Chủ Nghĩa Tân Chính Thống
Trong dòng chảy lịch sử thần học Cơ Đốc giáo, thế kỷ XX chứng kiến sự xuất hiện của một làn sóng tư tưởng mạnh mẽ, phản ứng lại chủ nghĩa tự do thần học (Liberalism) đang thịnh hành và tìm cách khôi phục những chân lý căn cốt của Cải Chánh. Làn sóng đó được biết đến với tên gọi Chủ nghĩa Tân Chính thống (Neo-Orthodoxy), hay đôi khi là Thần học Khủng hoảng hoặc Thần học của Lời Đức Chúa Trời. Bài viết này sẽ đi sâu khảo sát bản chất, các đặc điểm chính, những nhân vật tiêu biểu, và quan trọng hơn cả là sự đối thoại của nó với Lời Đức Chúa Trời, cùng những ứng dụng thiết thực cho đời sống đức tin của chúng ta ngày nay.
Chủ nghĩa Tân Chính thống nổi lên trong bối cảnh hậu Thế Chiến thứ I, khi nền văn minh châu Âu tự hào về sự tiến bộ của mình bị tàn phá nặng nề. Niềm lạc quan của chủ nghĩa tự do thần học – vốn xem con người về cơ bản là tốt và vương quốc của Đức Chúa Trời có thể được xây dựng thông qua tiến bộ xã hội và giáo dục – đã sụp đổ. Các nhà thần học như Karl Barth (Thụy Sĩ), Emil Brunner, Reinhold Niebuhr (Mỹ) và Søren Kierkegaard (được xem là tiền thân) nhận thấy sự cần thiết phải quay trở lại với những nhấn mạnh của Cải Chánh, nhưng với một ngôn ngữ và cách tiếp cận hiện sinh, đối diện với hoàn cảnh hiện đại.
Thuật ngữ "Tân Chính thống" có thể gây hiểu lầm. Nó không phải là sự quay lại nguyên vẹn với Chính thống giáo Cải Chánh thế kỷ XVI-XVII (ví dụ như của John Calvin hay Martin Luther). Thay vào đó, nó là một sự "chỉnh đốn" (corrective). Nó lấy lại những chủ đề trung tâm của thần học Cải Chánh – như sự siêu việt tuyệt đối của Đức Chúa Trời, tội lỗi của con người, ân điển cứu chuộc qua Đấng Christ, và thẩm quyền của Kinh Thánh – nhưng trình bày chúng trong cuộc đối thoại với triết học hiện đại và phê phán các hình thức chính thống giáo điều, khô cứng.
1. Sự Siêu Việt Tuyệt Đối và "Khác Biệt Hoàn Toàn" của Đức Chúa Trời:
Đối lập với chủ nghĩa tự do xem Đức Chúa Trời gần như đồng nhất với thế giới hoặc ý thức đạo đức của con người, các nhà Tân Chính thống nhấn mạnh "Đức Chúa Trời là Đức Chúa Trời, còn loài người là loài người". Khoảng cách giữa Đấng Thánh và tội nhân là vực thẳm không thể vượt qua bằng lý trí, kinh nghiệm tôn giáo hay nỗ lực đạo đức. Điều này dẫn đến khái niệm "Khủng hoảng" – sự phán xét của Lời Đức Chúa Trời đối với mọi hệ thống, tư tưởng của con người. Sứ đồ Phao-lô viết: "Ôi! sâu nhiệm thay là sự giàu có, khôn ngoan và thông biết của Đức Chúa Trời! Sự phán xét của Ngài thật không thể dò được, đường nẻo của Ngài thật không thể tìm được!" (Rô-ma 11:33).
2. Kinh Thánh là Lời Đức Chúa Trời – Một Sự Phân Biệt Quan Trọng:
Đây có lẽ là điểm phức tạp và thường bị hiểu lầm nhất. Các nhà Tân Chính thống phản đối quan điểm tự do xem Kinh Thánh chỉ là sản phẩm văn hóa tôn giáo của loài người, nhưng họ cũng từ chối quan điểm chính thống cũ về "sự mặc khải bằng câu chữ" (verbal plenary inspiration) một cách máy móc. Thay vào đó, họ đưa ra sự phân biệt then chốt: Kinh Thánh trở thành Lời Đức Chúa Trời trong sự kiện (event) Đức Chúa Trời dùng nó để phán với cá nhân tín hữu qua sự hành động của Chúa Thánh Linh.
Karl Barth diễn đạt: Kinh Thánh là chứng từ (witness) về sự mặc khải của Đức Chúa Trời nơi Đức Chúa Jesus Christ. Nó mang tính chất con người, có thể sai sót trong các chi tiết lịch sử, khoa học, nhưng khi Đức Chúa Trời sử dụng nó, nó trở thành phương tiện cho Lời Ngài vang lên. Quan điểm này tìm thấy sự cộng hưởng trong Kinh Thánh: "Cả Kinh Thánh đều là bởi Đức Chúa Trời soi dẫn" (2 Ti-mô-thê 3:16 – từ Hy Lạp theopneustos nghĩa là "được Đức Chúa Trời thở ra"), và Lời ấy là "sống và linh nghiệm" (Hê-bơ-rơ 4:12), không phải là một văn bản chết. Chúa Giê-xu phán: "Các ngươi dò xem Kinh Thánh, vì tưởng bởi đó được sự sống đời đời; ấy là Kinh Thánh làm chứng về ta" (Giăng 5:39). Trọng tâm là Đấng Christ, là Lời được nhập thể (Giăng 1:1,14).
3. Nhấn Mạnh vào Đức Tin Cá Nhân và Sự Gặp Gỡ Hiện Sinh:
Không giống chủ nghĩa chính thống cũ đôi khi nặng về giáo điều thuần lý, Tân Chính thống nhấn mạnh sự gặp gỡ cá nhân (personal encounter) với Đức Chúa Trời trong Đấng Christ. Đức tin không phải là sự chấp nhận một bộ giáo lý khách quan, mà là sự đầu phục, tin cậy và đáp lại ân điển của Đức Chúa Trời trong một mối quan hệ "Tôi – Ngài" (I-Thou). Điều này nhắc nhở chúng ta về kinh nghiệm của Gia-cốp tại Phê-ni-ên: "Vì tôi đã thấy Đức Chúa Trời mặt đối mặt, và linh hồn tôi được cứu thoát" (Sáng-thế Ký 32:30). Sự cứu rỗi không phải là một giao dịch pháp lý đơn thuần, mà là sự phục hồi mối tương giao.
4. Nhân Tính Tội Lỗi Căn Bản và Sự Cần Thiết của Ân Điển:
Các nhà Tân Chính thống, đặc biệt là Reinhold Niebuhr, phân tích sâu sắc về tội lỗi con người không chỉ như những hành vi sai trái riêng lẻ, mà là một tình trạng bất an, kiêu ngạo, muốn chiếm vị trí của Đức Chúa Trời. Tội lỗi ăn rễ trong ý chí tự do của con người. Do đó, không có giải pháp nhân bản nào cho vấn đề tội lỗi. Chỉ có ân điển mới có thể phá vỡ vòng xoáy tội lỗi và kiêu ngạo này. Phao-lô tuyên bố: "Vì mọi người đều đã phạm tội, thiếu mất sự vinh hiển của Đức Chúa Trời" (Rô-ma 3:23), và "Ấy là nhờ ân điển, bởi đức tin, mà anh em được cứu, điều đó không phải đến từ anh em, bèn là sự ban cho của Đức Chúa Trời" (Ê-phê-sô 2:8).
Tuy là một phong trào thần học của thế kỷ trước, những nhấn mạnh của Chủ nghĩa Tân Chính thống vẫn mang tính thời sự và cung cấp những chỉ dẫn quý giá cho đời sống đức tin chúng ta:
1. Đọc Kinh Thánh với Thái độ "Chờ Đợi Lời Chúa Phán":
Thay vì tiếp cận Kinh Thánh như một cuốn sách giáo khoa chỉ để rút ra thông tin giáo lý hay nguyên tắc đạo đức, chúng ta được mời gọi đọc Kinh Thánh trong sự cầu nguyện, với tấm lòng mở ra, chờ đợi Đức Chúa Trời phán với chính mình hôm nay. Hãy hỏi: "Lạy Chúa, Ngài muốn nói gì với con qua phân đoạn này? Ngài đang chất vấn, an ủi hay kêu gọi con điều gì?" Điều này biến thì giờ tĩnh nguyện thành một cuộc gặp gỡ sống động.
2. Sống Với Sự Khiêm Nhường Thần Học:
Nhấn mạnh về sự siêu việt của Đức Chúa Trời dạy chúng ta sự khiêm nhường. Mọi hệ thống thần học, tín điều của chúng ta đều là nỗ lực hữu hạn của con người để hiểu về Đấng Vô Hạn. Chúng ta cần nắm giữ chân lý cách sốt sắng, nhưng đồng thời nhận biết rằng sự hiểu biết của chúng ta vẫn còn "thấy như trong một tấm gương, cách mập mờ" (1 Cô-rinh-tô 13:12). Điều này giúp chúng ta đối thoại với anh em khác biệt quan điểm trong tinh thần yêu thương và tôn trọng.
3. Đặt Đấng Christ Làm Trung Tâm của Mọi Sự:
Chủ nghĩa Tân Chính thống đưa chúng ta quay về với Đấng Christ là trung tâm của sự mặc khải và cứu rỗi. Trong mọi hoàn cảnh – khủng hoảng cá nhân, định hướng tương lai, tìm kiếm ý nghĩa – câu hỏi then chốt là: Điều này liên hệ thế nào với Đấng Christ và công trình cứu chuộc của Ngài? Cô-lô-se 1:18 khẳng định: "Ấy cũng là Ngài làm đầu của thân thể, tức là Hội thánh; Ngài là ban đầu, là con đầu lòng từ những kẻ chết, hầu cho trong mọi vật, Ngài đứng đầu hàng".
4. Nhận Biết Tội Lỗi Cách Nghiêm Túc và Nắm Chắc Ân Điển:
Trong một thời đại thường giảm nhẹ tội lỗi thành "sai sót" hay "lựa chọn không khôn ngoan", chúng ta cần nhìn nhận nghiêm túc bản chất nổi loạn và phá hoại của tội lỗi trong đời sống cá nhân và cộng đồng. Đồng thời, sự nhận biết này phải luôn đi đôi với sự nắm chắc ân điển lớn hơn bội phần của Đức Chúa Trời trong Đấng Christ. Như Phao-lô đã kinh nghiệm: "Nơi nào tội lỗi đã gia thêm, thì ân điển lại càng dư dật hơn nữa" (Rô-ma 5:20).
Chủ nghĩa Tân Chính thống, với tất cả những điểm mạnh và có thể có những điểm cần thảo luận, đã thực hiện một nhiệm vụ lịch sử quan trọng: đánh thức Hội Thánh khỏi giấc ngủ tự mãn của chủ nghĩa tự duy lý trần tục hoặc sự khô cứng của chủ nghĩa giáo điều hình thức. Nó kêu gọi chúng ta đối diện với Đức Chúa Trời Hằng Sống, Đấng hoàn toàn Khác, nhưng đã bày tỏ chính Ngài cách trọn vẹn nơi Đức Chúa Jesus Christ.
Cho dù chúng ta có xem mình thuộc về truyền thống thần học nào, thì những nhắc nhở của Tân Chính thống vẫn vang vọng: Hãy khiếp sợ mà vui mừng trước sự oai nghi của Đức Chúa Trời. Hãy đọc Kinh Thánh với lòng khao khát được Ngài phán dạy. Hãy sống đức tin như một mối quan hệ yêu thương, phó thác, chứ không chỉ là một hệ ý thức. Và trên hết, hãy luôn quy về Đấng Christ, là Lời cuối cùng và trọn vẹn của Đức Chúa Trời cho nhân loại. Ước mong mỗi chúng ta, trong thế kỷ XXI này, vẫn sống với tinh thần ấy: "Lạy Chúa, xin hãy phán, vì kẻ tôi tớ Chúa đang nghe" (1 Sa-mu-ên 3:9).