Chủ nghĩa Molinism là gì và có theo Kinh Thánh không?

Trong hành trình tìm hiểu thần học Cơ Đốc, chúng ta thường đối diện với những câu hỏi sâu sắc về mối quan hệ giữa chủ quyền tối cao của Đức Chúa Trời và ý chí tự do của con người. Làm thế nào Đức Chúa Trời toàn tri, toàn năng có thể cai trị vũ trụ trong khi con người vẫn có trách nhiệm thực sự cho những lựa chọn của mình? Một trong những nỗ lực nổi bật để giải quyết nghịch lý này đến từ một học thuyết có tên Molinism. Bài nghiên cứu này sẽ đi sâu tìm hiểu nguồn gốc, nội dung của chủ nghĩa Molinism, và quan trọng nhất, là kiểm chứng tính Kinh Thánh của nó dưới lăng kính của Lời Chúa.

Chủ nghĩa Molinism được đặt theo tên của tu sĩ Dòng Tên người Tây Ban Nha, Luis de Molina (1535–1600), người đã hệ thống hóa các ý tưởng này trong tác phẩm Concordia (1588). Mục đích của Molina là tìm cách hòa giải học thuyết về sự tiền định (theo truyền thống Augustine và sau này là Calvin) với học thuyết về ý chí tự do của con người. Trọng tâm của Molinism xoay quanh khái niệm về "Tri Thức Trung Gian" (Scientia Media) của Đức Chúa Trời.

Molinism đề xuất rằng Đức Chúa Trời sở hữu ba loại tri thức:

• 1. Tri Thức Tự Nhiên (Natural Knowledge): Đây là sự hiểu biết của Đức Chúa Trời về tất cả những chân lý cần thiết và khả hữu (tất cả những gì có thể xảy ra). Tri thức này không phụ thuộc vào ý muốn của Đức Chúa Trời. Ví dụ, Ngài biết mọi logic, mọi quy luật toán học, và mọi thế giới khả hữu có thể được tạo dựng.
• 2. Tri Thức Trung Gian (Middle Knowledge): Đây là điểm đặc trưng của Molinism. Đó là sự hiểu biết của Đức Chúa Trời về những sự lựa chọn tự do mà một tạo vật sẽ thực hiện trong bất kỳ hoàn cảnh khả hữu nào. Trước khi quyết định sáng tạo, Đức Chúa Trời đã biết chính xác mỗi người sẽ làm gì nếu được đặt vào bất kỳ tình huống nào. Câu Kinh Thánh thường được viện dẫn là 1 Sa-mu-ên 23:11-13, khi Đa-vít hỏi Chúa rằng dân thành Kê-i-la sẽ nộp ông cho Sau-lơ không, và Đức Giê-hô-va trả lời: "Chúng nó sẽ nộp ngươi." Ở đây, Đức Chúa Trời biết trước quyết định tự do của dân thành Kê-i-la trong một hoàn cảnh cụ thể.
• 3. Tri Thức Tự Do (Free Knowledge): Đây là sự hiểu biết của Đức Chúa Trời về thực tại thực sự sẽ diễn ra, dựa trên kế hoạch chủ quyền và quyết định sáng tạo của Ngài. Sau khi dựa vào Tri Thức Trung Gian để biết con người sẽ chọn lựa thế nào trong các hoàn cảnh, Đức Chúa Trời quyết định sáng tạo thế giới nào trong số vô vàn thế giới khả hữu, từ đó thực tại mà chúng ta đang sống được định hình.

Là những Cơ Đốc nhân trung thành với Kinh Thánh, chúng ta phải "thử cho biết các thần có phải đến bởi Đức Chúa Trời chăng" (1 Giăng 4:1). Chúng ta sẽ kiểm tra các trụ cột của Molinism dưới ánh sáng Lời Chúa.

Kinh Thánh xác quyết mạnh mẽ rằng Đức Chúa Trời biết mọi sự. Ngài là Đấng "biết hết mọi sự" (1 Giăng 3:20). Đặc biệt, sự hiểu biết của Ngài về con người là trọn vẹn và trước cả khi họ hiện hữu (Thi-thiên 139:1-4, 16). Molinism dựa trên nền tảng này để xây dựng khái niệm Tri Thức Trung Gian. Một phân đoạn then chốt là Rô-ma 8:29: "Vì những kẻ Ngài đã biết trước, thì Ngài cũng đã định sẵn để nên giống như hình bóng Con Ngài." Từ "biết trước" trong tiếng Hy Lạp là proginōskō (προγινώσκω). Trong ngữ cảnh Kinh Thánh, "biết" (ginōskō) thường mang ý nghĩa thân mật, lựa chọn (như trong A-mốt 3:2: "Chỉ các ngươi là ta biết..."). Do đó, "biết trước" của Đức Chúa Trời có thể không chỉ là sự hiểu biết thuần túy về thông tin, mà là sự biết đến và lựa chọn thân mật từ trước vô cùng. Điều này đặt ra câu hỏi: Liệu Tri Thức Trung Gian có làm giảm nhẹ ý nghĩa chủ động trong sự "biết trước" của Đức Chúa Trời, biến nó thành một quan sát thụ động về những lựa chọn khả hữu không?

Molinism tìm cách bảo vệ ý chí tự do theo nghĩa tự quyết (libertarian free will), nghĩa là trong bất kỳ hoàn cảnh nào, một người cũng có thể chọn A hoặc phi-A. Kinh Thánh có đề cập đến sự lựa chọn và trách nhiệm của con người: "Ta đã đặt trước mặt ngươi sự sống và sự chết, sự phước lành và sự rủa sả. Vậy, hãy chọn sự sống..." (Phục truyền 30:19). Tuy nhiên, Kinh Thánh cũng mô tả bản chất con người sau sự sa ngã là bị "làm tôi... tội lỗi" (Rô-ma 6:17) và "chết vì lầm lỗi và tội ác mình" (Ê-phê-sô 2:1). Sự tự do thật sự chỉ đến nhờ Đấng Christ (Giăng 8:36). Liệu ý chí "tự do" theo nghĩa Molinist có tương thích với sự mô tả của Kinh Thánh về tình trạng nô lệ cho tội lỗi của con người chưa được tái sinh không?

Mặt khác, sự tể trị tuyệt đối của Đức Chúa Trời được tuyên bố rõ ràng: "Đức Chúa Trời chúng ta làm trọn mọi sự theo ý muốn của Ngài" (Ê-phê-sô 1:11); "Vì Ngài phán: Sự đó sẽ thành, thì thành; Ngài truyền lịnh: Sự đó liền có" (Thi-thiên 33:9). Molinism giải thích rằng Đức Chúa Trời tể trị thông qua việc sắp đặt các hoàn cảnh (dựa trên Tri Thức Trung Gian) để đạt được mục đích tối hậu của Ngài, trong khi vẫn tôn trọng sự lựa chọn tự do của tạo vật. Tuy nhiên, một số học giả chỉ ra rằng nếu những lựa chọn của con người là "nguyên nhân cuối cùng" và độc lập, thì sự kiểm soát của Đức Chúa Trời đối với từng chi tiết lịch sử (như được thấy trong Châm ngôn 16:33, Ê-sai 46:9-11) có thể bị giảm thiểu thành sự điều khiển chung.

Đây là điểm then chốt. Molinism giải thích sự tiền định (Rô-ma 8:29-30; Ê-phê-sô 1:4-5) dựa trên Tri Thức Trung Gian: Đức Chúa Trời biết trước, trong thế giới khả hữu mà Ngài chọn sáng tạo, ai sẽ đáp ứng bằng đức tin với ân điển của Ngài, và Ngài tiền định cứu rỗi những người đó. Như vậy, sự lựa chọn đức tin của con người (dù là hành động tự do) trở thành cơ sở cho sự tiền định của Đức Chúa Trời. Điều này đối lập với quan điểm của thần học Calvin, cho rằng sự tiền định vô điều kiện của Đức Chúa Trời là cơ sở cho đức tin của chúng ta.

Kinh Thánh nói gì? Ê-phê-sô 1:4-5 viết: "Trước khi sáng thế, Ngài đã chọn chúng ta trong Đấng Christ... theo ý tốt của Ngài đã định trước cho chúng ta được trở nên con nuôi của Ngài bởi Đức Chúa Jêsus Christ." Động từ "chọn" (eklegomai) và "định trước" (proorizō) đều có Chúa làm chủ từ. Sự nhấn mạnh là trên "ý muốn tốt lành" (eudokia) của Ngài, chứ không đề cập đến sự đáp ứng tương lai của con người làm cơ sở. Tương tự, trong Rô-ma 9:11-16, sự lựa chọn của Đức Chúa Trời đối với Gia-cốp thay vì Ê-sau được quyết định "chẳng cứ việc lành hay dữ" của họ, nhưng bởi Đấng kêu gọi. Điều này có vẻ ủng hộ một sự lựa chọn chủ quyền, vô điều kiện từ phía Đức Chúa Trời.

Dù chúng ta đứng ở lập trường thần học nào, mục đích tối hậu của sự hiểu biết là dẫn đến sự thờ phượng, tin cậy và sống động cho Chúa. Dưới đây là một số ứng dụng thực tiễn rút ra từ cuộc thảo luận này:

Dẫu cho cơ chế của sự hiểu biết và tể trị của Đức Chúa Trời có khó hiểu thế nào, Kinh Thánh khẳng định Ngài hoàn toàn làm chủ lịch sử và đời sống chúng ta. Chúng ta có thể an nghỉ như Giô-sép: "Các anh toan hại tôi, nhưng Đức Chúa Trời lại toan làm điều ích cho tôi..." (Sáng thế 50:20). Sự an toàn của chúng ta nằm ở bàn tay của Đấng toàn tri và toàn năng, Đấng đã hứa khiến mọi sự hiệp lại làm ích cho những kẻ yêu mến Ngài (Rô-ma 8:28).

Molinism nhấn mạnh đến sự đáp ứng thật sự của con người với Tin Lành. Điều này nhắc nhở chúng ta rằng lời rao giảng và lời chứng của chúng ta là phương tiện Chúa dùng để đưa người ta đến chỗ đức tin. Mỗi lời mời gọi trong Kinh Thánh đều nghiêm túc: "Hãy hối cải... và tin Tin Lành" (Mác 1:15). Chúng ta phải rao giảng với niềm xác tín rằng lời kêu gọi của Chúa có quyền năng và mỗi người nghe phải chịu trách nhiệm cho sự đáp ứng của mình.

Nếu Đức Chúa Trời biết chính xác điều gì sẽ xảy ra trong mọi hoàn cảnh (theo Molinism) hoặc nếu Ngài tể trị mọi sự (theo quan điểm khác), thì tại sao phải cầu nguyện? Thưa, vì cầu nguyện chính là phương tiện Chúa đã định để thực hiện ý muốn Ngài. Cầu nguyện không phải là báo cho Chúa biết điều Ngài không biết, cũng không phải là thay đổi ý muốn hoàn hảo của Ngài, mà là sự đồng công, bày tỏ sự lệ thuộc của chúng ta, và kinh nghiệm được sự biến đổi chính tấm lòng mình qua sự tương giao với Ngài. Chúng ta cầu nguyện với lòng tin cậy rằng "Ngài là Đấng hay nhậm lời" (1 Giăng 5:14-15).

Các vấn đề về chủ quyền của Đức Chúa Trời và ý chí con người nằm ở rìa của sự mầu nhiệm. Chúng ta phải ghi nhớ lời cảnh báo của Phao-lô: "Hỡi người, ngươi là ai, mà dám cãi lại với Đức Chúa Trời?" (Rô-ma 9:20). Thần học đúng đắn phải dẫn đến sự thờ phượng, không phải sự kiêu ngạo. Chúng ta có thể nghiên cứu, tranh luận với tinh thần yêu thương và tôn trọng anh em cùng đức tin, nhận biết rằng sự hiểu biết trọn vẹn thuộc về một mình Đức Chúa Trời (Phục truyền 29:29).

Chủ nghĩa Molinism đưa ra một nỗ lực đầy trí tuệ và phức tạp để giải quyết một trong những nghịch lý lớn nhất trong thần học Cơ Đốc. Nó đề cao cả sự toàn tri, chủ quyền của Đức Chúa Trời lẫn tự do và trách nhiệm của con người. Khi kiểm tra dưới ánh sáng Kinh Thánh, chúng ta nhận thấy những điểm mạnh của nó trong việc giải thích một số phân đoạn (như 1 Sa-mu-ên 23) và nhấn mạnh đến tính nghiêm túc của lời mời gọi Phúc Âm. Tuy nhiên, cũng có những thách thức đáng kể, đặc biệt liên quan đến sự dạy dậy của Kinh Thánh về bản chất của sự sa ngã, ý nghĩa sâu xa của sự "biết trước" và "tiền định", cũng như mức độ tể trị chi tiết của Đức Chúa Trời.

Cuối cùng, trọng tâm của đức tin chúng ta không phải là một hệ thống triết học hoàn hảo, mà là con người và công việc của Chúa Giê-xu Christ. Sự cứu rỗi "bởi ân điển, cậy đức tin" (Ê-phê-sô 2:8) vẫn là nền tảng bất di bất dịch. Dù chúng ta có thể không bao giờ hoàn toàn thấu hiểu cách thức huyền nhiệm mà ý muốn chủ quyền của Đức Chúa Trời và sự lựa chọn có trách nhiệm của con người hợp tác với nhau, chúng ta có thể tin cậy hoàn toàn vào Đấng đã hòa giải chúng ta với chính Ngài qua thập tự giá. Hãy để sự tìm hiểu của chúng ta luôn quy về sự thờ phượng, sự vâng phục và lòng biết ơn đối với Đức Chúa Trời, Đấng "giàu có về sự thương xót" và "có tình yêu lớn" đối với chúng ta (Ê-phê-sô 2:4).