Thuyết hữu thần mở là gì?

Trong thế giới thần học Tin Lành đương đại, có những trường phái tư tưởng nỗ lực giải quyết mối căng thẳng giữa chủ quyền tuyệt đối của Đức Chúa Trời và quyền tự do ý chí đích thực của con người. Một trong những trường phái gây tranh cãi nhất là Thuyết Hữu Thần Mở (Open Theism). Bài nghiên cứu chuyên sâu này sẽ khảo sát học thuyết này dưới lăng kính Kinh Thánh, phân tích các luận điểm, đối chiếu với giáo lý truyền thống và rút ra những ứng dụng thiết thực cho đời sống đức tin của Cơ Đốc nhân.

I. Định Nghĩa và Nguồn Gốc của Thuyết Hữu Thần Mở

Thuyết Hữu Thần Mở (Open Theism, hay Openness of God Theology) là một quan điểm thần học cho rằng để có một mối quan hệ tương giao đích thực và chân thật với con người, Đức Chúa Trời đã tự nguyện “mở ra” trong phương diện kiến thức của Ngài về tương lai. Cụ thể, thuyết này cho rằng tương lai bao gồm những sự kiện “mở” (chưa được quyết định) mà ngay cả Đức Chúa Trời cũng không biết trước một cách vô điều kiện. Ngài biết tất cả những gì có thể được biết, nhưng vì tương lai chứa đựng những quyết định tự do của các tạo vật có ý chí (con người), nên những quyết định đó chưa tồn tại để mà biết. Do đó, Đức Chúa Trời có sự hiểu biết “động” và “tương tác” với dòng thời gian, thay vì một sự hiểu biết “tĩnh” và “cố định” về mọi chi tiết của tương lai từ vĩnh cửu.

Học thuyết này nổi lên như một phần của cuộc thảo luận rộng lớn hơn về sự tiền định và tự do ý chí, và thường được liên kết với một số nhà thần học như Clark Pinnock, John Sanders, và Gregory Boyd. Họ lập luận rằng quan điểm này làm nổi bật tính cách tương gần của Đức Chúa Trời, khi Ngài thực sự “đáp ứng”, “thương xót”, “thay đổi ý định” dựa trên sự đáp ứng của con người.

II. Phân Tích Kinh Thánh: Những Phân Đoạn Thường Được Viện Dẫn và Giải Nghĩa

Người ủng hộ Thuyết Hữu Thần Mở thường dựa vào một số phân đoạn Kinh Thánh miêu tả Đức Chúa Trời dường như “hối tiếc”, “thay đổi ý định”, hoặc “thử nghiệm” để biết điều gì đó.

1. Sự Hối Tiếc của Đức Chúa Trời:
"Đức Giê-hô-va thấy sự hung ác của loài người trên mặt đất rất nhiều, và các ý tưởng của lòng họ chỉ là xấu luôn luôn. Đức Giê-hô-va hối hận vì đã làm ra loài người trên mặt đất, và buồn rầu trong lòng" (Sáng Thế Ký 6:5-6). Từ Hê-bơ-rơ được dùng cho “hối hận” là “נָחַם” (nacham), có thể mang nghĩa “thở dài”, “cảm thấy đau buồn sâu sắc”. Thuyết Hữu Thần Mở giải thích đây là một phản ứng chân thật, không được biết trước của Đức Chúa Trời trước tội lỗi của con người.

2. Những Lời Tuyên Bố Có Điều Kiện:
"Trong lúc đó, nếu dân mà ta đã phán về nó rằng: Nó sẽ bị hủy diệt, xây bỏ sự dữ mình đã làm, thì ta sẽ đổi ý về tai họa định giáng cho nó" (Giê-rê-mi 18:8, xem thêm Giô-na 3:10). Động từ “xây bỏ” (“שׁוּב” - shuv) và “đổi ý” (“נָחַם” - nacham) được trình bày trong một mối quan hệ nhân-quả rõ ràng. Điều này dường như cho thấy tương lai không cố định và Đức Chúa Trời ứng xử dựa trên sự lựa chọn của con người.

3. Sự Thử Nghiệm của Đức Chúa Trời:
"Vì rày ta biết ngươi kính sợ Đức Chúa Trời, bởi cớ ngươi không tiếc với ta con ngươi, con một ngươi" (Sáng Thế Ký 22:12). Cụm từ “rày ta biết” (từ “יָדַע” - yada) được diễn giải theo nghĩa đen, cho rằng Đức Chúa Trời, qua sự kiện này, mới có được sự hiểu biết thực nghiệm về lòng trung tín của Áp-ra-ham.

III. Quan Điểm Kinh Thánh Truyền Thống: Sự Toàn Tri, Bất Biến và Chủ Quyền của Đức Chúa Trời

Từ góc độ thần học Tin Lành chính thống dựa trên sự giải nghĩa Kinh Thánh toàn diện, có những phản biện quan trọng đối với Thuyết Hữu Thần Mở.

1. Sự Toàn Tri của Đức Chúa Trời: Kinh Thánh tuyên bố rõ ràng Đức Chúa Trời biết mọi sự, kể cả tương lai và những ý tưởng thầm kín nhất. "Hỡi Đức Giê-hô-va, Ngài đã dò xét tôi và biết tôi. Chúa biết khi tôi ngồi, lúc tôi đứng dậy; Chúa hiểu biết ý tưởng tôi từ xa... Vì lời chưa ở trên lưỡi tôi, kìa, hỡi Đức Giê-hô-va, Ngài đã biết trọn hết rồi" (Thi Thiên 139:1-4). Động từ Hê-bơ-rơ “יָדַע” (yada) ở đây diễn tả một sự hiểu biết toàn diện, thấu suốt và hoàn chỉnh. Trong Tân Ước, từ Hy Lạp “πρόγνωσις” (prognosis - biết trước) được dùng cho sự hiểu biết trước của Đức Chúa Trời (Công Vụ 2:23; I Phi-e-rơ 1:2). Đấng Christ là “Chiên Con đã bị giết từ buổi sáng thế” (Khải Huyền 13:8), chứng tỏ kế hoạch cứu chuộc đã được định trước trong sự hiểu biết toàn tri của Đức Chúa Trời.

2. Sự Bất Biến (Immutable) của Đức Chúa Trời: Bản chất và mục đích tối hậu của Đức Chúa Trời là không thay đổi. "Vì ta là Đức Giê-hô-va, ta không hề thay đổi" (Ma-la-chi 3:6).
"Đức Chúa Jêsus Christ hôm qua, ngày nay, và cho đến đời đời vẫn là một" (Hê-bơ-rơ 13:8). Sự “hối hận” hay “đổi ý” trong Kinh Thánh phải được hiểu theo ngôn ngữ loài suy (anthropopathic language), tức là mô tả Đức Chúa Trời theo cách con người có thể hiểu được. Đức Chúa Trời, từ cương vị chủ quyền và toàn tri của Ngài, đối xử với con người theo những nguyên tắc công bình và thương xót mà Ngài đã thiết lập. Khi con người thay đổi thái độ (ăn năn hay phản loạn), Đức Chúa Trời ứng xử một cách tương ứng, nhưng mục đích tối hậu và bản chất thánh khiết, yêu thương của Ngài không hề dao động. Đây không phải là sự thay đổi trong kiến thức hay mục đích của Đức Chúa Trời, mà là sự biểu lộ nhất quán của bản tính Ngài trong các tình huống khác nhau.

3. Các Lời Tiên Tri Chi Tiết và Sự Xác Chứng: Hàng trăm lời tiên tri về Đấng Mết-si-a (ví dụ: nơi sinh tại Bết-lê-hem – Mi-chê 5:2; sự chết thay – Ê-sai 53; sự sống lại – Thi Thiên 16:10) đã được ứng nghiệm chính xác nơi Chúa Giê-xu Christ. Điều này chứng tỏ Đức Chúa Trời không chỉ biết trước các khả năng, mà Ngài biết chính xác những sự kiện sẽ xảy ra. Sự ứng nghiệm của lời tiên tri là nền tảng cho đức tin (Giăng 13:19, 14:29).

IV. Những Mối Nguy Tiềm Ẩn trong Thuyết Hữu Thần Mở

Dù có vẻ nhấn mạnh đến mối quan hệ, Thuyết Hữu Thần Mở có thể dẫn đến một số hệ quả thần học đáng lo ngại:

• Làm suy yếu sự an ninh thuộc linh: Nếu Đức Chúa Trời không biết chắc chắn về tương lai, thì các lời hứa của Ngài về sự bảo tồn, sự thắng hơn cuối cùng của Hội Thánh, và sự trọn vẹn của kế hoạch cứu rỗi có thể bị đặt dấu hỏi (Rô-ma 8:28-30; Ê-phê-sô 1:11).
• Đặt câu hỏi về sự khôn ngoan và quyền năng tối thượng của Đức Chúa Trời: Học thuyết này, dù không cố ý, có thể gián tiếp giới hạn Đức Chúa Trời trong dòng thời gian và khiến Ngài trở thành một thực thể đang “học hỏi” và “phản ứng” hơn là Đấng Chủ Tể Toàn Năng đang cầm quyền tể trị.
• Ảnh hưởng đến sự cầu nguyện: Nếu tương lai thực sự “mở”, thì giá trị của sự cầu thay và sự tể trị của Đức Chúa Trời trong việc đáp lời cầu nguyện có thể bị hiểu sai.

V. Ứng Dụng Thực Tiễn cho Đời Sống Cơ Đốc Nhân

Từ sự phân tích trên, chúng ta rút ra những bài học thiết thực cho đời sống đức tin:

1. Sự Cầu Nguyện với Đức Tin Vững Vàng: Chúng ta có thể cầu nguyện với sự tin chắc rằng Đức Chúa Trời của chúng ta không chỉ lắng nghe mà còn biết rõ nhu cầu, hoàn cảnh và kết quả tối hậu (Ma-thi-ơ 6:8). Sự cầu nguyện không phải để “thông báo” cho Ngài một tương lai bất định, mà là để đồng công với mục đích toàn tri và yêu thương của Ngài, đầu phục ý muốn Ngài.

2. Sự An Nghỉ trong Chủ Quyền và Sự Quan Phòng của Đức Chúa Trời: Giữa một thế giới đầy bất trắc, Cơ Đốc nhân có thể tìm thấy sự bình an thâm sâu vì biết rằng Cha Thiên Thượng của chúng ta nắm giữ ngày mai. “Phàm việc gì Đức Chúa Trời đã làm nên, sẽ còn đời đời; chẳng thêm gì được, và cũng chẳng bớt chi được” (Truyền Đạo 3:14). Sự quan phòng của Ngài là hoàn hảo.

3. Trách Nhiệm Cá Nhân trong Sự Tự Do Đích Thực: Kinh Thánh dạy về sự “hợp tác” thần bí giữa chủ quyền của Đức Chúa Trời và trách nhiệm con người (Phi-líp 2:12-13). Chúng ta được kêu gọi sống thánh khiết, vâng lời và truyền giảng với tất cả trách nhiệm, trong khi vẫn tin cậy tuyệt đối rằng kết quả cuối cùng nằm trong tay Ngài. Chúng ta có tự do thật để lựa chọn, và những lựa chọn đó có hệ quả thật, nhưng chúng không thể làm hỏng kế hoạch tối hậu của Đức Chúa Trời.

4. Thờ Phượng với Lòng Kính Sợ và Thần Phục: Hiểu biết về Đức Chúa Trời toàn tri, toàn tại, bất biến và đầy yêu thương phải đưa chúng ta vào sự thờ phượng sâu nhiệm. Chúng ta tôn thờ không phải một vị thần bị giới hạn bởi thời gian, mà là Đấng Alpha và Omega, là Đầu Tiên và Cuối Cùng (Khải Huyền 1:8).

Kết Luận

Thuyết Hữu Thần Mở, với mong muốn bảo vệ mối quan hệ chân thật và tự do của con người, cuối cùng lại có nguy cơ “thu nhỏ” hình ảnh của Đức Chúa Trời được mặc khải trong Kinh Thánh. Đấng mà chúng ta tôn thờ là Đức Chúa Trời Toàn Năng, Đấng Tạo Hóa, Đấng “gọi những sự không có như có rồi” (Rô-ma 4:17). Sự toàn tri và chủ quyền của Ngài không phải là mối đe dọa cho mối quan hệ, mà chính là nền tảng vững chắc cho nó. Chính vì Ngài biết hết, nắm giữ hết và yêu thương chúng ta trọn vẹn, chúng ta mới có thể hoàn toàn tin cậy phó thác đời sống mình cho Ngài.

Là Cơ Đốc nhân, chúng ta được mời gọi sống trong sự cân bằng Kinh Thánh: hết lòng tin cậy vào Đấng Christ là Chúa Cứu Thế toàn năng và toàn tri của chúng ta, đồng thời hết lòng bước đi trong sự vâng phục và tương giao thân mật với Ngài mỗi ngày. Sự mặc khải trọn vẹn và cao trọng nhất về Đức Chúa Trời chính là Chúa Giê-xu Christ (Giăng 1:18; Cô-lô-se 1:15). Nơi Ngài, chúng ta thấy được tình yêu hy sinh, quyền năng vô hạn và sự khôn ngon thâm sâu của Đức Chúa Trời – một Đấng hoàn toàn xứng đáng với mọi sự tin cậy và ngợi khen của chúng ta.