiều học giả cho rằng chính Phi-e-rơ đã dùng người thư ký khác hoặc viết trong hoàn cảnh khác, nên phong cách có thể thay đổi. Cuối cùng, Hội Thánh công nhận tính chất tông đồ của nó.
d. Thư thứ hai và thứ ba của Giăng
Hai thư ngắn này đề cập đến "trưởng lão" (presbyter) mà không nêu rõ là sứ đồ Giăng. Chúng cũng mang tính cá nhân và ít được biết đến rộng rãi. Tuy nhiên, chúng được liên kết với Phúc Âm Giăng và thư 1 Giăng, nên dần được chấp nhận.
e. Thư Giu-đe
Thư Giu-đe được cho là viết bởi Giu-đe, em của Gia-cơ và Chúa Giê-xu. Lý do nghi ngờ bao gồm việc trích dẫn sách ngụy kinh "Sự cất lên của Môi-se" (câu 9) và "Lời tiên tri của Hê-nóc" (câu 14-15). Điều này khiến một số người lo ngại về tính chất quy điển. Nhưng Hội Thánh nhận thấy đây chỉ là việc sử dụng các truyền thống quen thuộc để minh họa, không phải công nhận toàn bộ sách đó là Kinh Thánh. Vì vậy, thư Giu-đe được đưa vào quy điển.
f. Sách Khải Huyền
Sách Khải Huyền đã gây nhiều tranh cãi vì thể loại khải huyền, ngôn ngữ biểu tượng và nội dung khó hiểu. Một số nghi ngờ tác giả (có phải sứ đồ Giăng không?) và lo sợ rằng sách có thể bị lạm dụng. Nhưng nhiều giáo phụ như Justin Martyr, Irenaeus, và Hippolytus đã bảo vệ tính quy điển của nó. Đến thế kỷ thứ tư, sách Khải Huyền được công nhận rộng rãi.
4. Tại sao các sách Antilegomena cuối cùng được chấp nhận?
Qua thời gian, Hội Thánh đã sử dụng các tiêu chuẩn sau để xác định quy điển:
- Tính tông đồ (Apostolicity): Sách phải được viết bởi một sứ đồ hoặc người thân cận với sứ đồ (ví dụ: Mác với Phi-e-rơ, Lu-ca với Phao-lô).
- Tính chính thống (Orthodoxy): Nội dung phải phù hợp với giáo lý đã được truyền dạy bởi các sứ đồ.
- Tính phổ quát (Catholicity): Sách được phần lớn Hội Thánh công nhận và sử dụng trong sự thờ phượng.
- Ảnh hưởng thiêng liêng (Inspiration): Sách mang lại sức sống và biến đổi cho đời sống tín hữu, thể hiện rõ rằng Thánh Linh đang phán qua nó.
Các sách Antilegomena đã đáp ứng những tiêu chuẩn này, mặc dù có những lúc chúng bị nghi ngờ. Ví dụ, thư Gia-cơ, dù ngắn, nhưng dạy về sự khôn ngoan, sự kiên nhẫn, và đức tin sống động – phù hợp với giáo lý của Chúa Giê-xu. Sách Khải Huyền, dù khó, nhưng mở ra viễn cảnh về sự chiến thắng cuối cùng của Đấng Christ và khích lệ Hội Thánh trong cơn bắt bớ.
Một điểm quan trọng: quá trình định hình quy điển không phải là do một nhóm người quyết định tùy tiện, nhưng là sự nhận biết dần dần những gì Đức Chúa Trời đã ban cho Hội Thánh. Thánh Linh đã hành động trong Hội Thánh để bảo tồn Lời Ngài (Giăng 16:13).
5. Ứng dụng thực tiễn cho đời sống Cơ Đốc nhân
Việc nghiên cứu về Antilegomena không chỉ là kiến thức lịch sử, mà còn có nhiều ứng dụng thiết thực cho chúng ta ngày nay:
a. Tin cậy vào sự đầy đủ và thẩm quyền của Kinh Thánh
Biết rằng các sách Tân Ước đã trải qua sự kiểm tra kỹ lưỡng bởi nhiều thế hệ tín hữu giúp chúng ta càng vững lòng tin rằng 27 sách này thật sự là Lời Đức Chúa Trời. Dù một vài sách từng gặp tranh cãi, nhưng Thánh Linh đã dẫn dắt Hội Thánh đến sự đồng thuận. Chúng ta có thể hoàn toàn tin cậy Kinh Thánh là "được Đức Chúa Trời hà hơi, có ích cho sự dạy dỗ, bẻ trách, sửa trị, dạy người trong sự công bình" (2 Ti-mô-thê 3:16).
b. Không bỏ qua bất cứ phần nào của Kinh Thánh
Một số Cơ Đốc nhân có khuynh hướng chỉ đọc những sách quen thuộc như Phúc Âm, thư Rô-ma, hoặc Thi Thiên. Nhưng những sách từng là Antilegomena cũng chứa đựng nhiều lẽ thật quý báu. Ví dụ, thư Hê-bơ-rơ giúp chúng ta hiểu sâu sắc về chức tế lễ của Chúa Giê-xu; thư Gia-cơ dạy về đức tin thực hành; sách Khải Huyền cho chúng ta hy vọng về tương lai. Hãy nghiên cứu toàn bộ Kinh Thánh để được nuôi dưỡng đầy đủ.
c. Đối diện với những nghi ngờ về Kinh Thánh
Trong thời đại ngày nay, nhiều người hoài nghi về tính xác thực của Kinh Thánh, chỉ ra rằng có những sách từng bị tranh cãi. Chúng ta có thể giải thích rằng sự tranh cãi đó là một phần của quá trình kiểm chứng nghiêm túc, và cuối cùng Hội Thánh đã công nhận các sách ấy là chính thống. Điều này không làm yếu đi thẩm quyền Kinh Thánh, mà ngược lại, cho thấy sự cẩn trọng và trung thành của Hội Thánh đối với Lời Chúa.
d. Nhận biết vai trò của Thánh Linh và Hội Thánh
Qua lịch sử hình thành quy điển, chúng ta thấy rằng Đức Chúa Trời ban Thánh Linh để dẫn dắt Hội Thánh vào mọi lẽ thật (Giăng 16:13). Đồng thời, Ngài sử dụng cộng đồng tín hữu để xác nhận và gìn giữ Lời Ngài. Điều này nhắc nhở chúng ta về tầm quan trọng của việc sống trong Hội Thánh, học hỏi từ truyền thống lành mạnh và cùng nhau tìm kiếm sự hiểu biết Kinh Thánh.
e. Khích lệ đức tin khi gặp thử thách
Những sách Antilegomena thường nhấn mạnh đến sự kiên trì trong đức tin. Chẳng hạn, Hê-bơ-rơ 12:1-2 kêu gọi chúng ta "nhìn xem Đức Chúa Jêsus", Gia-cơ 1:2-4 dạy về sự thử thách sinh ra kiên nhẫn. Khi biết rằng chính các sách này đã vượt qua thử thách của thời gian để đến với chúng ta, chúng ta càng được khích lệ giữ vững đức tin.
6. Kết luận
Antilegomena là một thuật ngữ quan trọng giúp chúng ta hiểu quá trình hình thành quy điển Tân Ước. Các sách thuộc nhóm này từng bị nghi ngờ về tính quy điển, nhưng cuối cùng đã được Hội Thánh công nhận là Lời Đức Chúa Trời, cùng với các sách Homologoumena. Sự chấp nhận này dựa trên các tiêu chuẩn khắt khe và sự hướng dẫn của Thánh Linh. Ngày nay, chúng ta có đặc ân sở hữu một bộ Kinh Thánh hoàn chỉnh, đáng tin cậy. Hãy trân trọng, học hỏi, và sống theo Lời Chúa, kể cả những phần từng bị tranh cãi, vì tất cả đều "có ích cho sự dạy dỗ" (2 Ti-mô-thê 3:16).
Ước mong qua bài viết này, bạn đọc không chỉ hiểu rõ hơn về Antilegomena, mà còn được khích lệ để nghiên cứu Kinh Thánh cách sâu sắc hơn, và vững vàng hơn trong đức tin nơi Đấng Christ, Đấng là trung tâm của mọi Lời Kinh Thánh.