Sách Công Vụ của Phao-lô và Thê-ca là gì?

Trong quá trình nghiên cứu lịch sử Hội Thánh đầu tiên và văn học Cơ Đốc sơ khai, chúng ta thường bắt gặp những tài liệu ngoài 66 sách được công nhận trong Kinh Thánh. Một trong những tác phẩm như vậy là “Sách Công Vụ của Phao-lô và Thê-ca”. Bài viết này sẽ đi vào một nghiên cứu chuyên sâu về nguồn gốc, nội dung, giá trị lịch sử và quan trọng nhất là xem xét nó dưới ánh sáng của Lời Đức Chúa Trời – Kinh Thánh.

I. Giới Thiệu và Bối Cảnh Lịch Sử

“Công Vụ của Phao-lô và Thê-ca” (tiếng Hy Lạp: Πράξεις Παύλου καί Θέκλας, Praxeis Paulou kai Theklas) là một văn bản thuộc thể loại “Công Vụ Các Tông Đồ Ngụy Thư” (Apocryphal Acts of the Apostles). Nó được cho là ra đời vào khoảng nửa sau thế kỷ thứ hai sau Chúa (khoảng năm 160-190 SCN). Tác phẩm này là một phần của bộ “Công Vụ của Phao-lô” lớn hơn, nhưng phần nói về Thê-ca là nổi tiếng và được lưu truyền rộng rãi nhất.

Khác với sách Công Vụ Các Sứ Đồ trong Tân Ước (do Lu-ca, một bác sĩ và sử gia được Đức Thánh Linh cảm thúc viết – Lu-ca 1:1-4; Công Vụ 1:1-2), các sách “Công Vụ Ngụy Thư” này chủ yếu mang tính chất tiểu thuyết đạo đức và truyền kỳ, nhằm mục đích cổ vũ đức tin, đề cao lý tưởng nữ trinh và tử đạo, chứ không phải là một biên niên sử lịch sử chính xác. Các Giáo Phụ như Tertullian (khoảng 160-220 SCN) đã đề cập đến tác phẩm này và cho biết nó được một trưởng lão ở Tiểu Á viết ra vì lòng ngưỡng mộ Phao-lô, và vị trưởng lão đó đã bị cách chức vì hành động này (De Baptismo 17). Điều này cho thấy ngay từ sớm, Hội Thánh đã phân biệt rõ giữa các sách được cảm thúc (Kinh Thánh) và các văn bản chỉ có giá trị gợi ý hoặc lịch sử.

II. Tóm Tắt Nội Dung Chính của Câu Chuyện

Câu chuyện xoay quanh nhân vật Thê-ca (Thecla), một thiếu nữ trẻ quý tộc ở thành I-cô-ni (Iconium). Nội dung chính có thể tóm lược như sau:

1. Phao-lô Giảng Dạy tại I-cô-ni: Phao-lô đến I-cô-ni và giảng dạy trong nhà của Ônê-si-phô-rơ (2 Ti-mô-thê 1:16). Những lời giảng của ông về sự trinh khiết, sự phục sinh và đời sống mới trong Đấng Christ (chú trọng vào Phúc Âm Ma-thi-ơ 5:27-28) được Thê-ca, lúc ấy đang ngồi bên cửa sổ nhà láng giềng, lắng nghe. Cô bị thu hút và bị biến đổi bởi thông điệp này.
2. Thê-ca Từ Bỏ Cuộc Hôn Nhân Sắp Đến: Thê-ca đã đính hôn với một thanh niên tên Tha-my-ri (Thamyris). Sau khi nghe Phao-lô giảng, cô quyết định từ bỏ hôn nhân, dẫn đến sự phẫn nộ của vị hôn phu và gia đình. Phao-lô bị bắt và bị đánh đòn vì bị cáo buộc “làm hỏng” các trinh nữ.
3. Thê-ca Bị Xét Xử và Bị Kết Án: Thê-ca công khai tuyên bố đức tin của mình, từ chối kết hôn. Cô bị kết án thiêu sống tại hí trường. Tuy nhiên, một cơn mưa lớn kỳ diệu đã dập tắt ngọn lửa, giải cứu cô.
4. Thê-ca Tìm và Theo Phao-lô: Sau khi được giải cứu, Thê-ca tìm gặp Phao-lô tại mộ phần của Ônê-si-phô-rơ. Cô xin được cắt tóc và mặc áo dài như đàn ông để có thể đồng hành với Phao-lô trong chức vụ như một môn đồ. Phao-lô đồng ý và khuyên cô tiếp tục rao giảng.
5. Những Cuộc Giải Cứu Kỳ Diệu và Sự Tử Đạo: Trên đường đến thành An-ti-ốt (Syria), Thê-ca bị một quý tộc tên A-lếch-can-đơ (Alexander) tán tỉnh. Cô công khai từ chối và làm nhục ông ta, nên bị kết án cho thú dữ cắn xé. Tại hí trường, cô nhảy vào một hồ nước có sư tử cái và tự làm phép báp-têm cho mình. Các con sư tử cái đã bảo vệ cô khỏi những con thú dữ khác. Sau nhiều phép lạ, cuối cùng cô được thả ra.
6. Kết Thúc: Thê-ca đến sống ở Sê-lơ-cơ (Seleucia), tiếp tục rao giảng Phúc Âm trong nhiều năm, thực hiện nhiều phép chữa lành, và cuối cùng qua đời một cách bình an. Câu chuyện mô tả cô như một nữ tông đồ và người tử đạo tiên khởi.

III. Phân Tích và Đối Chiếu Với Kinh Thánh

Là nhà nghiên cứu Tin Lành, chúng ta cần soi xét mọi điều dưới ánh sáng của Kinh Thánh đã được cảm thúc (2 Ti-mô-thê 3:16-17).

1. Tính Lịch Sử và Thần Học:

   • Không được Kinh Thánh xác nhận: Không có bất kỳ chỗ nào trong Tân Ước đề cập đến một nhân vật tên Thê-ca với những cuộc phiêu lưu kỳ diệu như vậy. Trong khi Phao-lô có nhiều bạn đồng lao nữ như Bê-rít-sin, điều này cho thấy Phao-lô đối chiếu trong chính các thư tín của ông (Rô-ma 16:1-16).
   • Hình ảnh Phao-lô: Hình ảnh Phao-lô trong câu chuyện này đôi khi bị động và ít nổi bật hơn so với hình ảnh mạnh mẽ, thần học sâu sắc mà chúng ta thấy trong các thư tín và sách Công Vụ thật. Điều này phù hợp với mục đích tôn vinh nhân vật Thê-ca hơn là trình bày trung thực về Phao-lô.

2. Các Chủ Đề Thần Học Được Đề Cao:

   • Sự Trinh Khiết (Đồng Trinh) Triệt Để: Tác phẩm đề cao lý tưởng sống đồng trinh vì Nước Trời, điều này có điểm tương đồng với lời dạy của Phao-lô trong 1 Cô-rinh-tô 7:7-8, 25-40. Tuy nhiên, trong Kinh Thánh, đây là một ân tứ (charisma) chứ không phải điều kiện bắt buộc cho sự cứu rỗi hay sự thánh khiết cao hơn. Trong câu chuyện, nó trở thành trung tâm của Phúc Âm mà Phao-lô rao giảng, điều này là sự cường điệu hóa một khía cạnh của giáo lý.
   • Báp-têm và Sự Cứu Rỗi: Cảnh Thê-ca tự làm báp-têm cho mình (self-baptism) là hoàn toàn không có cơ sở trong Kinh Thánh. Báp-têm luôn gắn liền với chứng cớ của Hội Thánh và là hành động của sự vâng phục đức tin (Công Vụ 8:36-38; Ma-thi-ơ 28:19). Hơn nữa, việc liên kết báp-têm một cách ma thuật với sự giải cứu khỏi thú dữ (như hồ nước có sức mạnh) đi ngược lại với giáo lý về cứu rỗi bởi ân điển qua đức tin (Ê-phê-sô 2:8-9). Sự cứu rỗi đến từ thập tự giá của Chúa Giê-xu Christ, không phải từ nghi thức nước.
   • Vai Trò của Phụ Nữ trong Chức Vụ: Câu chuyện mô tả Thê-ca rao giảng và dạy dỗ công khai. Điều này tạo nên sự tranh luận khi đối chiếu với các phân đoạn như 1 Ti-mô-thê 2:11-12 (Phao-lô dặn đừng cho đàn bà dạy dỗ) và 1 Cô-rinh-tô 14:34-35. Tuy nhiên, cũng cần thấy rằng Kinh Thánh ghi nhận nhiều phụ nữ như Phê-bê (người đầy tớ của Hội thánh, Rô-ma 16:1), Bê-rít-sin (người giảng dạy, Công Vụ 18:26), và các con gái của Phi-líp là người nói tiên tri (Công Vụ 21:9). Sự cân bằng Kinh Thánh cho thấy phụ nữ có vai trò tích cực trong chức vụ, nhưng trong trật tự mà Đức Chúa Trời đã thiết lập cho Hội Thánh.

3. Mục Đích và Giá Trị của Tác Phẩm:

   • Mục Đích: Đây rõ ràng là một tác phẩm khuyến đạo (edifying fiction), nhằm khích lệ các tín hữu, đặc biệt là phụ nữ và những người trẻ, giữ vững đức tin giữa sự bắt bớ, tôn vinh lý tưởng tử đạo và đời sống thánh khiết.
   • Giá Trị Lịch Sử: Nó phản ánh tâm tư và những tranh luận của Hội Thánh thế kỷ thứ hai về đồng trinh, báp-têm, vai trò phụ nữ và sự tử đạo. Nó cho chúng ta thấy Phao-lô đã được tôn kính như một anh hùng đức tin như thế nào, và cách mà các câu chuyện truyền kỳ được xây dựng xung quanh các nhân vật tông đồ.
   • Giá Trị Thần Học theo Tin Lành: Không có. Từ góc độ Tin Lành, đây không phải là Lời Đức Chúa Trời. Nó không được cảm thúc bởi Đức Thánh Linh và không thuộc về Canon (quy điển) của Kinh Thánh. Quy điển Tân Ước đã được Hội Thánh phổ thông đầu tiên xác nhận dựa trên các tiêu chuẩn khắt khe: tính tông đồ (apostolicity), tính chính thống (orthodoxy), tính phổ quát (catholicity), và tính được sử dụng trong sự thờ phượng. “Công Vụ của Phao-lô và Thê-ca” không đáp ứng các tiêu chuẩn này.

IV. Ứng Dụng Thực Tiễn Cho Đời Sống Cơ Đốc Nhân Ngày Nay

Từ việc nghiên cứu tác phẩm này, chúng ta có thể rút ra một số bài học thực tiễn, chủ yếu từ sự tương phản giữa truyền thuyết và chân lý Kinh Thánh:

1. Tầm Quan Trọng Của Nền Tảng Kinh Thánh Thuần Khiết: Câu chuyện nhắc nhở chúng ta phải “thử cho biết các thần” (1 Giăng 4:1) và bám chắc vào Lời đã được ban cho chúng ta. Sự hấp dẫn của những câu chuyện kỳ diệu, phi thường có thể khiến chúng ta sao lãng khỏi Phúc Âm đơn giản nhưng quyền năng của thập tự giá (1 Cô-rinh-tô 1:18). Chúng ta được kêu gọi nghiên cứu Kinh Thánh mỗi ngày (Công Vụ 17:11) để phân biệt chân lý với truyền thuyết.
2. Bài Học Về Lòng Trung Tín và Can Đảm: Dù câu chuyện có thể không có thật, nhưng hình ảnh một thiếu nữ sẵn sàng từ bỏ giàu sang, hôn nhân và đối mặt với cái chết vì trung thành với Chúa Giê-xu là một hình mẫu mạnh mẽ về sự trung tín. Điều này nhắc chúng ta về lời kêu gọi “hãy mang lấy thập tự giá mình” (Ma-thi-ơ 16:24) và xem Đấng Christ là báu vật lớn hơn mọi thứ (Phi-líp 3:7-8).
3. Sự Cầu Nguyện và Tin Cậy Trong Hoạn Nạn: Những cảnh Thê-ca cầu nguyện trong hí trường nhắc nhở chúng ta về quyền năng của sự cầu nguyện. Dù Đức Chúa Trời có thể không can thiệp một cách kỳ diệu như trong truyền thuyết, Ngài hứa sẽ ở cùng chúng ta trong lửa đốt (Ê-sai 43:2) và ban ân điển đủ cho chúng ta trong mọi hoàn cảnh (2 Cô-rinh-tô 12:9).
4. Vai Trò và Ơn Gọi Của Mỗi Tín Hữu: Câu chuyện, dù có thể cường điệu, cho thấy mọi tín hữu, bất kể giới tính, đều được kêu gọi làm chứng và sống vì Phúc Âm. Thay vì tập trung vào những tranh cãi, chúng ta hãy tập trung vào mệnh lệnh Đại Mạng Lệnh (Ma-thi-ơ 28:19-20) và tìm kiếm cách để sử dụng những ân tứ Đức Thánh Linh đã ban cho mình để gây dựng Hội Thánh (1 Phi-e-rơ 4:10-11), luôn trong tinh thần vâng phục Lời Chúa và trật tự mà Ngài lập.

Kết Luận

“Sách Công Vụ của Phao-lô và Thê-ca” là một tác phẩm văn học tôn giáo quan trọng của thế kỷ thứ hai, phản ánh lòng ngưỡng mộ đối với Sứ đồ Phao-lô và khát vọng sống thánh khiết, anh dũng của các Cơ Đốc nhân thời kỳ bắt bớ. Tuy nhiên, với tư cách là tín hữu Tin Lành, chúng ta cần phân biệt rõ ràng giữa văn học khích lệ đạo đức và Kinh Thánh là Lời được linh cảm của Đức Chúa Trời.

Giá trị của chúng ta ngày nay không nằm ở việc tìm kiếm những câu chuyện kỳ bí bên ngoài Kinh Thánh, mà nằm ở việc đào sâu vào chính Lời Hằng Sống – nơi chứa đựng đầy đủ chân lý về ân điển, đức tin và sự cứu rỗi trong Chúa Giê-xu Christ (Giăng 5:39; 2 Ti-mô-thê 3:15). Hãy để lòng chúng ta được thu hút và biến đổi bởi Phao-lô thật – người rao ra “Đấng Christ bị đóng đinh trên cây thập tự” (1 Cô-rinh-tô 1:23) – và bởi những tấm gương thật của đức tin được ghi lại trong Kinh Thánh.

Ước mong mỗi chúng ta, giống như Thê-ca trong câu chuyện nghe lời giảng và bị biến đổi, sẽ thực sự lắng nghe Lời Chúa và vâng theo mỗi ngày, trung thành bước đi với Ngài dù trong hoàn cảnh nào, với sự đảm bảo vững chắc rằng chúng ta đang xây dựng đời sống mình trên nền đá vững vàng là Lời của Đấng Christ (Ma-thi-ơ 7:24-25).