Kinh Thánh nói gì về việc đọc hoặc viết tiểu thuyết hư cấu?

Trong thế giới hiện đại, văn học hư cấu (fiction) chiếm một phần không nhỏ trong đời sống văn hóa và giải trí của chúng ta. Từ những tiểu thuyết kinh điển đến các tác phẩm giả tưởng đương đại, Cơ Đốc nhân thường tự hỏi: Liệu việc đọc hay thậm chí viết tiểu thuyết hư cấu có phù hợp với đức tin của mình không? Kinh Thánh không trực tiếp đề cập đến thể loại "tiểu thuyết" hay "phim ảnh," nhưng Lời Chúa cung cấp những nguyên tắc vĩnh cửu về chân lý, trí tưởng tượng, sự thánh khiết và sự quản lý thì giờ để chúng ta có thể áp dụng một cách khôn ngoan vào chủ đề này.

Trước khi đi vào đánh giá cụ thể, chúng ta cần hiểu quan điểm của Kinh Thánh về các yếu tố cấu thành nên văn học hư cấu: câu chuyện, trí tưởng tượng và mối quan hệ với chân lý.

1. Chính Kinh Thánh Sử Dụng Các Yếu Tố Hư Cấu Và Tường Thuật: Kinh Thánh là Lời mặc khải chân lý của Đức Chúa Trời (Giăng 17:17). Tuy nhiên, trong sự mặc khải đó, Chúa sử dụng đa dạng các thể loại văn học, bao gồm cả những câu chuyện tường thuật (narrative) có chứa các yếu tố mang tính biểu tượng, ẩn dụ, ngụ ngôn. Chúa Giê-xu chính là bậc thầy trong việc sử dụng ngụ ngôn (parables) – những câu chuyện hư cấu, có tính tượng trưng, dựa trên đời sống thực để truyền đạt lẽ thật thuộc linh sâu sắc (Ma-thi-ơ 13:34). Ngụ ngôn "Người gieo giống" (Ma-thi-ơ 13:3-23) không phải là bản tin tức về một sự kiện có thật, mà là một câu chuyện được cấu trúc để dạy dỗ. Điều này cho thấy bản thân việc kể một câu chuyện không phải là "sự kiện lịch sử" không có nghĩa nó vô giá trị hoặc trái với chân lý. Ngược lại, nó có thể là phương tiện hữu hiệu để chuyển tải chân lý.

2. Trí Tưởng Tượng Là Món Quà Của Đấng Tạo Hóa: Con người được tạo dựng nên theo hình ảnh của Đức Chúa Trời (Sáng-thế Ký 1:27). Một trong những khía cạnh của imago Dei (hình ảnh Đức Chúa Trời) này là khả năng sáng tạo và tưởng tượng. Chính Đức Chúa Trời là Đấng Sáng Tạo tối thượng (Sáng-thế Ký 1:1). Khả năng tưởng tượng, sáng tạo câu chuyện, nghệ thuật của con người là sự phản chiếu (dù đã bị sa ngã làm hư hoại) khả năng sáng tạo của Ngài. Tuy nhiên, như mọi món quà sau sự sa ngã, trí tưởng tượng có thể bị bẻ cong hướng về tội lỗi (Sáng-thế Ký 6:5; 11:6) hoặc được Chúa Cứu Thế cứu chuộc và dùng cho mục đích tốt lành.

3. Tiêu Chuẩn Tối Thượng: Sự Thật và Sự Thánh Khiết: Dù công nhận giá trị của tường thuật và trí tưởng tượng, Kinh Thánh luôn đặt sự thật (chân lý) và sự thánh khiết lên hàng đầu.

"Rốt lại, hỡi anh em, phàm điều chi chân thật, điều chi đáng tôn, điều chi công bình, điều chi thanh sạch, điều chi đáng yêu chuộng, điều chi có tiếng tốt, điều chi có nhân đức đáng khen, thì anh em phải nghĩ đến." (Phi-líp 4:8)
Câu Kinh Thánh then chốt này cung cấp một bộ lọc tuyệt vời cho mọi loại hình giải trí và tư tưởng, bao gồm văn học hư cấu. Chúng ta được kêu gọi suy ngẫm những điều chân thật (alēthēs - ἀληθῆ), thanh sạch (hagna - ἁγνά), có nhân đức (aretē - ἀρετὴ). Điều này không có nghĩa là mọi câu chuyện phải là báo cáo lịch sử, nhưng nó phải phản ánh hoặc dẫn đến những lẽ thật về thế giới, con người, đạo đức và Đức Chúa Trời theo cách phù hợp với lẽ thật của Ngài.

Dựa trên nền tảng trên, chúng ta có thể đưa ra một số nguyên tắc để đánh giá việc đọc/viết tiểu thuyết hư cấu.

1. Nguyên Tắc Về Nội Dung & Thế Giới Quan: Mọi câu chuyện, dù hư cấu, đều mang theo một thế giới quan (worldview) – một cách nhìn về thực tại, thiện-ác, mục đích con người, v.v. Chúng ta phải tỉnh táo phân biệt.

- Câu chuyện có cổ vũ, bình thường hóa hoặc tô vẽ cho những điều Kinh Thánh lên án không? (ví dụ: thông dâm, tà dâm, thờ hình tượng, bạo lực vô cớ, ma thuật, ocultism - Phục-truyền 18:10-12; Ga-la-ti 5:19-21).
- Câu chuyện có trình bày sự dữ một cách trung thực, với hậu quả đau khổ của nó, hay lại biến nó thành điều hấp dẫn, vinh quang?
- Thế giới quan ngầm định của câu chuyện là gì? Nó có phù hợp với thế giới quan Cơ Đốc (Đấng Tạo Hóa, tội lỗi, cứu chuộc, phán xét) hay nghiêng về chủ nghĩa vô thần, tương đối luân lý, hoặc các hình thức thờ phượng thọ tạo khác? (Rô-ma 1:25).

2. Nguyên Tắc Về Sự Ảnh Hưởng Đến Tâm Trí & Tâm Linh: Những gì chúng ta tiếp nhận sẽ định hình suy nghĩ và tấm lòng.

"Hãy giữ tấm lòng của con cẩn thận hơn hết, Vì các nguồn sự sống do nơi nó mà ra." (Châm-ngôn 4:23)
- Tiểu thuyết này có khiến tâm trí tôi bị ám ảnh bởi những hình ảnh, ý tưởng không lành mạnh không?
- Nó có làm lu mờ ranh giới đạo đức của tôi, khiến tôi trở nên dễ dãi hơn với tội lỗi không?
- Nó có gây nghiện, chiếm mất thời gian dành cho Chúa, gia đình, Hội Thánh và trách nhiệm không? (Ê-phê-sô 5:15-16). Một cuốn tiểu thuyết hay có thể cuốn hút, nhưng nếu nó khiến chúng ta sao lãng việc đọc Kinh Thánh và cầu nguyện, đó là một dấu hiệu cảnh báo.

3. Nguyên Tắc Về Mục Đích & Sự Xây Dựng: Không phải mọi sự "trong sạch" đều có ích (1 Cô-rinh-tô 6:12). Chúng ta nên tự hỏi:

- Việc đọc/viết này có mục đích gì? Giải trí đơn thuần, thư giãn tinh thần, mở mang kiến thức, hay đang tìm kiếm sự trốn thoát không lành mạnh khỏi thực tại?
- Nó có xây dựng, khích lệ đức tin, mở rộng tầm hiểu biết về con người và thế giới theo cách phù hợp với lẽ thật không? Một số tác phẩm hư cấu vĩ đại (như của Tolkien, Lewis) chứa đựng những biểu tượng, chủ đề phản ánh lẽ thật Phúc Âm một cách mạnh mẽ, có thể khơi gợi những cuộc trò chuyện thuộc linh sâu sắc.
- Nó có nuôi dưỡng tình yêu cái đẹp, lòng trắc ẩn, sự khâm phục cái thiện và sự ghét bỏ cái ác không?

1. Trong Việc Lựa Chọn Đọc Gì: - Áp dụng bộ lọc Phi-líp 4:8: Sau khi đọc xong một cuốn sách, tâm trí tôi có đầy dẫy những điều chân thật, cao quý, đáng khen không? - Tìm kiếm lời khuyên: Tham khảo ý kiến từ những tín hữu trưởng thành, các bài đánh giá từ góc nhìn Cơ Đốc. - Đa dạng hóa chế độ "ăn uống" tinh thần: Đừng chỉ tiêu thụ văn học hư cấu. Hãy đảm bảo "thực đơn" tinh thần của bạn có Kinh Thánh, sách thần học, tiểu sử, lịch sử, và cả những tác phẩm hư cấu có chất lượng. - Lắng nghe lương tâm và Thánh Linh: Nếu bạn cảm thấy bất an, bị lên án hoặc thấy đức tin mình bị ảnh hưởng tiêu cực bởi một tác phẩm, hãy sẵn sàng từ bỏ nó (Rô-ma 14:23).

2. Trong Việc Viết Tiểu Thuyết (Cho Các Tác Giả Cơ Đốc): - Xác định mục đích: Bạn viết để giải trí, để phản ánh hiện thực, để đặt ra những câu hỏi lớn, hay để loan báo Phúc Âm một cách gián tiếp? Mọi sự phải nhằm tôn vinh Đức Chúa Trời (1 Cô-rinh-tô 10:31). - Trung thực với hiện thực tội lỗi nhưng không tô hồng nó: Một câu chuyện Cơ Đốc không cần phải "màu hồng," nhưng nên trình bày tội lỗi và hậu quả của nó một cách trung thực, và cuối cùng, ngay cả trong bóng tối, vẫn nên cho thấy tia sáng của ân điển, sự cứu rỗi, hoặc công lý – phản ánh cấu trúc lớn của câu chuyện cứu chuộc trong Kinh Thánh. - Tập trung vào sự xung đột nội tâm và đạo đức: Thay vì khai thác sự dung tục, hãy khám phá những cuộc đấu tranh thuộc linh, sự ăn năn, sự tha thứ, và sự tăng trưởng trong nhân cách – những chủ đề phản ánh hành trình đức tin. - Trau dồi tài năng như một sự quản lý: Nếu Chúa ban cho bạn ân tứ viết lách, hãy phát triển nó với sự xuất sắc, như những người quản gia trung tín (Ma-thi-ơ 25:14-30).