Các hình thức chính thể Hội thánh là gì?

Trong hành trình đức tin, Hội Thánh là thân thể hữu hình của Đấng Christ trên đất, là nơi các tín hữu nhóm lại, được dưỡng dục và cùng nhau thực thi Đại Mạng Lệnh. Tuy nhiên, qua dòng lịch sử và sự giải nghĩa Kinh Thánh khác nhau, nhiều hình thức tổ chức và lãnh đạo Hội thánh (thường gọi là chính thể - polity) đã được hình thành. Việc nghiên cứu các mô hình này không chỉ là tìm hiểu về cấu trúc tổ chức, mà quan trọng hơn, là khám phá ý muốn của Đức Chúa Trời qua Lời Ngài về cách thức dân sự Ngài nên được chăm sóc, dẫn dắt và kỷ luật. Bài viết này sẽ đi sâu vào ba hình thức chính thể chính được công nhận rộng rãi trong thế giới Tin Lành: Chính Thể Giám Mục (Episcopal), Chính Thể Trưởng Lão (Presbyterian), và Chính Thể Tự Trị Hội Thánh Địa Phương (Congregational).

Trước khi phân tích các mô hình, chúng ta phải đặt nền tảng trên sự dạy dỗ rõ ràng của Kinh Thánh về các chức vụ trong Hội Thánh. Tân Ước, đặc biệt là các thư tín của Sứ đồ Phao-lô, cung cấp những nguyên tắc then chốt.

**1. Chức Vụ Trưởng Lão (Elder):** Từ Hy Lạp là *presbyteros* (πρεσβύτερος), nhấn mạnh đến sự trưởng thành, khôn ngoan và kinh nghiệm thuộc linh. Trưởng lão là người coi sóc, chăn bầy (Công vụ 20:28; 1 Phi-e-rơ 5:1-2). Phao-lô đã lập những trưởng lão trong mỗi Hội thánh (Công vụ 14:23). Thư Ti-tơ chương 1 cung cấp các phẩm chất chi tiết cho chức vụ này: "Vì nếu có ai không chỗ trách được, chỉ chồng của một vợ, có con cái tin Chúa, không bị cáo là buông tuồng, hay là ngỗ nghịch... Người giám mục đó phải cho không chỗ trách được..." (Tít 1:6-7). Ở đây, từ "giám mục" (*episkopos*) dường như được dùng đồng nghĩa với "trưởng lão".

**2. Chức Vụ Giám Mục/Giám Thị (Bishop/Overseer):** Từ Hy Lạp *episkopos* (ἐπίσκοπος) có nghĩa là "người giám sát" hoặc "người coi sóc". Phi-líp 1:1 chào thăm "các giám mục và chấp sự" tại Hội thánh Phi-líp. 1 Ti-mô-thê 3:1-7 mô tả các tiêu chuẩn cao cho chức giám mục, nhấn mạnh khả năng dạy dỗ và quản trị gia đình tốt.

**3. Chức Vụ Chấp Sự (Deacon):** Từ Hy Lạp *diakonos* (διάκονος) nghĩa là "người phục vụ". Chức vụ này được thiết lập trong Công vụ 6:1-6 để chăm lo các nhu cầu vật chất, giải phóng các sứ đồ cho chức vụ Lời và cầu nguyện. 1 Ti-mô-thê 3:8-13 liệt kê các phẩm chất của chấp sự.

Sự tương quan giữa *presbyteros* và *episkopos* là chìa khóa cho nhiều cuộc tranh luận. Có phải đây là hai chức vụ khác nhau, hay là hai tên gọi cho cùng một chức vụ? Nhiều học giả Tin Lành, dựa trên phân đoạn như Công vụ 20:17, 28 (nơi Phao-lô gọi các *presbyteroi* của Ê-phê-sô đến và khuyên họ hãy "chăn giữ Hội thánh của Đức Chúa Trời mà Ngài đã mua bằng chính huyết Ngài", một nhiệm vụ của *episkopos*), và Tít 1:5-7, tin rằng hai thuật ngữ này chỉ cùng một nhóm lãnh đạo trong Hội thánh địa phương thời Tân Ước.

Từ sự giải nghĩa khác nhau về các chức vụ và thẩm quyền, ba hệ thống chính đã phát triển.

Định nghĩa: Mô hình này nhấn mạnh một hệ thống lãnh đạo theo cấp bậc, với quyền quản trị tập trung vào chức vụ Giám mục (*episkopos* được hiểu là một chức vụ riêng biệt và cao hơn Trưởng lão). Các giám mục có thẩm quyền trên nhiều Hội thánh trong một khu vực (giáo phận). Quyền phong chức và kỷ luật quan trọng nằm trong tay giám mục hoặc một tập thể giám mục.

Cơ sở Kinh Thánh được viện dẫn:

• Sự kế nhiệm của các Sứ đồ: Người ta cho rằng các giám mục là những người kế vị các sứ đồ, kế thừa thẩm quyền thuộc linh và quyền cai quản. Điều này dựa trên sự ủy thác của Phao-lô cho Ti-mô-thê và Tít, những người được xem có vai trò giám sát khu vực (1 Ti-mô-thê 1:3; Tít 1:5).
• Sự hiện diện của "thiên sứ" (sứ giả) của bảy Hội thánh trong sách Khải Huyền (Khải huyền 2-3), được một số giải thích là các giám mục địa phương.
• Cơ cấu của Hội thánh thời kỳ sau các Sứ đồ (thế kỷ thứ 2) nhanh chóng phát triển theo mô hình giám mục đơn lẻ (mono-episcopacy).

Ưu điểm: Nhấn mạnh sự hiệp một và trật tự trong một khu vực rộng lớn; có hệ thống hỗ trợ và trách nhiệm rõ ràng; dễ duy trì sự thống nhất về giáo lý.

Nhược điểm: Có nguy cơ tập trung quyền lực quá mức, giảm bớt vai trò của các tín hữu bình thường và Hội thánh địa phương trong việc tự quản; nếu lãnh đạo sai lầm, ảnh hưởng sẽ lan rộng.

Ví dụ: Giáo hội Anh giáo (Anglican/Episcopal), Giáo hội Giám Lý (Methodist), một số nhánh của Giáo hội Luther.

Định nghĩa: Mô hình này nhấn mạnh sự cai quản tập thể bởi các Trưởng lão (*presbyteroi*) được bầu lên. Quyền quản trị không nằm trong tay một cá nhân (giám mục đơn lẻ) hay toàn thể hội chúng, mà trong tay một Hội đồng Trưởng lão. Hệ thống này có nhiều cấp độ: Hội đồng Trưởng lão Hội thánh địa phương, Hội đồng Trưởng lão Khu vực (Presbytery), và Hội đồng Trưởng lão Toàn quốc/Tổng hội (General Assembly).

Cơ sở Kinh Thánh được viện dẫn:

• Sự hiện diện của nhiều trưởng lão trong mỗi Hội thánh (Công vụ 14:23, 20:17; Tít 1:5).
• Hội đồng Giê-ru-sa-lem trong Công vụ 15 là hình mẫu cho một hội đồng gồm các sứ đồ và trưởng lão đưa ra quyết định cho nhiều Hội thánh. Quyết định được đưa ra với sự đồng thuận: "Đức Thánh Linh và chúng tôi đã ưng..." (Công vụ 15:28).
• Sự đồng nghĩa giữa "trưởng lão" và "giám mục" trong Tân Ước cho thấy chức vụ lãnh đạo là tập thể, không phải độc tài.

Ưu điểm: Cân bằng quyền lực thông qua sự cai quản tập thể; kết nối các Hội thánh địa phương trong sự hỗ trợ và trách nhiệm lẫn nhau; quyết định được đưa ra sau khi thảo luận và cầu nguyện chung.

Nhược điểm: Có thể dẫn đến sự quan liêu, quá trình ra quyết định chậm; Hội thánh địa phương có thể cảm thấy bị ràng buộc bởi quyết định của hội đồng cấp cao hơn.

Ví dụ: Các Giáo hội Trưởng Lão (Presbyterian), một số nhánh Cải Chánh (Reformed).

Định nghĩa: Mô hình này nhấn mạnh quyền tự trị và quyền tối cao của từng Hội thánh địa phương. Chúa Giê-xu Christ là Đầu duy nhất trực tiếp của Hội thánh (Ê-phê-sô 5:23), và Hội thánh địa phương, dưới sự dẫn dắt của Ngài, có quyền quyết định cuối cùng về các vấn đề thuộc linh, quản trị, giáo lý, gọi mục sư và kỷ luật. Sự liên hiệp giữa các Hội thánh là tự nguyện, không có cơ cấu quyền lực cấp trên nào có thể áp đặt lên Hội thánh địa phương.

Cơ sở Kinh Thánh được viện dẫn:

• Trong Tân Ước, mỗi Hội thánh địa phương được mô tả như một thực thể hoàn chỉnh, có đầy đủ các chức vụ (Cô-lô-se 4:16; 1 Tê-sa-lô-ni-ca 1:1; Khải huyền 2-3 - Chúa phán với từng Hội thánh cụ thể).
• Ma-thi-ơ 18:15-17 trao thẩm quyền kỷ luật cho Hội thánh ("Hãy tỏ điều đó cùng Hội thánh").
• Sự dạy dỗ về chức tư tế của mọi tín đồ (1 Phi-e-rơ 2:9) ủng hộ việc mọi thành viên có trách nhiệm và đặc quyền trong việc phân định ý muốn Chúa cho Hội thánh mình.
• Các sứ đồ khuyên bảo, nhưng không ra lệnh trực tiếp cho Hội thánh về mọi chi tiết quản trị (ví dụ: 1 Cô-rinh-tô 7, Phao-lô đưa ra ý kiến cá nhân và lời khuyên của Chúa).

Ưu điểm: Tôn trọng quyền tự do và trách nhiệm của tín đồ; linh hoạt, đáp ứng nhu cầu đặc thù của từng địa phương; tránh được sự quan liêu từ cấp trên.

Nhược điểm: Dễ dẫn đến tinh thần giáo phái, cô lập; dễ bị ảnh hưởng bởi cảm xúc hay nhóm lợi ích trong hội chúng; thiếu sự hỗ trợ và kiểm soát từ bên ngoài khi Hội thánh địa phương gặp khủng hoảng.

Ví dụ: Các Hội thánh Báp-tít (Baptist), Hội thánh của Đức Chúa Trời (Church of God), Hội Truyền Giáo Phúc Âm (Evangelical Free), và phần lớn các Hội thánh Tin Lành độc lập tại Việt Nam.

Việc hiểu biết về các chính thể Hội thánh không phải là kiến thức lý thuyết suông, mà có những ứng dụng thiết thực cho đời sống và sự phục vụ của mỗi tín đồ.

1. Lựa Chọn và Gắn Bó Với Một Hội Thánh Cách Sáng Suốt: Khi tìm kiếm một Hội thánh để nhóm lại, ngoài việc xem xét giáo lý có thuần khiết hay không, Cơ Đốc nhân nên tìm hiểu mô hình lãnh đạo của Hội thánh đó. Bạn có được quyền tham gia vào các quyết định quan trọng không? Ai là người chịu trách nhiệm chính trong việc chăn dắt? Sự giải thích này có phù hợp với sự hiểu biết của bạn về Kinh Thánh không? Sự gắn bó với một Hội thánh cũng bao hàm việc vâng phục những người lãnh đạo mình (Hê-bơ-rơ 13:17) trong khuôn khổ mà Hội thánh đó đã thiết lập.

2. Tích Cực Tham Gia Vào Đời Sống Hội Thánh: Dù ở trong mô hình nào, vai trò của mỗi tín đồ là vô cùng quan trọng. Trong chính thể Trưởng lão hoặc Tự trị, bạn có thể được kêu gọi bầu cử, tham gia các ban ngành, hoặc thảo luận về các vấn đề của Hội thánh. Trong chính thể Giám mục, bạn vẫn có thể cầu thay, đóng góp ý kiến xây dựng và phục vụ trong các thánh vụ. Hãy là một "viên đá sống" tích cực xây dựng Hội thánh (1 Phi-e-rơ 2:5).

3. Tôn Trọng Sự Đa Dạng Trong Hiệp Một: Không có một mô hình nào là "hoàn hảo" hoặc được mặc khải cách độc nhất trong Kinh Thánh. Mỗi mô hình đều có những điểm mạnh và điểm yếu, và đều có thể bị con người lạm dụng. Điều cốt lõi là Đấng Christ là đầu của Hội thánh (Ê-phê-sô 5:23). Thay vì chỉ trích các mô hình khác, chúng ta nên học tập tinh thần hiệp một trong sự khác biệt (Ê-phê-sô 4:3), nhận biết rằng nhiều Hội thánh với các chính thể khác nhau vẫn đang trung tín rao giảng Phúc Âm và làm vinh hiển Danh Chúa.

4. Tập Trung Vào Bản Chất, Không Chỉ Hình Thức: Dù cơ cấu có quan trọng, nhưng điều quan trọng hơn là bản chất thuộc linh của Hội thánh đó. Một Hội thánh có lẽ có cơ cấu "Kinh Thánh" nhưng nếu thiếu tình yêu thương, sự thánh khiết, lòng nhiệt thành truyền giáo, và sự vâng phục Đức Thánh Linh, thì cơ cấu đó cũng trở nên vô ích. Ngược lại, một Hội thánh với cơ cấu không "lý tưởng" nhưng tràn đầy Chúa và yêu thương nhau thì vẫn là một chứng nhân mạnh mẽ.

Các hình thức chính thể Hội thánh – Giám mục, Trưởng lão, Tự trị – đều là những nỗ lực của con dân Chúa qua các thời đại nhằm tổ chức và quản trị Hội thánh của Ngài một cách trật tự và hiệu quả nhất, dựa trên sự giải nghĩa Kinh Thánh của họ. Không có mô hình nào hoàn toàn không có cơ sở trong Tân Ước, và cũng không có mô hình nào được mô tả một cách chi tiết, cứng nhắc để trở thành "khuôn mẫu" duy nhất cho mọi thời đại.

Điều này nhắc nhở chúng ta rằng, dù cơ cấu tổ chức có thể khác biệt, **Hội Thánh chân thật vẫn luôn là thân thể của Đấng Christ, được xây dựng trên nền tảng các sứ đồ và tiên tri, chính Đức Chúa Giê-xu Christ là đá góc nhà** (Ê-phê-sô 2:20). Thay vì quá tập trung vào việc bảo vệ mô hình này hay chỉ trích mô hình kia, lời kêu gọi cho mỗi chúng ta là hãy sống và phục vụ cách trung tín trong Hội thánh địa phương nơi mình thuộc về, góp phần xây dựng thân thể Chúa, tôn trọng những người Chúa đặt để để dẫn dắt mình, và luôn hướng mắt về Đấng Chăn Chiên Lớn là nguồn mọi sự hiệp một và thẩm quyền tối thượng.

"Nguyền xin Đức Chúa Trời hay nhịn nhục và yên ủi ban cho anh em được đồng lòng ở với nhau theo Đức Chúa Jêsus Christ; hầu cho anh em lấy một lòng một miệng mà ngợi khen Đức Chúa Trời, là Cha của Đức Chúa Jêsus Christ chúng ta." (Rô-ma 15:5-6)