Sách Tôbia
Khi nghiên cứu Kinh Thánh, đặc biệt là Cựu Ước, chúng ta thường nhóm các sách vào ba phần chính: Luật Pháp (Ngũ Kinh), Lịch Sử và Văn Thơ. Tuy nhiên, có một nhóm sách thường xuất hiện trong một số ấn bản Kinh Thánh Công Giáo và Chính Thống Giáo nhưng không có trong Kinh Thánh Do Thái (Tanakh) tiêu chuẩn và cũng không được công nhận trong Kinh Thánh Tin Lành (gồm 66 sách). Nhóm sách này được gọi là “Ngụy Thư” (Apocrypha) hoặc “Thứ Kinh” (Deuterocanonical). Sách Tôbia là một trong những sách thuộc nhóm này. Bài viết này sẽ nghiên cứu chuyên sâu về Sách Tôbia dưới góc độ của một nhà nghiên cứu Kinh Thánh Tin Lành, xem xét nội dung, bối cảnh, và quan trọng nhất là lý do vì sao nó không được xem là một phần của Lời Đức Chúa Trời đã được mặc khải và hoàn tất.
Sách Tôbia kể câu chuyện về hai gia đình người Y-sơ-ra-ên bị lưu đày ở Ni-ni-ve (thủ đô A-si-ri) và Mê-đi. Nhân vật chính là Tô-bi-a (cha), một người đạo đức bị mù, và con trai ông là Tô-bi-a (con). Song song là câu chuyện của Xa-ra, một thiếu nữ ở Mê-đi bị một con quỷ (Ác-ma-đê-môn) ám, khiến bảy đời chồng của nàng đều chết trong đêm tân hôn.
Thông qua sự hướng dẫn của thiên sứ Ra-pha-ên (giả dạng làm người tên A-xa-ria), Tô-bi-a con lên đường đến xứ Mê-đi để lấy một số bạc cha mình gửi. Trên đường đi, chàng bắt được một con cá lớn, lấy tim, gan và mật theo lời thiên sứ. Khi đến Mê-đi, Tô-bi-a cưới Xa-ra, dùng tim và gan con cá xông khói để đuổi con quỷ ám nàng. Sau đó, chàng trở về nhà với vợ và số bạc, dùng mật cá chữa lành đôi mắt cho cha mình. Cuối sách, thiên sứ Ra-pha-ên tiết lộ danh tính thật của mình và cả hai gia đình cùng dâng lời cảm tạ Đức Chúa Trời.
Mặc dù sách Tôbia chứa đựng những bài học về lòng hiếu thảo, sự bố thí, cầu nguyện và kiên trì trong hoạn nạn, nó lại chứa đựng nhiều yếu tố thần học mâu thuẫn trực tiếp với sự mặc khải nhất quán trong toàn bộ Kinh Thánh. Dưới đây là một số điểm then chốt:
1. Thiên Sứ Học (Angelology) Sai Lệch: Trong sách Tôbia, thiên sứ Ra-pha-ên nói: “Ta là Ra-pha-ên, một trong bảy vị thần hầu cận Chúa” (Tôbia 12:15 - bản dịch phổ thông). Khái niệm “bảy vị thần hầu cận” này không hề xuất hiện trong Kinh Thánh chính thống. Kinh Thánh nói về các thiên sứ với nhiều cấp bậc khác nhau (Seraphim, Cherubim, Tổng lãnh thiên sứ như Mi-ca-ên và Gáp-ri-ên), nhưng không hề có nhóm “bảy vị” đặc biệt này. Hơn nữa, việc thiên sứ tự nhận mình là “một vị thần hầu cận” (εἷς ἐκ τῶν ἑπτὰ ἀγγέλων τῶν εἰσελθόντων ἐνώπιον τῆς δόξης τοῦ Κυρίου) có thể dẫn đến sự tôn thờ thọ tạo thay vì Đấng Tạo Hóa.
2. Giáo Lý Cứu Rỗi Bởi Việc Lành (Công Đức): Đây là điểm mâu thuẫn nghiêm trọng nhất. Sách Tôbia dạy: “Phúc cho những ai bố thí… Vì việc bố thí giải thoát khỏi chết và tẩy sạch mọi tội lỗi” (Tôbia 12:8-9). Câu này trái ngược hoàn toàn với giáo lý nền tảng của Tin Lành: “Vả, ấy là nhờ ân điển, bởi đức tin, mà anh em được cứu, điều đó không phải đến từ anh em, bèn là sự ban cho của Đức Chúa Trời. Ấy chẳng phải bởi việc làm đâu, hầu cho không ai khoe mình” (Ê-phê-sô 2:8-9). Sự cứu rỗi và tha tội duy nhất đến bởi huyết của Chúa Giê-xu Christ (Hê-bơ-rơ 9:22, I Giăng 1:7), chứ không phải bởi việc bố thí hay bất kỳ công đức nào của con người.
3. Phép Thuật & Mê Tín Dị Đoan: Cách chữa bệnh và đuổi quỷ trong sách Tôbia mang màu sắc ma thuật – sử dụng tim, gan cá để xông khói đuổi quỷ (Tôbia 6:8, 8:2-3). Trong Tân Ước, quyền năng đuổi quỷ và chữa bệnh đến trực tiếp từ Chúa Giê-xu bởi đức tin và Danh Ngài (Mác 16:17; Công vụ 3:6, 16:18), không cần đến những công cụ vật chất có tính chất bùa chú như vậy.
4. Sự Thiếu Vắng Các Tiêu Chuẩn Kinh Điển: Các sách được công nhận vào Kinh Thánh Hebrew (Cựu Ước) phải đáp ứng các tiêu chuẩn khắt khe: được viết bởi tiên tri hoặc người được Đức Chúa Trời xức dầu, được cộng đồng dân sự Đức Chúa Trời công nhận, phù hợp với Luật Pháp đã được mặc khải, và mang thẩm quyền thiêng liêng. Sách Tôbia, được viết vào khoảng thế kỷ thứ 2 trước Chúa, không được chính Chúa Giê-xu hay các sứ đồ trích dẫn bao giờ. Ngược lại, Chúa Giê-xu xác nhận toàn bộ Cựu Ước chính thống khi Ngài phán: “...hết thảy những sự đã chép về ta trong luật pháp của Môi-se, các sách tiên tri, cùng các thi thiên” (Lu-ca 24:44). Đây chính là ba phần của Kinh Thánh Hebrew, không bao gồm các sách Ngụy Thư.
Tuy không phải là Kinh Thánh mặc khải, Sách Tôbia vẫn có giá trị như một tài liệu lịch sử và văn học của người Do Thái trong thời kỳ giữa hai Giao Ước (Intertestamental Period). Nó phản ánh đời sống tôn giáo, những thử thách và niềm hy vọng của người Do Thái sống lưu vong. Sách cho thấy sự trung thành với Luật Pháp (như chôn cất người chết, kết hôn trong nội tộc), lòng tin vào sự quan phòng của Đức Chúa Trời, và sự phát triển của các quan niệm về thiên sứ trong giai đoạn này. Việc nghiên cứu nó giúp chúng ta hiểu rõ hơn bối cảnh văn hóa-tôn giáo mà Chúa Giê-xu đã giáng sinh vào.
Từ câu chuyện của Tôbia, dù không xem sách đó là Lời Chúa, chúng ta vẫn có thể rút ra một số bài học đạo đức phù hợp với sự dạy dỗ của Kinh Thánh chính thống:
1. Sống Ngay Thẳng Giữa Nghịch Cảnh: Hình ảnh ông Tô-bi-a (cha) kiên trì giữ đạo dù bị mù lòa và nghèo khó nhắc nhở chúng ta về đời sống tin kính. “Dầu Chúa giết tôi, tôi cũng còn nhờ cậy nơi Ngài” (Gióp 13:15). Sự trung tín của chúng ta không dựa trên hoàn cảnh thuận lợi.
2. Lòng Hiếu Thảo & Trách Nhiệm Gia Đình: Tô-bi-a (con) vâng lời cha, lên đường đầy nguy hiểm. Điều này phản chiếu điều răn thứ năm: “Hãy hiếu kính cha mẹ ngươi” (Xuất Ê-díp-tô Ký 20:12). Trách nhiệm với gia đình là một phần của đạo đức Cơ Đốc.
3. Tấm Lòng Bố Thí Đúng Nghĩa: Dù không tin rằng bố thí “tẩy sạch mọi tội lỗi”, Kinh Thánh chính thống vẫn dạy chúng ta sống rộng rãi: “Phàm người nào thương xót kẻ nghèo khó tức cho Đức Giê-hô-va vay mượn; Ngài sẽ báo lại việc ơn ấy cho người” (Châm Ngôn 19:17). Bố thí phải xuất phát từ tình yêu thương và lòng biết ơn Chúa, không phải từ động cơ mua chuộc ơn cứu rỗi.
4. Cầu Nguyện & Cảm Tạ: Cả hai gia đình Tô-bi-a và Xa-ra đều tìm đến sự cầu nguyện trong lúc khốn cùng và dâng lời cảm tạ khi được giải cứu. Đây là tấm gương đẹp cho chúng ta: “Hãy cầu nguyện không thôi; phàm việc gì cũng phải tạ ơn Chúa” (I Tê-sa-lô-ni-ca 5:17-18).
Sách Tôbia là một tác phẩm văn học tôn giáo có giá trị lịch sử, chứa đựng những câu chuyện cảm động về lòng trung thành gia đình và sự tin cậy Đức Chúa Trời. Tuy nhiên, về mặt thần học và kinh điển, nó chứa đựng những sai lệch nguy hiểm, đặc biệt là về giáo lý cứu rỗi bởi công đức, đi ngược lại trọng tâm của Phúc Âm là “Đấng Christ vì tội lỗi chúng ta chịu chết… và Ngài đã sống lại” (I Cô-rinh-tô 15:3-4).
Là Cơ Đốc nhân Tin Lành, chúng ta cần “chớ tin cậy nơi hết thảy các thần” (Thi Thiên 146:3), mà chỉ tin cậy nơi Lời Đức Chúa Trời đã được mặc khải trọn vẹn và đáng tin cậy. Chúng ta được kêu gọi để “tra xét Kinh Thánh” (Giăng 5:39) – là 66 sách từ Sáng Thế Ký đến Khải Huyền – vì đó mới là nguồn chân lý tuyệt đối, đủ để trang bị cho chúng ta mọi việc lành (II Ti-mô-thê 3:16-17). Hãy tập trung nghiên cứu, suy ngẫm và sống theo Lời Chúa đã được xác chứng qua các tiên tri, qua Chúa Giê-xu Christ và các sứ đồ, để đức tin chúng ta được xây dựng trên nền tảng vững chắc, không bị dời đổi bởi mọi lời dạy khác (Ê-phê-sô 4:14).
“Lời Chúa là ngọn đèn cho chân tôi, Ánh sáng cho đường lối tôi.” (Thi Thiên 119:105)